Συνεντεύξεις
Παιδεία, οικονομία, πολιτική - Ζητήματα δημοκρατίας ανοίγουν παντού

Ο Ν. Στραβελάκης σε εκδήλωση του ΣΕΚ στις Σχολές, ενάντια “στην Παιδεία των startups”. Φωτό: Στέλιος Μιχαηλίδης

Ο Νίκος Στραβελάκης, πανεπιστημιακός, μίλησε στον Στέλιο Μιχαηλίδη για τα καυτά μέτωπα της περιόδου

Την εβδομάδα που πέρασε ξεκίνησε το νέο εξάμηνο στις σχολές. Πώς βλέπεις το κλίμα μετά από τη μάχη που δόθηκε ενάντια στην πανεπιστημιακή αστυνομία; Ποια νομίζεις ότι πρέπει να είναι η συνέχεια; 

Η πλειοψηφία του φοιτητικού σώματος υπερασπίζεται το μαζικό ενιαίο πανεπιστήμιο που δίνει τη δυνατότητα μόρφωσης σε παιδιά της εργατικής τάξης. Αυτό δε σημαίνει βέβαια ότι παραγνωρίζουμε το γεγονός ότι οι καπιταλιστικές σχέσεις από τη φύση τους δημιουργούν ταξικούς φραγμούς στη μόρφωση. Όμως, η κινηματική δράση τους περιορίζει σημαντικά. Στην Ελλάδα το φοιτητικό κίνημα έχει κατορθώσει οι μισοί φοιτητές να προέρχονται από εργατικά και φτωχά λαϊκά στρώματα την ίδια ώρα που στις ΗΠΑ και αρκετές ευρωπαϊκές χώρες το ποσοστό αυτό είναι κάτω από 20%. Παρόλο που η εισοδηματική ανισότητα στην Ελλάδα έχει οξυνθεί ιδιαίτερα τα χρόνια της κρίσης, η ανισότητα στην πρόσβαση στη Παιδεία παραμένει από τις χαμηλότερες και αυτό οφείλεται στη δράση των φοιτητών. 

Τα μαζικά και ενιαία πανεπιστήμια είναι από τη φύση τους ανοιχτά στην κοινωνία και τα κοινωνικά κινήματα και αυτό εξηγεί τη λυσσαλέα αντίδραση της κυβέρνησης απέναντί τους με αποκορύφωμα την αναβίωση του χουντικού της ασφάλειας στην περιβόητη «φοιτητική αστυνομία».

Όμως όπως και με τον αντιδραστικό νόμο 815 τη δεκαετία του 1980 έτσι και τώρα η προσπάθεια έχει καταργηθεί στη πράξη. Ο αντιδραστικός ανασχηματισμός των πανεπιστημίων, η μετατροπή της μόρφωσης σε μια παιδεία των «start up» είναι πάγια πολιτική της δεξιάς στα πανεπιστήμια. Βέβαια όπως οι περισσότερες πολιτικές της είναι μια «ρετρό» νεοφιλελεύθερη πολιτική που σκοπό έχει να περιορίσει τον αριθμό των φοιτητών και των τμημάτων και να υποβαθμίσει τις προπτυχιακές σπουδές, μεταφέροντας την ουσιαστική μόρφωση σε κάποια ελίτ μεταπτυχιακών τμημάτων. 

Στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ αυτή η εκπαιδευτική πολιτική είναι ήδη ξεπερασμένη. Ακόμη και συντηρητικοί πανεπιστημιακοί και πανεπιστημιακά τμήματα αντιδρούν στην τρομακτική και αυξανόμενη ανισότητα στην Παιδεία. Στα οικονομικά που γνωρίζω υπάρχει μια έντονη συζήτηση για την ανισότητα στη μόρφωση στην οποία συμμετέχουν από το νομπελίστα  Angus Deaton του Princeton και τον 

Gregory Mankiw του Harvard μέχρι τον ετερόδοξο Sam Bowles από τη Santa Fe. Όλοι τους αναγνωρίζουν ότι δεν μπορούμε να ζήσουμε σε κοινωνίες που τα δίδακτρα των προπτυχιακών φτάνουν τις 80 και 100 χιλιάδες δολάρια το χρόνο αποκλείοντας de facto την πλειοψηφία των νέων από τη μόρφωση και οξύνοντας παραπέρα την εισοδηματική ανισότητα στην κοινωνία. Γιατί τα στοιχεία μας λένε ξεκάθαρα ότι η μορφωτική ανισότητα είναι παράγοντας εισοδηματικής ανισότητας.

Η συνέχεια για το κίνημα λοιπόν θα πρέπει να είναι ότι ο αγώνας για μαζικά, ενιαία δημοκρατικά και αυτοδιοικούμενα πανεπιστήμια είναι αγώνας ενάντια στην ανισότητα και την περιθωριοποίηση της νεολαίας από το σύστημα. Επόμενη μάχη είναι σίγουρα η απόκρουση του νόμου της Κεραμέως για διορισμό των πρυτάνεων και η διεκδίκηση φοιτητικής συμμετοχής στα πανεπιστημιακά όργανα. Βλέπετε ο αποκλεισμός των φοιτητών από τις πανεπιστημιακές διαδικασίες με το νόμο Διαμαντοπούλου ακολουθείται τώρα και από τον αποκλεισμό και των διδασκόντων από τις εκλογές των πρυτάνεων και τη μετατροπή τους σε κάτι σαν τους διορισμένους νομάρχες της χούντας. Αυτό δεν πρέπει να περάσει.  

Έχετε πάρει την πρωτοβουλία με τον Ν.Θεοχαράκη, να κάνετε το μάθημα "Πολιτική Οικονομία του Finance" αυτό το εξάμηνο στο Οικονομικό του ΕΚΠΑ. Τι έχει να συμβάλει στη συζήτηση που γίνεται αυτή την περίοδο της κρίσης; 

Η πρωτοβουλία ανήκει στο Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών του Οικονομικού τμήματος του  ΕΚΠΑ. Να σημειώσω ότι είναι ένα από τα λίγα μεταπτυχιακά προγράμματα χωρίς δίδακτρα. 

Θα πω δύο λόγια για το πρόγραμμα αλλά και τα οικονομικά συνολικά που είναι νομίζω χρήσιμα. Στα οικονομικά η κατάσταση δεν πάει άλλο. Όλοι αναγνωρίζουν πλέον ότι το επιστημονικό παράδειγμα των νεοκλασικών οικονομικών βασισμένο στο «μεθοδολογικό ατομισμό» δεν μπορεί να ανταποκριθεί στα δεδομένα του σύγχρονου καπιταλισμού. Το παράδειγμα βασίζεται σε ένα ον, τον «homo economicus», που όλη του η ύπαρξη είναι ένα σύνολο από ατομικές προτιμήσεις που μάλιστα δεν επηρεάζονται από τη συναναστροφή του με τους υπόλοιπους ανθρώπους. Είναι μια ακραία εκδοχή του «φετιχισμού του εμπορεύματος» που υπάρχει στον Μάρξ όπου το σύνολο των ανθρώπινων σχέσεων έχει χαθεί και έχει αντικατασταθεί από σχέσεις πραγμάτων.  

Προφανώς οι καπιταλιστικές κοινωνίες ακόμα και σε περιόδους απόλυτης κυριαρχίας των αγορών δεν λειτουργούν έτσι. Το κίνητρο των καπιταλιστικών οικονομιών είναι το κέρδος και αυτό έχει αντιφάσεις. Ακόμα και τα ορθόδοξα οικονομικά αναγνωρίζουν πλέον ότι οι αγορές έχουν αποτύχει στην κρίση του 2008, στην τρομακτική ανισότητα που χαρακτηρίζει το σύγχρονο καπιταλισμό, και στην καταστροφή του περιβάλλοντος. Αναγνωρίζουν έτσι ότι η ανάλυση και τα μέτρα πολιτικής πρέπει να λάβουν υπόψη κοινωνικές και εισοδηματικές ομάδες και για αυτό χρησιμοποιούν όλο και πιο συχνά τον όρο «πολιτική οικονομία». 

Η δική μου γνώμη είναι ότι η κλασική πολιτική οικονομία αποτελεί το βασικό εργαλείο κατανόησης του σύγχρονου καπιταλισμού. Βασικό της πλεονέκτημα είναι η ανάλυση με βάση τις πραγματικές κοινωνικές τάξεις και όχι τον «μεθοδολογικό ατομισμό» και τις επιφανειακές ομαδοποιήσεις της ψευτο-πολιτικής οικονομίας των ορθόδοξων οικονομικών. Από τη σκοπιά αυτή είναι το βασικό εργαλείο οικονομικής ανάλυσης του σύγχρονου κόσμου.

Αυτό φαίνεται και στη χρηματοπιστωτική σφαίρα (Finance). Ενώ θα περίμενε κανείς να είναι προνομιακό πεδίο των ορθόδοξων οικονομικών, έχουν αποτελέσει το Βατερλό τους. Οι περιβόητες «αυτορρυθμιζόμενες αγορές» της περιόδου του νεοφιλελευθερισμού κατέρρευσαν σα χάρτινος πύργος στη κρίση του 2008. Ακολούθησε μια πρωτοφανής σε έκταση κοινωνικοποίηση ιδιωτικών ζημιών μέσα από το κράτος και τις κεντρικές τράπεζες που οδήγησε στην εκτόξευση του δημόσιου χρέους. Χαρακτηριστικά, το δημόσιο χρέος στις ΗΠΑ από 8 τρις το 2008 έφτασε σήμερα τα 33 τρις δολάρια. Ανάλογη ήταν η πορεία του χρέους και στις υπόλοιπες καπιταλιστικές χώρες.

Όμως η κρίση δεν ξεπεράσθηκε παρά τα τρισεκατομμύρια που ξοδευτήκαν. Αυτό συνέβη γιατί η κατάρρευση της αγοράς ενυπόθηκων δανείων μειωμένης εξασφάλισης το 2008 δεν ήταν η αιτία, αλλά ο μηχανισμός πυροδότησης μιας μεγάλης καπιταλιστικής κρίσης, της πρώτης στο νέο αιώνα. Η κρίση διαρκεί και μάλιστα μπαίνει σε νέα φάση με την εμφάνιση στασιμοπληθωρισμού που τροφοδοτείται από τις χαμηλές επενδύσεις (αποτέλεσμα της χαμηλής κερδοφορίας) και τις πολιτικές επιδότησης της κατανάλωσης. Οι τελευταίες εμφανίζονται σαν πολιτικές ανακούφισης του κόσμου όμως στην πραγματικότητα είναι πολιτικές επιδότησης της καπιταλιστικής κερδοφορίας.

Το μάθημα είναι επίκαιρο γιατί μέσα από την ανάλυση του χρήματος, του επιτοκίου και την αποτίμηση κεφαλαιακών τίτλων εξηγεί τους μηχανισμούς εκδήλωσης των αντιφάσεων των καπιταλιστικών σχέσεων παραγωγής. Δηλαδή, πώς ο περιορισμός της κερδοφορίας αντανακλάται σε περιορισμό της προσφοράς χρήματος, την αύξηση των επιτοκίων, τις διακυμάνσεις στις τιμές των μετοχών και τις συναλλαγματικές ισοτιμίες και υπό προϋποθέσεις σε πληθωρισμό και στασιμοπληθωρισμό.   

Στις 6 Νοέμβρη συμμετέχεις ως ομιλητής στη συζήτηση "η πάλη για τη δημοκρατία σήμερα και η επαναστατική αριστερά" στη Νομική της Αθήνας. Το τελευταίο διάστημα και ειδικά μετά το σκάνδαλο των υποκλοπών, έχει ανοίξει η συζήτηση για τα δημοκρατικά δικαιώματα και τη δημοκρατία ευρύτερα. Ποιο είναι το δικό σου σχόλιο πάνω σε αυτό το ζήτημα;

Η συζήτηση για την κρίση, την ανισότητα και την καταστροφή του περιβάλλοντος είναι εν τέλει συζήτηση για τη δημοκρατία. Όπως είπα και παραπάνω ο αυταρχισμός στα πανεπιστήμια είναι μηχανισμός επιβολής φραγμών στη μόρφωση και όξυνσης της ανισότητας στα εισοδήματα. Αντίστοιχα η κοινωνικοποίηση των ζημιών των καπιταλιστών μέσα από τα κράτη και τις κεντρικές τράπεζες, την ίδια ώρα που τα σπίτια του κόσμου βγαίνουν στο σφυρί, ζήτημα δημοκρατίας δεν είναι; Η συμβολή της επαναστατικής αριστεράς σε αυτή τη συζήτηση είναι ότι αναδεικνύει ότι η σφαίρα της πολιτικής και του κράτους δεν είναι αυτόνομη αλλά βασίζεται στις σχέσεις παραγωγής. 

Αυτό είναι πολύ σημαντικό. Πανευρωπαϊκά επιχειρείται η συγκρότηση μιας ρεφορμιστικής ατζέντας στη βάση της επίλυσης των ανισοτήτων μέσα από την επιβολή φόρων και δασμών χωρίς να θίγονται οι καπιταλιστικές σχέσεις παραγωγής. Παράλληλα τα συντηρητικά κόμματα έχουν περάσει στην επικίνδυνη περιοχή της υιοθέτησης τμημάτων της ακροδεξιάς ατζέντας με σκοπό τον προσπορισμό των ψήφων της ακροδεξιάς. Το αποτέλεσμα είναι το αντίθετο όπως είδαμε στις πρόσφατες εκλογές στη Ιταλία. 

Η ανάδειξη αυτών των θεμάτων και κυρίως η μετατροπή τους σε κινηματική και πολιτική δράση είναι ένα κρίσιμο ζήτημα και για το λόγο αυτό χαιρετίζω την πρωτοβουλία και χαίρομαι που θα συμμετάσχω.