Στις 30 Ιανουαρίου του 1933, πριν από 90 ακριβώς χρόνια, ο Αδόλφος Χίτλερ ορκίστηκε καγκελάριος (πρωθυπουργός) της Γερμανίας. Το τι ήταν και τι αντιπροσώπευε ο Χίτλερ το ήξεραν όλοι πολύ καλά. Το 1923 είχε προσπαθήσει να καταλάβει την εξουσία με πραξικόπημα και είχε, μετά την αποτυχία του, συλληφθεί δικαστεί και φυλακιστεί για αυτό. Τα «Τάγματα Εφόδου» (SA), η παραστρατιωτική οργάνωση του «Εθνικοσοσιαλιστικού Κόμματος», του κόμματός του, σκόρπιζαν τον θάνατο για πάνω από μια δεκαετία στις εργατογειτονιές της Γερμανίας. Ο ακραίος αντισημιτισμός του ήταν απροκάλυπτος.
Αλλά τον Γενάρη του 1933 ο φον Χίντενμπουργκ, ο πρόεδρος της «Δημοκρατίας της Βαϊμάρης», όπως ονομαζόταν τότε η Γερμανία, και μαζί του και ολόκληρη η «καλή της κοινωνία» -οι βιομήχανοι, οι μεγαλέμποροι, οι τραπεζίτες, οι στρατηγοί, οι δικαστές, οι βαρόνοι των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης- αποφάσισαν να τα παραβλέψουν όλα αυτά. Η πολιτική πραγματικότητα θα αναγκάσει τον Χίτλερ να εγκαταλείψει τις «ακρότητες», έλεγαν οι παλιοί πολιτικοί – που γεμίζουν τώρα το πρώτο του υπουργικό συμβούλιο. «Ο κύριος Χίτλερ θα εξημερωθεί» έγραφαν οι σοβαρές εφημερίδες.
Ο Χίτλερ όμως δεν εξημερώθηκε. Και την αυταπάτη αυτή του Γενάρη του 1933 την πλήρωσε η ανθρωπότητα ολόκληρη με τον πιο δραματικό τρόπο. Έξι εκατομμύρια Εβραίοι, νέοι, γέροι και μικρά παιδιά εξοντώθηκαν απάνθρωπα σε μαζικούς θαλάμους αερίων στα «Στρατόπεδα Συγκέντρωσης». Τέσσερα ακόμα εκατομμύρια «υπάνθρωποι» -συνδικαλιστές, μαχητικοί εργάτες, ανάπηροι, ρομά, ομοφυλόφιλοι, κομμουνιστές, δημοκράτες- είχαν την ίδια ακριβώς μοίρα. Η τιμωρία για την παραμικρή «απείθεια» απέναντι στο καθεστώς ήταν ο θάνατος. Ο Χίτλερ δεν «σεβάστηκε» ούτε τα ίδια τα μέλη της γερμανικής ελίτ που τόσο πρόθυμα τον είχαν ανεβάσει στην εξουσία το 1933. Ο φον Κανάρις, ο αρχηγός της Abwehr, της γερμανικής αντικατασκοπίας στη διάρκεια του πολέμου, κατηγορήθηκε για «εσχάτη προδοσία» και εκτελέστηκε στο στρατόπεδο συγκέντρωσης του Φλόσεμπουργκ. Ο στρατάρχης Ρόμελ, ο διοικητής του ναζιστικού Αφρικανικού Σώματος εξαναγκάστηκε, με την απειλή της εξόντωσης της οικογένειάς του, σε αυτοκτονία. Την ίδια τύχη είχαν και δεκάδες άλλοι ανώτατοι αξιωματικοί που τόλμησαν να προτείνουν στην κυβέρνηση να συνθηκολογήσει όταν φάνηκε πια ότι η Γερμανία δεν θα μπορούσε να κερδίσει τον πόλεμο.
Πόλεμος
Η εθελοτυφλία της γερμανικής ελίτ δεν ήταν αποτέλεσμα ούτε «ηλιθιότητας», ούτε «αγραμματοσύνης». Ήταν μια κυνική απόφαση που υπαγορευόταν από τα συμφέροντά της.
Η Γερμανία ήταν ο μεγάλος ηττημένος του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Η «Γερμανική Αυτοκρατορία» κατάρρευσε το 1918 κάτω από τη διπλή πίεση της στρατιωτικής ήττας από τη μια και της ανταρσίας του στόλου της Βαλτικής από την άλλη. Μέσα στην απόγνωσή της η άρχουσα τάξη ξήλωσε τον Κάιζερ από τον θρόνο του, ανακήρυξε τη Γερμανία «δημοκρατία» και παρέδωσε την εξουσία στο Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα – που ανέλαβε χωρίς δισταγμούς την αποστολή της αποκατάστασης της τάξης.
Ο πόλεμος έκλεισε τυπικά τον Ιούνιο του 1919 με την υπογραφή της διαβόητης Συνθήκης των Βερσαλλιών – μιας ατιμωτικής συνθήκης για το Βερολίνο η οποία είχε σαν στόχο να διαγράψει για πάντα τη Γερμανία από τον κατάλογο των «Μεγάλων Δυνάμεων». Ο μεγάλος οικονομολόγος Τζον Μέυναρντ Κέυνς προειδοποιούσε από τότε ότι η συνθήκη αυτή ήταν μια ωρολογιακή βόμβα που θα έφερνε, με βεβαιότητα, ένα νέο πόλεμο. Και όπως αποδείχτηκε είχε δίκιο.
Η ανατροπή της Συνθήκης των Βερσαλλιών έγινε έμμονη ιδέα στα μυαλά της γερμανικής άρχουσας τάξης. Μέσα στα χρόνια που ακολούθησαν προσπάθησε με κάθε μέσο, αν όχι να την ακυρώσει τουλάχιστον να την νερώσει. Το κραχ του χρηματιστηρίου της Νέας Υόρκης το φθινόπωρο του 1929 και η Μεγάλη Ύφεση που το διαδέχτηκε «έπεισε» ένα μεγάλο τουλάχιστον κομμάτι της ότι δεν υπήρχε άλλη λύση πέρα από τον πόλεμο. Αλλά υπήρχαν δυο πολύ σοβαρά εμπόδια: η εργατική τάξη και η Αριστερά.
Η κατάρρευση της αυτοκρατορίας δεν έφερε απλά τη «δημοκρατία» στη Γερμανία: έφερε την επανάσταση. Οι φαντάροι που γύριζαν από το ανατολικό μέτωπο κουβαλούσαν μαζί τους, εκτός από τις κακουχίες και τα τραύματα, τις εικόνες και τις εμπειρίες από τις «δέκα μέρες που είχαν συγκλονίσει τον κόσμο», από τον κόκκινο Οκτώβρη του 1917. Όταν ξέσπασε η επανάσταση του Φλεβάρη στη Ρωσία στο επιτελείο του Κάιζερ επικρατούσε ενθουσιασμός: τα γερμανικά στρατεύματα θα έκαναν τώρα περίπατο μέχρι τη Μόσχα. Αντί για αυτό η επανάσταση έκανε, ένα χρόνο μετά, περίπατο στο Βερολίνο.
Η ανταρσία των ναυτών της Βαλτικής ήταν μόνο η αρχή: μέσα σε λίγες μόνο μέρες ολόκληρο το στράτευμα και μαζί του και ολόκληρη η εργατική τάξη της Γερμανίας είχε υψώσει τις κόκκινες σημαίες και είχε αρχίσει να χτίζει, στα πρότυπα των σοβιέτ της ρωσικής επανάστασης, εργατικά συμβούλια – τα όργανα της δικής της εξουσίας. Τον Νοέμβρη του 1918 ιδρύθηκε το Κομμουνιστικό Κόμμα της Γερμανίας (KPD). Τον Γενάρη του 1919 το προλεταριάτο κατέβηκε ένοπλο στους δρόμους του Βερολίνου. Οι «Μέρες του Σπάρτακου» όπως ονομάστηκε αυτή η εξέγερση πνίγηκε στο αίμα. Και το ίδιο επαναλήφθηκε στο Μόναχο. Αλλά παρά την καταστολή το KPD κατάφερε να συσπειρώσει εκατομμύρια εργάτες. Και παρά το χάσιμο της επαναστατικής ευκαιρίας του 1923 συνέχισε μέχρι και την άνοδο των ναζί στην εξουσία (που έθεσε όλα τα κόμματα πρακτικά εκτός νόμου) να παίρνει μεγάλα ποσοστά σε όλες τις εκλογικές μάχες. Με την οικονομία βυθισμένη στη «Μεγάλη Ύφεση», το προλεταριάτο στους δρόμους και την Αριστερά ισχυρή η άρχουσα τάξη ήξερε ότι δεν είχε καμιά ελπίδα να καταφέρει να οργανωθεί για το νέο πόλεμο.
Αντιδραστικό κίνημα
Ο Χίτλερ υποσχόταν τα ξεμπερδέψει και με τα δύο εμπόδια – και με την εργατική τάξη και με την Αριστερά. Το 1929 η άρχουσα τάξη του έδωσε το σήμα να προχωρήσει – και μαζί με το σήμα και απεριόριστα χρήματα, απεριόριστη προβολή και απεριόριστη δημοσιότητα. Τα «Τάγματα Εφόδου» πήραν το πράσινο φως να σπείρουν τον τρόμο. Η αστυνομία έκανε τα στραβά μάτια και τα δικαστήρια τους αθώωναν ή τους έριχναν στα μαλακά αν, κατά λάθος, η αστυνομία τους συλλάμβανε.
Στις εκλογές του 1928 το ναζιστικό κόμμα είχε πάρει μόλις το 2,6% των ψήφων. Στις εκλογές του 1930 εκτινάχθηκε στο 18,3%. Τον Ιούλιο του 1933 αναδείχτηκε, με ένα εφιαλτικό 37% πρώτο κόμμα.
Η στήριξη της άρχουσας τάξης έπαιξε βασικό ρόλο σε αυτή τη ραγδαία άνοδο. Αλλά το ναζιστικό κόμμα δεν ήταν απλά και μόνο μια παρακρατική οργάνωση. Ήταν ένα αντιδραστικό κίνημα που συσπείρωνε εκατομμύρια μέλη. Ο Χίτλερ κατάφερε να κερδίσει όλα τα ακροδεξιά κατακάθια της γερμανικής κοινωνίας – από τους στρατηγούς του Κάιζερ μέχρι τον υπόκοσμο της νύχτας. Αλλά ο πυρήνας του ναζιστικού κόμματος ήταν το κατεστραμμένο από την κρίση και τις πολεμικές επανορθώσεις μεσόστρωμα, οι μικρομαγαζάτορες και οι μικροβιοτέχνες, οι ελεύθεροι επαγγελματίες, τα στελέχη των επιχειρήσεων που είχαν μείνει πλέον χωρίς δουλειά. Οι ναζί είχαν ένα απλό σύνθημα για όλον αυτό τον κόσμο: για την κρίση φταίει, από τη μια, το μεγάλο κεφάλαιο που πνίγει τις μικρές επιχειρήσεις και από την άλλη οι τεμπέληδες εργάτες που έχουν μόνο απαιτήσεις. Το μεγάλο κεφάλαιο είχε όνομα και επίθετο, ήταν οι «Εβραίοι». Και οι εργάτες είχαν όνομα και επίθετο: ήταν οι κομμουνιστές, οι συνδικαλιστές, οι σοσιαλιστές. Ο Χίτλερ καλλιεργούσε συστηματικά το μίσος απέναντι και στους Εβραίους και την Αριστερά. Το 1933 τα SA είχαν 400 χιλιάδες μέλη – τετρακόσιες χιλιάδες Ρουπακιάδες έτοιμους να μπήξουν το μαχαίρι στην καρδιά των «υπανθρώπων».
Ο Χίτλερ οδήγησε τη Γερμανία πράγματι στο νέο πόλεμο. Η αστική τάξη προσπάθησε στο τέλος να τον ανατρέψει -αλλά μάταια. Προσπάθησε ακόμα και να τον δολοφονήσει σε μια απεγνωσμένη προσπάθεια να τερματίσει τον πόλεμο όταν φαινόταν πλέον ότι η Γερμανία οδηγείται σε βέβαιη καταστροφή. Αλλά απέτυχε. Οι ναζί είχαν την δική τους ατζέντα. Μια ανατριχιαστική αντζέντα: αν δεν μπορούσαν να νικήσουν τον πόλεμο μπορούσαν τουλάχιστον να εξαλείψουν τους Εβραίους από το πρόσωπο της γης. Το 1945 η Γερμανία είχε μετατραπεί σε ένα σωρό από ερείπια.
Σήμερα, 90 χρόνια μετά, τα διδάγματα εκείνης της μαύρης εποχής, μας χρειάζονται στις μάχες μας. Η Ιταλία κυβερνιέται από την Τζόρτζια Μελόνι, την πολιτική απόγονο του Μουσολίνι. Στη Γαλλία η απειλή της Μαρίν Λεπέν συνεχώς δυναμώνει. Στη Σουηδία οι ναζί έχουν μετατραπεί σε ρυθμιστικό παράγοντα. Υπάρχουν βέβαια σημαντικές διαφορές ανάμεσα στους ναζί και τα κόμματα αυτά – κανένα δεν έχει καταφέρει να χτίσει μια παραστρατιωτική οργάνωση 400 χιλιάδων δολοφόνων μέχρι τώρα. Αλλά οι αστοί είναι, όπως και το 1930, στη Γερμανία αδίστακτοι. Και εξίσου απελπισμένοι. Πρέπει να τους σταματήσουμε πριν βυθίσουν την ανθρωπότητα ξανά στα «μεσάνυχτα της ιστορίας».