Ήταν βέβαιο ότι στην περίοδο της κυβέρνησης Μητσοτάκη, υπέρμαχου των startups, θα ερχόταν στην Ελλάδα ένα απ'τα πιο σιχαμένα ριάλιτι σόου που εχουν υπάρξει στην ιστορία αυτής της ήδη αμαρτωλής κατηγορίας τηλεοπτικού προγράμματος.
Το Dragons' Den ("Η Φωλιά των Δράκων") είναι μια εκπομπή οπου ένας επίδοξος επιχειρηματίας έρχεται ενώπιον πέντε-έξι επιφανών εκατομμυριούχων και τούς ζητά να επενδύσουν ένα ποσό στην εταιρία του με αντάλλαγμα μερίδιο στην ιδιοκτησία. Η παραγωγή του σόου ειναι προσεγμένη, ώστε να παρουσιάζει ένα "κοσμοπολίτικο" προφίλ, να περιλαμβάνει γυναίκες (και στην ομάδα των "δράκων" και στους συμμετέχοντες), αλλά και να φροντίζει να αποφεύγει και να περιγελά τους πολύ αδέξιους και εξόφθαλμους απατεώνες. Ειναι η απόλυτη νεοφιλελεύθερη ονείρωξη: συνδυάζει τον εξωραϊσμό των startup με το ιδεολογικό ξέπλυμα των μεγάλων αφεντικών και του καπιταλισμού γενικά σαν σύστημα. Το αφήγημα είναι ξεκάθαρο: ο καπιταλισμός τάχα είναι προοδευτικός, προσφέρει ευκαιρίες για τους δουλευταράδες και τους ευφυείς, εξυγιαίνει τον εαυτό του μέσω της αγοράς, κι αν τα πράγματα είναι δύσκολα, θα βρεθεί κι ένας καλός "δράκος"-πάτρωνας να σε βοηθήσει να σταθείς στα πόδια σου.
Η πραγματικότητα είναι πολύ διαφορετική: 9 στις 10 νεοφυείς επιχειρήσεις ανεξαρτήτως τομέα αποτυγχάνουν, και 1 στις 10 χρεοκοπεί μέσα στον πρώτο χρόνο λειτουργίας. Υπάρχουν χιλιάδες ιστορίες αρκετών φιλόδοξων, αλλά και πάρα πολλών απελπισμένων ανθρώπων που προσπαθούν να ξεφύγουν απο την καταδίκη της μισθωτής εργασίας ιδρύοντας τη δική τους επιχείρηση. Η φύση του ίδιου του καπιταλισμού στέλνει μόνο το 1% απο όλους αυτούς στην κορυφή μαζί με τα άλλα αφεντικά, σε σημείο που τις πετυχημένες startups τις λένε "μονόκερους", πλάσματα του μύθου.
Όλους τους άλλους τους ρίχνει πίσω στη φτώχεια, πολλές φορές με επώδυνη πτώση. Πολλοί αναγκάζονται να δουλέψουν ξανά σαν μισθωτοί μόνο και μόνο για να ξεπληρώσουν τα χρέη της επιχείρησής τους. Άλλοι πέφτουν θύματα του μοντέλου του "εξωτερικού συνεργάτη με στολή της εταιρίας", της δουλειάς με το κομμάτι δηλαδή που προωθούν εταιρίες όπως η efood ή η Beat. Ένα κομμάτι αυτών των ανθρώπων χάνουν όλη την περιουσία τους και υποκύπτουν στο στρες της αποτυχίας. Οι επιπτώσεις στη ζωή, την υγεία και την κοινωνικότητα αυτών των ανθρώπων ειναι συχνά μοιραίες.
Ειναι αποδεδειγμένο από αναλυτές (δείτε π.χ. το εξής TED talk από έναν οπαδό των startups: https://youtu.be/bNpx7gpSqbY ) ότι ο πιο σημαντικός παράγοντας για να πετύχει μια νέα επιχείρηση είναι η τύχη ή, για να το θέσουμε πιο κομψά, η καλή συγκυρία, το "τάιμινγκ". Η χρησιμότητα του προσφερόμενου προϊόντος ή υπηρεσίας, η καλή διαχείριση της επιχειρισης και οι πολλές ώρες δουλειάς απο μεριάς του επιχειρηματία, τίποτα απο όλα αυτά δεν διασφαλίζει την κερδοφορία κι άρα την οικονομική επιτυχία, όσο η συγκυρία. Ακόμα και η ίδια η χρηματοδότηση των startups, που είναι η βασική ιδέα του ριάλιτι, είναι από τους λιγότερο σημαντικούς παράγοντες. Ναι, πολλές αποτυχημένες startups κατηγορούν την έλλειψη ρευστότητας για τη χρεοκοπία τους, αλλά αυτό δε λέει και πολλά. Υπάρχουν πιο πολλές επιχειρήσεις που χρεοκόπησαν, ενώ είχαν όλη τη χρηματοδότηση που ζήτησαν.
“Αυτοδημιούργητοί”
Κάτι το οποίο μάς φέρνει σε μια πιο σκοτεινή πλευρά του όλου αφηγήματος: οι "δράκοι" αυτού του κόσμου δεν ειναι αυτοδημιούργητοι. Οι περισσότεροι εκατομμυριούχοι σήμερα είναι ή παιδιά πλούσιων οικογενειών ή καλοί γνωστοί του κράτους που τρώνε από τα έτοιμα των κρατικών επιδοτήσεων (ΕΣΠΑ κλπ.) ή αεριτζήδες εξαρτημένοι από το πλασματικό κεφάλαιο του χρηματιστηρίου ή εγκληματίες (ή ενας συνδυασμός των παραπάνω). Οι λιγοστοί τίμιοι (με τους όρους του καπιταλισμού) επιχειρηματίες είναι κι αυτοί μονόκεροι, εξίσου σπάνιοι με τους νικητές του λαχείου. Το κράτος παρεμπιπτόντως προστατεύει τα μυστικά των επιχειρήσεων σαν κέρβερος, με διαδικασίες στεγανές από κάθε μορφή δημοκρατικού ελέγχου. Μέχρι να βγουν αυτά τα μυστικά στη φόρα, δεν θα μάθουμε ποιος ειναι τι. Αλλά το μεγάλο "μυστικό" το ζει η εργατική τάξη κάθε μέρα: οι εκατομμυριούχοι (ακόμα και οι τίμιοι) παράγουν κέρδος και διατηρούν την ιδιότητά τους απο τη δουλειά άλλων ανθρώπων. Οι εργαζόμενοι σε μια εταιρία μπορεί με τη δουλειά μιας ημέρας να παράξουν αξία εκατομμυρίων ανά εργάτη. Όμως κανένας εργάτης ή εργάτρια δεν θα αποκτήσει ποτέ αυτήν την αξία, ακόμα και με τη δουλειά μιας ζωής. Αυτόν τον κάλο πατάνε οι ιδεολόγοι της δεξιάς (τώρα και σε μορφή ριάλιτι) για να πουλήσουν τις χειρότερες αυταπάτες σε ενα κομμάτι κόσμου που τα τελευταία χρόνια έχει καταλάβει καλά τον παραλογισμό της μισθωτής εργασίας, αλλά δεν ειναι βέβαιος για την εναλλακτική. Και βέβαια είναι κερασάκι στην τούρτα των επιθέσεων αυτής της κυβέρνησης στην εργασία και το δημόσιο πανεπιστήμιο.
Το Dragons' Den θα έχει αναμφίβολα κάποιες κωμικές στιγμές (άλλωστε είναι μια αυτοαναφορική στιγμή του καπιταλισμού). Όμως ας μην έχουμε και αμφιβολίες για την κατέυθυνση που δίνει η ύπαρξή του.
Θα μπορέσουν οι απλοί άνθρωποι στη σημερινή περίοδο στασιμοπληθωρισμού και καταστροφής να πετύχουν και να ζήσουν το όνειρο, μέσα από τη συνεργασία με τη "φωλιά των δράκων"; Μάλλον όχι. Οι 9 στους 10 θα γινουν βορά στο λάκκο με τα φίδια. Ο ένας που θα αναδειχθεί, θα πατήσει επί πτωμάτων. Το τελικό προϊόν μπορεί να είναι ελαττωματικό, βλαβερό ή άχρηστο, αλλά αν είναι κερδοφόρο, θα συνεχίσει να παράγεται. Αυτός δεν είναι τρόπος να απελευθερωθεί στο σήμερα η ανθρώπινη δημιουργικότητα για την εκπλήρωση κοινωνικών αναγκών. Οι εργαζόμενοι με την τεχνογνωσία και την καθημερινή τους εμπειρία σκέφτονται συνεχώς ιδέες και λύσεις στα πλαίσια του αντικειμένου τους για τα προβλήματα της ανθρωπότητας. Αλλά οι περισσότερες από αυτές τις ιδέες θα πεταχτούν στα σκουπίδια λόγω της στενοκεφαλιάς των αφεντικών τους και, κυρίως, λόγω της μέγγενης του κριτηρίου του κέρδους. Ο εργατικός έλεγχος στις μεγάλες επιχειρήσεις είναι πολύ πιο ρεαλιστική προοπτική για να ξεφύγουμε απο αυτόν το λάκκο.