Οικονομία και πολιτική
Προϋπολογισμός 2023: Άγρια ολόπλευρη ταξική επίθεση

Εμπρός για νέα Πανεργατική απεργία ενάντια στον προϋπολογισμό

Μια νέα βουτιά στον γκρεμό ετοιμάζεται να κάνει η ελληνική οικονομία στη χρονιά που μας έρχεται. Αυτό αποτυπώνεται πλέον καθαρά στον ίδιο τον προϋπολογισμό που κατέθεσε την Δευτέρα στη Βουλή η κυβέρνηση. Οι ρυθμοί ανάπτυξης της οικονομίας θα προσγειωθούν απότομα, ενώ την ίδια ώρα οι τιμές των βασικών προϊόντων θα συνεχίσουν να απογειώνονται, οι φόροι θα πολλαπλασιάζονται και οι ήδη καταθλιπτικές κοινωνικές παροχές θα συνεχίσουν να συρρικνώνονται. 

Ανάπτυξη

Σύμφωνα με τις τελευταίες εκτιμήσεις του Υπουργείου Οικονομικών, το 2022 θα κλείσει με έναν πραγματικό ρυθμό ανάπτυξης 5,6%. Η εισηγητική έκθεση παρουσιάζει με σχεδόν διθυραμβικούς τόνους αυτό το αποτέλεσμα: είναι «σχεδόν διπλάσιο του ευρωπαϊκού μέσου όρου». Και με τους ίδιους περίπου διθυραμβικούς τόνους παρουσιάζει και την εκτίμηση του οικονομικού επιτελείου για τη χρονιά που μας έρχεται: 1,8%, πολλαπλάσιο από το αναιμικό 0,3% που προβλέπει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή για το σύνολο της Ευρωζώνης και της Ευρωπαϊκής Ένωσης. 

Υπάρχουν τρία βασικά προβλήματα σε αυτή τη θριαμβολογία. 

Πρώτον το 5,6% του 2022 δεν είναι παρά η άλλη όψη της κατακόρυφης πτώσης που είχε σημειώσει η ελληνική οικονομία το 2020. Η Ελλάδα καταγράφει διπλάσιους σχεδόν ρυθμούς ανάπτυξης από το μέσο όρο της Ευρωζώνης πολύ απλά γιατί είχε βυθιστεί σε μια πολύ μεγαλύτερη ύφεση (από το μέσο όρο της Ευρωζώνης) το 2020. Η Παγκόσμια Τράπεζα υπολογίζει στο 9% τη βουτιά της ελληνικής οικονομίας του 2020 έναντι 6% της Ευρωζώνης.

Δεύτερον το 1,8% είναι εξαιρετικά αισιόδοξο. Οι «αγορές» που τόσο θαυμάζει η κυβέρνηση του Μητσοτάκη, έχουν πολύ διαφορετικές εκτιμήσεις. Η Morgan Stanley, για παράδειγμα, υπολογίζει ότι ο ρυθμός ανάπτυξης της ελληνικής οικονομίας δεν θα ξεπεράσει το 1,1% τη χρονιά που μας έρχεται. Η τελευταία έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής που κυκλοφόρησε στις 11 Νοεμβρίου την κατεβάζει ακόμα πιο κάτω, στο 1%.

Τρίτον, με όποιο τρόπο και αν την υπολογίσει κανείς, η πτώση θα έχει δραματικές συνέπειες πάνω στη ζωή των απλών ανθρώπων. Ακόμα και με τα αισιόδοξα νούμερα του Σταϊκούρα και του Σκυλακάκη, του υπουργού και του αναπληρωτή υπουργού Οικονομικών, ο ρυθμός ανάπτυξης θα πέσει σχεδόν τρεις μονάδες κάτω – μια καθόλου ευκαταφρόνητη πτώση. Το σοκ θα μοιάζει με άγρια βουτιά στην ύφεση για τους εργάτες, τους συνταξιούχους, τους άνεργους και τους φτωχούς.

Πληθωρισμός

Ο προϋπολογισμός που κατατέθηκε τη Δευτέρα στη Βουλή εκτιμάει ότι ο πληθωρισμός θα κλείσει στο 9,7% το 2022 και θα αποκλιμακωθεί στο 5% στην ερχόμενη χρονιά. Η εισηγητική έκθεση αποδίδει την έκρηξη του πληθωρισμού στον πόλεμο στην Ουκρανία και τις πιέσεις που αυτός δημιούργησε πάνω στην ενέργεια και τρόφιμα. Πρόκειται για ψέμα.

Οι ελλείψεις αγαθών, οι διαταραχές στην «εφοδιαστική αλυσίδα» και οι αυξήσεις τιμών είχαν αρχίσει πολλούς μήνες πριν τον Φλεβάρη του 2022 και την εισβολή του Πούτιν στην Ουκρανία. Ο πληθωρισμός είναι ένα από τα συμπτώματα της γενικότερης κρίσης του συστήματος – που δεν έχει αναρρώσει ακόμα από τη «Μεγάλη Ύφεση» του 2008-9. Ο πληθωρισμός είναι το αποτέλεσμα της χρόνιας διασωλήνωσης όλων των οικονομιών του πλανήτη -μικρών και μεγάλων- με τα πιεστήρια των κεντρικών τραπεζών. Είναι ένα από τα παραπροϊόντα της τεράστιας κερδοσκοπικής φούσκας που έχουν δημιουργήσει τα μηδενικά (ή και αρνητικά συχνά) επιτόκια των κεντρικών τραπεζών και των προγραμμάτων ποσοτικής χαλάρωσης. Οι νομισματικές αυτές πολιτικές δεν οφείλονταν ούτε σε λάθη ούτε σε κακές εκτιμήσεις των κεντρικών τραπεζιτών – όπως πολύ συχνά υποστηρίζει τώρα μια μερίδα των νεοφιλελεύθερων οικονομολόγων. Η διασωλήνωση ήταν αναγκαστική επιλογή – χωρίς αυτήν ο «ασθενής» (η παγκόσμια οικονομία) δεν θα επιβίωνε. 

Τώρα οι κεντρικές τράπεζες έχουν αντιστρέψει τη νομισματική τους πολιτική – τα επιτόκια ανεβαίνουν και το «εύκολο χρήμα» (για τους πλούσιους εννοείται) γίνεται «πιο δύσκολο». Αλλά η εκτίμηση ότι τα μέτρα θα αποδώσουν άμεσα και ο πληθωρισμός θα πέσει στο 5% το 2023 είναι τουλάχιστον παρακινδυνευμένη. Για να είμαστε ειλικρινείς ανήκει καθαρά στο χώρο της επιστημονικής φαντασίας - αυτού που πολλοί ονομάζουν «οικονομία Βουντού». 

Ακρίβεια

Η εισηγητική έκθεση βαυκαλίζεται ότι -ούτε λίγο ούτε πολύ- η κυβέρνηση προστάτεψε τους εργαζόμενους από τον πληθωρισμό μέσα στη χρονιά που διανύουμε. «Το θετικό αναπτυξιακό αποτέλεσμα», γράφει στον πρόλογο που υπογράφει ο Σταϊκούρας, «υποστηρίχθηκε... από δημοσιονομικά μέτρα ... αλλά και μεταρρυθμίσεις προς όφελος των πολιτών, όπως ενδεικτικά είναι η διπλή αύξηση του κατώτατου μισθού κατά 9,7% συνολικά μέσα στο 2022...».

Η πραγματικότητα είναι εντελώς διαφορετική. Οι αυξήσεις των τιμών των βασικών προϊόντων ήταν πολύ μεγαλύτερες από αυτό που καταγράφει το τυπικό «καλάθι του νοικοκυριού» του Άδωνι Γεωργιάδη. Όσο για τη «διπλή αύξηση του κατώτατου μισθού», αυτή άγγιξε ελάχιστους μόνο εργαζόμενους. Και τα πράγματα προβλέπονται ακόμα χειρότερα για τη χρονιά που μας έρχεται: «Η μεγάλη απειλή για το νέο έτος», έγραφε τη Δευτέρα η Καθημερινή, «είναι η αύξηση του πληθωρισμού του φτωχού». Οι τιμές της ενέργειας, γράφει το άρθρο, αναμένεται να σταθεροποιηθούν (ίσως και να πέσουν λίγο) στο δεύτερο εξάμηνο του 2023. Αλλά δεν ισχύει το ίδιο για τα υπόλοιπα προϊόντα:

«Το μεγάλο πρόβλημα εξακολουθεί να εντοπίζεται στα τρόφιμα. Οι ανατιμήσεις σε εκατοντάδες κωδικούς που βρίσκονται εκτός του ‘ραντάρ’ του ‘καλαθιού του νοικοκυριού’  συνεχίζονται, κάτι που αποδεικνύεται και από τον επιταχυμένο κλαδικό πληθωρισμό των τροφίμων. Ήδη το ετήσιο ποσοστό μεταβολής έχει φθάσει στο 14%-15% και δύσκολα θα αποκλιμακωθεί το επόμενο χρονικό διάστημα... Αυτή είναι και η μεγάλη ‘απειλή’ για το νέο έτος: η αύξηση του “πληθωρισμού του φτωχού”, δηλαδή η περαιτέρω άνοδος των τιμών σε ένα καλάθι προϊόντων πρώτης ανάγκης, με αποτέλεσμα να πλήττεται περισσότερο το εισόδημα αυτών που έχουν μεγαλύτερη ανάγκη.»

Οι επιχειρήσεις «μας»

«Η ελληνική οικονομία… υποστηριζόμενη από τα δημοσιονομικά μέτρα της πολιτείας… έχει επιδείξει σημαντική ανθεκτικότητα» γράφει στον πρόλογο της εισηγητικής έκθεσης ο Χρήστος Σταϊκούρας. Στην πραγματικότητα, όπως όλοι ξέρουν, η «υποστήριξη της πολιτείας» προς τις επιχειρήσεις και τους επιχειρηματίες ξεπέρασε κατά πολύ τα δημοσιονομικά πλαίσια. Δεν χρειάζεται να θυμηθούμε πολλά: αρκούν τα 120 εκατομμύρια που έδωσε η πολιτεία τον Νοέμβριο του 2020 στην Aegean του Ευτύχη Βασιλάκη. Το κρυμμένο μυστικό της υποτιθέμενης ανθεκτικότητας της ελληνικής οικονομίας είναι οι κάθε είδους υποστηρίξεις της πολιτείας προς τις μεγάλες επιχειρήσεις. Οι επιδοτήσεις, οι φοροαπαλλαγές, οι διευκολύνσεις είχαν το αποτύπωμά τους στα κέρδη τους – που απογειώθηκαν μέσα στους τελευταίους μήνες. Αλλά δεν τις έκαναν ούτε κατά ένα χιλιοστό πιο «ανθεκτικές». 

Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι οι τράπεζες – οι μεγάλες επιχειρήσεις αφαίμαξης του πλούτου της κοινωνίας που ο επίσημος τύπος τους απονέμει συνήθως τον τίτλο του «ιδρύματος». Η Εθνική Τράπεζα άντλησε πριν από λίγες ημέρες, με ένα πενταετές ομολογιακό δάνειο «υψηλής εξασφάλισης», 500 εκατομμύρια από τις διεθνείς αγορές για να καλύψει τις συμβατικές της υποχρεώσεις απέναντι στις ευρωπαϊκές εποπτικές αρχές. Το επιτόκιο: 7,5%. Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, είναι αλήθεια, έχει αυξήσει στα πλαίσια της προσπάθειας καταπολέμησης του πληθωρισμού, τρεις φορές μέσα στους τελευταίους μήνες τα επιτόκιά της. Σήμερα το βασικό της επιτόκιο βρίσκεται στο 2%. Με άλλα λόγια η Εθνική Τράπεζα αναγκάστηκε, παρά τις «υψηλές εξασφαλίσεις» που παρείχε, να πληρώσει ένα «καπέλο» 5,5 μονάδων για να καταφέρει να συγκεντρώσει τα χρήματα που χρειαζόταν. Πριν από δυο ακριβώς χρόνια μια ανάλογη έκδοση, μέσα στην περίοδο της μεγάλης έξαρσης της πανδημίας, είχε κλείσει με επιτόκιο 2,75%. Η Τράπεζα Πειραιώς άντλησε και αυτή πριν από λίγες ημέρες 350 εκατομμύρια ευρώ και πάλι με ένα ομολογιακό δάνειο «υψηλής εξασφάλισης» με επιτόκιο 8,5%. 

Οι αγορές δεν συμμερίζονται καθόλου την αισιοδοξία του Σταϊκούρα για την «ισχυρή ανθεκτικότητα» της ελληνικής οικονομίας.

Δημόσιο Χρέος

Το δημόσιο χρέος έχει σπάσει όλα τα ρεκόρ μέσα στην τριετία της διακυβέρνησης του Κυριάκου Μητσοτάκη: από τα 341 δις (Χρέος Γενικής Κυβέρνησης) το 2020, αναμένεται να φτάσει στα 357 δις στο τέλος του 2023. Χάρη στον πληθωρισμό και τις αντίστοιχες αυξήσεις στο ονομαστικό ΑΕΠ η αναλογία δημοσίου χρέους – ΑΕΠ έχει, παρά την ονομαστική αύξηση, βελτιωθεί μέσα στα δυο τελευταία χρόνια: από το 206% το 2020 εκτιμάται (από τον προϋπολογισμό) ότι θα περιοριστεί στο 159% του ΑΕΠ στο τέλος του 2023. Ακόμα και η ίδια η κυβέρνηση δεν τόλμησε να χαρακτηρίσει αυτή την πληθωριστική βελτίωση «επιτυχία». Αλλά ο Σταϊκούρας έσπευσε παρόλα αυτά να κοκορευτεί για την αναβάθμιση της πιστοληπτικής ικανότητας της Ελλάδας από τους οίκους αξιολόγησης:

«Ιδιαίτερα θετική εξέλιξη αποτελεί η αναβάθμιση της πιστοληπτικής ικανότητας της χώρας στη βαθμίδα ΒΒ+, δηλαδή μία μόλις βαθμίδα πριν την επενδυτική κατηγορία, από τέσσερις διεθνείς οίκους αξιολόγησης (Standard & Poor’s, DBRS, SCOPE Ratings και τον ιαπωνικό R&I). Σημειώνεται ότι έχουν πραγματοποιηθεί συνολικά έντεκα (11) αναβαθμίσεις της ελληνικής οικονομίας από τους διεθνείς οίκους αξιολόγησης την τελευταία τριετία, παρά τις διαδοχικές εξωγενείς κρίσεις».

Η έκφραση «μόλις μια βαθμίδα πριν την επενδυτική κατηγορία» είναι απλά παραπλανητική. Γιατί κάτω από την «επενδυτική βαθμίδα» βρίσκεται μόνο μια κατηγορία: τα σκουπίδια. Τα ελληνικά χρεόγραφα, θα έπρεπε να γράφει αν ήταν ειλικρινής, εξακολουθούν να θεωρούνται «σκουπίδια» από τους οίκους αξιολόγησης. Και αυτό, παρά τους θριαμβευτικούς τόνους της εισηγητικής έκθεσης, δεν προβλέπεται να αλλάξει στο άμεσο μέλλον. Όπως έγραφε η Καθημερινή στις 15 Νοεμβρίου: 

«Από την πλευρά της η Morgan Stanley αναφέρει πως η ανάκτηση της επενδυτικής βαθμίδας δεν είναι ένας εύκολος δρόμος για την Ελλάδα… Με βάση τις τελευταίες εκθέσεις αξιολόγησης των οίκων Fitch, Moody’s, S&P και DBRS, η Morgan Stanley εκτιμά ότι η … επιστροφή της Ελλάδας στην επενδυτική βαθμίδα (θα καθυστερήσει) έως το 2024 τουλάχιστον». 

Ως τότε θα συνεχίσουμε να ζούμε με τα «σκουπίδια». Και να πανηγυρίζουμε για τη μεγάλη «επιτυχία».

Λιτότητα, φόροι και περικοπές

Οι ονομαστικές δαπάνες για την Υγεία και την Παιδεία είναι ελαφρώς αυξημένες σε σχέση με το 2022 στο προϋπολογισμό του 2023. Από τα 4,3 δις το 2022 οι δαπάνες για την Υγεία θα ανέβουν στα 4,7 δις το 2023. Και οι δαπάνες για την Παιδεία θα αυξηθούν από τα 4,9 δις στα 5,0 δις. Οι πραγματικές δαπάνες όμως, αν λάβουμε υπόψιν μας και τον πληθωρισμό του τρέχοντος και του επόμενου έτους, είναι άγρια κουτσουρεμένες.

Αντίθετα τα έσοδα του δημοσίου αναμένεται να αυξηθούν μέσα στην επόμενη χρονιά. Τα φετινά έσοδα ξεπέρασαν τις προβλέψεις του περσινού προϋπολογισμού κατά πολύ, χάρη κύρια στον πληθωρισμό, την έκρηξη των τιμών της ενέργειας και των φορολογικών εσόδων που συνόδεψαν αυτή την έκρηξη. Τα στοιχεία που δημοσιοποίησε στα τέλη Οκτώβρη το Γενικό Λογιστήριο του Κράτους για το πρώτο εννιάμηνο του έτους δείχνουν ότι «οι υπερεισπράξεις σε σχέση με τον στόχο που είχε τεθεί ξεπερνούν τα 4,8 δισ. ευρώ, εξέλιξη που όπως όλα δείχνουν θα συνεχισθεί μέχρι το τέλος του έτους».

Τα φορολογικά έσοδα προβλέπεται να εκτιναχθούν από τα 45,6 δις πέρσι στα 51,6 δις το 2023. Η κύρια πηγή αυτής της αύξησης είναι οι «έμμεσοι φόροι», οι φόροι κατανάλωσης, οι φόροι που εισπράττονται κύρια από τους φτωχούς.

Σε αντίθεση με τους άμεσους φόρους (κύρια τον φόρο εισοδήματος) οι έμμεσοι φόροι δεν είναι κλιμακωτοί. Ένας ζητιάνος και ένας εκατομμυριούχος πληρώνουν ακριβώς τον ίδιο φόρο όταν αγοράζουν ένα καρβέλι ψωμί ή ανάβουν τον θερμοσίφωνα για μια ώρα. Οι έμμεσοι φόροι είναι άδικοι και αντικοινωνικοί γιατί δεν φορολογούν το πλεόνασμα, το εισόδημα που απομένει αφού καλυφθούν οι βασικές ανάγκες επιβίωσης, αλλά το ίδιο το βασικό εισόδημα, αυτό που απαιτείται για να καλυφθούν οι ανάγκες επιβίωσης. Και αυτοί οι φόροι αποτελούν την ραχοκοκαλιά των εσόδων του δημοσίου.

Ο συνδυασμός της υψηλής έμμεσης φορολογίας, της φορολογίας των φτωχών και της ταυτόχρονης περικοπής των κοινωνικών δαπανών κάνει τον προϋπολογισμό που κατέθεσε η κυβέρνηση την περασμένη Δευτέρα έναν από τους πιο ταξικούς προϋπολογισμούς όλων των εποχών. Για να το πούμε απλά, οι φτωχοί στηρίζουν με αίμα τα δημόσια έσοδα και εισπράττουν ένα τίποτα για αντάλλαγμα.

Οι (πραγματικές και όχι ονομαστικές) περικοπές στα κονδύλια για την Υγεία σημαίνουν απλά ότι δεν πρόκειται ούτε και στη νέα χρονιά να υπάρξει η παραμικρή βελτίωση στα δημόσια νοσοκομεία: οι τραγικές ελλείψεις σε προσωπικό θα συνεχιστούν. Οι ακόμα πιο τραγικές ελλείψεις σε υλικά, χώρους και υποδομές -αυτές που άφησαν χιλιάδες ασθενείς με κόβιντ να πεθαίνουν δισωληνωμένοι εκτός ΜΕΘ- όχι μόνο θα συνεχιστούν αλλά και θα χειροτερέψουν. 

Το ίδιο ισχύει για τα σχολεία – με τους σοβάδες που πέφτουν στα κεφάλια των μαθητών. Και τις πανεπιστημιακές αίθουσες που δεν χωράνε τους φοιτητές – μόνο από θαύμα γλύτωσε τη ζωή του ο φοιτητής στη Θεσσαλονίκη που έπεσε από το παράθυρο επειδή ήταν ασφυκτικά γεμάτη η αίθουσα. Το ίδιο ισχύει για όλες τις κοινωνικές δαπάνες.

Επενδύσεις

Το ακραίο ταξικό πρόσημο του νέου προϋπολογισμού φαίνεται, όμως, ανάγλυφα και από το άλλο του άκρο: από τις δημόσιες επενδύσεις. Που φυσικά αφορούν στο ελάχιστο μόνο έργα που έχουν νόημα για τους απλούς ανθρώπους και αποτελούν κύρια επενδύσεις σε υποδομές που εξυπηρετούν το ίδιο το κεφάλαιο:

«Επιπλέον», γράφει η εισηγητική έκθεση, «για το έτος 2023 προβλέπεται η διάθεση πόρων ύψους 8,3 δισ. ευρώ από το Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων και 7 δισ. ευρώ από το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, εκ των οποίων 3,6 δισ. ευρώ από το σκέλος των επιχορηγήσεων, στο οποίο έως σήμερα έχουν ενταχθεί 440 έργα και εμβληματικές επενδύσεις ύψους 13,7 δισ. Ευρώ».

Την ίδια ώρα που οι φτωχογειτονιές βυθίζονται στη λάσπη με την πρώτη βροχή του φθινοπώρου, η κυβέρνηση χρηματοδοτεί έργα του είδους «ανάπτυξη δικτύου μικροδορυφόρων σε συνδυασμό με εφαρμογές πολλαπλών χρήσεων στα πεδία των τηλεπικοινωνιών, της επιτήρησης των συνόρων, της παρακολούθησης των δασικών πυρκαγιών και σε άλλους τομείς της οικονομίας», «νέο Σύστημα Ηλεκτρονικών Δημοσίων Συμβάσεων» ή «προώθηση της ποιότητας, της καινοτομίας και της εξωστρέφειας στα πανεπιστήμια -Πανεπιστήμια Αριστείας».

Οι επιχειρήσεις και οι επιχειρηματίες μετράνε από τώρα τα κέρδη που θα αποκομίσουν από αυτές τις «εμβληματικές επενδύσεις». Το μόνο που τους ανησυχεί είναι μην τολμήσουν αυτοί οι άθλιοι, οι εργάτες τους, να διεκδικήσουν αυξήσεις για να αντισταθμίσουν τα εισοδήματα που έχασαν από τον πληθωρισμό και την ακρίβεια. 

Ο προϋπολογισμός έχει προβλέψει και για αυτό: οι δαπάνες του υπουργείου Προστασίας του Πολίτη είναι αυξημένες κατά 100 εκατομμύρια το 2023 σε σχέση με το 2022. Όχι, η αστυνομία δεν θα ξεμείνει ούτε από γκλομπ, ούτε από δακρυγόνα, ούτε από μπάτσους. 

Ένας λόγος παραπάνω γιατί η εργατική απάντηση πρέπει να είναι ξεκάθαρη στον Μητσοτάκη και τους υπουργούς του: πάρτε τον προϋπολογισμό σας και φύγετε από εδώ!