Αν δεν είχε μεσολαβήσει ο Ψυχρός Πόλεμος το όνομα του Ιωσήφ Στάλιν θα βρισκόταν στο «Πάνθεον των Μεγάλων Ανδρών» που συνηθίζουν να ζωγραφίζουν οι αυλοκόλακες της παγκόσμιας ιστορίας. Να τι θα έλεγαν: «Παρέλαβε μια χώρα διαλυμένη από τον Α’΄Παγκόσμιο Πόλεμο και τον εμφύλιο. Όταν πέθανε, στις 5 Μάρτη του 1953, η Ρωσική Αυτοκρατορία ήταν πλέον η δεύτερη μεγαλύτερη υπερδύναμη του πλανήτη. Το 1950, πέντε μόλις χρόνια μετά τον αφανισμό της Χιροσίμα και του Ναγκασάκι από τις αμερικανικές ατομικές βόμβες η Ρωσία έκανε, στην έρημο του Καζακστάν (που ήταν τότε “επαρχία” της) την πρώτη της πυρηνική δοκιμή. Το 1958, λίγα χρόνια μετά τον θάνατο του Στάλιν, η Ρωσία θα έφτανε πρώτη, πριν από τις ΗΠΑ, στο διάστημα. Ο Μέγας Πέτρος και η Αικατερίνη η Μεγάλη είναι “νάνοι” μπροστά στο ανάστημα του Ιωσήφ Βησσαριόνοβιτς Τσουκασβίλι, όπως ήταν το πραγματικό όνομα του Στάλιν».
Το μεγαλείο της σταλινικής Ρωσικής Αυτοκρατορίας χτίστηκε, όμως, όπως όλα τα αυτοκρατορικά μεγαλεία, πάνω στον ιδρώτα, τον πόνο, την τρομοκρατία και τον θάνατο των «υπηκόων» της. Στην Βρετανική Αυτοκρατορία, τη μεγαλύτερη δύναμη του πλανήτη μέχρι το ξέσπασμα του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου το 1914 «ο ήλιος δεν έδυε ποτέ». Και το «αίμα δεν στέγνωνε ποτέ». Το βρετανικό θαύμα είχε στηριχτεί στον ιρλανδικό «λιμό της πατάτας» που σκότωσε μέσα στην τετραετία 1845-1849 πάνω από ένα εκατομμύριο Ιρλανδούς και είχε μειώσει κατά 30% τον πληθυσμό της χώρας.
Το ρωσικό «θαύμα» είχε και αυτό τον δικό του «Λιμό» του 1932-33. Το Χολοντομόρ, όπως ονομάστηκε ο λιμός της Ουκρανίας (που ανήκε τότε στη Ρωσική Αυτοκρατορία) άφησε πίσω του πάνω από 4 εκατομμύρια νεκρούς. Η «Πείνα» (Ασαρσιλίκ) του Καζακστάν πάνω από 1,5 εκατομμύριο. Ο ιρλανδικός λιμός ήταν το αποτέλεσμα της αρπαγής της σοδειάς της πατάτας από τις αγγλικές εξαγωγικές εταιρείες. Ο σταλινικός λιμός προκλήθηκε από την «κολεκτιβοποίηση», την αρπαγή δηλαδή της γης των αγροτών και την κατάσχεση της σοδειάς από το ίδιο το κράτος. Η αστυνομία εισέβαλλε στα σπίτια των αγροτών, άρπαζε τα «κρυμμένα τρόφιμα» και έστελνε τους «σαμποτέρ» στις φυλακές και το απόσπασμα.
Η κολεκτιβοποίηση της γης ήταν ο ένας από τους δυο βασικούς πυλώνες του «Πρώτου Πεντάχρονου Πλάνου» που τέθηκε σε εφαρμογή το 1928. Ο δεύτερος βασικός πυλώνας ήταν η οικοδόμηση μιας ισχυρής βαριάς βιομηχανίας. Το πλάνο έβαζε στόχους που λειτουργούσαν σαν πίεση πάνω στους εργάτες. Το πρότυπο του εργάτη έγινε ο Αλεξέι Σταχάνοβ, ένας ανθρακωρύχος που στις 31 Αυγούστου του 1935 κατάφερε (υποτίθεται) να εξορύξει μόνος του 102 τόνους άνθρακα μέσα σε λιγότερες από 6 ώρες – ένα νούμερο 14 φορές μεγαλύτερο από τη «νόρμα». Ο «μισθός με το κομμάτι», μια πρακτική που ήξεραν πολύ καλά οι καπιταλιστές στη Δύση, έγινε ο κανόνας στη σταλινική Ρωσία. Το 1934 τρεις στους τέσσερις εργάτες στη βιομηχανία πληρώνονταν «με το κομμάτι».
Η επιβολή αυτών των εξοντωτικών ρυθμών εργασίας στηρίχτηκε στην ανοιχτή τρομοκρατία. Το 1931 εγκαινιάστηκαν τα «βιβλιάρια εργασίας». «Αυτά τα βιβλιάρια», γράφει ο Τόνι Κλιφ στο βιβλίο του “Κρατικός Καπιταλισμός στη Ρωσία”, «πρέπει να επιδείχνονται στον διευθυντή της επιχείρησης… Οι διευθυντές έχουν εντολή να αναγράφουν στο βιβλιάριο τους λόγους απόλυσης του εργάτη». «Ξέρω εργάτες», έγραφε ο Βίκτωρ Σερζ, «που απολύθηκαν γιατί δεν παρουσιάστηκαν τη μέρα της αργίας τους να συνεισφέρουν… ένα εθελοντικό οχτάωρο και τα διαβατήριά τους γράφουν: απολύθηκε για σαμποτάζ του πλάνου παραγωγής».
«Σύμφωνα με το νόμο της 15ης Νοέμβρη 1932», γράφει ο Κλιφ, «κάθε εργάτης που απουσιάζει μια μέρα από τη δουλειά του αδικαιολόγητα υπόκειται σε απόλυση». Συχνά η απόλυση συνοδευόταν και από έξωση από το σπίτι του μιας και σε πολλές περιοχές τα διαμερίσματα ήταν συνδεδεμένα με τους τόπους δουλειάς και τις επιχειρήσεις.
Η «τρομοκρατία του διευθυντή» συμπληρωνόταν από την τρομοκρατία της αστυνομίας και των μυστικών υπηρεσιών. Το 1928, γράφει ο Κλιφ, υπήρχαν μόνο 30 χιλιάδες φυλακισμένοι σε στρατόπεδα. Το 1933 είχαν φτάσει στα 2,5 εκατομμύρια. Το 1953, τη χρονιά που πέθανε ο Στάλιν, στα 5,5 εκατομμύρια. Το 1937 εκτελέστηκαν 357 χιλιάδες «εγκληματίες». Το 1938 άλλες 293 χιλιάδες. Δίπλα στα παλιά στελέχη των Μπολσεβίκων που διαφωνούσαν, οι εκκαθαρίσεις του Στάλιν έστειλαν στο απόσπασμα χιλιάδες εργάτες και αγρότες.
Κυνισμός
Ο Στάλιν δεν έκανε τη Ρωσία μόνο οικονομικά «μεγάλη δύναμη». Μεγάλωσε και την επικράτειά της μέχρι εκεί που κανένας Τσάρος δεν είχε καταφέρει. Με τη συμμαχία της με τους νικητές του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, τις ΗΠΑ και τη Βρετανία, η σταλινική Ρωσία κατάφερε να απλώσει τη σφαίρα επιρροής της σε ολόκληρη την Ανατολική Ευρώπη. Η Πολωνία, η Ουγγαρία, η Τσεχοσλοβακία (Τσεχία και Σλοβακία σήμερα), η Ρουμανία, η Ανατολική Γερμανία, η Λιθουανία, η Εσθονία, η Λετονία έγιναν «δορυφόροι» της Ρωσίας.
Ο Στάλιν, όμως, δεν είχε συνταχθεί από την αρχή του πολέμου με την πλευρά των «Συμμάχων», της Βρετανίας και των ΗΠΑ δηλαδή. Τον Αύγουστο του 1939 είχε υπογράψει «Σύμφωνο Μη Επίθεσης» με τη ναζιστική Γερμανία. Ακόμα και σήμερα οι απολογητές του σταλινισμού υποστηρίζουν ότι αυτή η συμφωνία ήταν μια ταχτική κίνηση, ένα «κόλπο» που έριξε στάχτη στα μάτια του Χίτλερ και έδωσε στη Ρωσία τον απαραίτητο χρόνο για να εξοπλιστεί έτσι ώστε να είναι σε θέση να αντιμετωπίσει την γερμανική επίθεση.
Αυτή η ερμηνεία δεν έχει καμιά σχέση με την πραγματικότητα. Τα μυστικά παραρτήματα της συμφωνίας Μολότοφ-Ρίμπεντροπ (όπως έχει μείνει στην ιστορία από τα ονόματα των υπουργών της Ρωσίας και της Γερμανίας που την υπέγραψαν) προέβλεπαν τον διαμελισμό της Ανατολικής Ευρώπης ανάμεσα στις δυο χώρες: η Πολωνία, η Ρουμανία, η Εσθονία, η Λετονία και η Φινλανδία θα χωρίζονταν σε γερμανικές και ρωσικές σφαίρες επιρροής. Την 1 Σεπτεμβρίου 1939, μια εβδομάδα μετά την υπογραφή της Γερμανό-Ρωσικής συμφωνίας τα χιτλερικά στρατεύματα εισέβαλλαν στην δυτική Πολωνία. Στις 17 Σεπτεμβρίου, 16 ημέρες αργότερα, τα σοβιετικά στρατεύματα εισέβαλαν και κατέλαβαν την ανατολική. Στο Μπρεστ-Λιτόφσκ και το Λβοβ (Λβιβ σήμερα) τα ναζιστικά και τα σοβιετικά στρατεύματα πραγματοποίησαν κοινές παρελάσεις. Τον Ιούνιο του 1940 ο «κόκκινος στρατός» (όπως ονομαζόταν ο στρατός της Ρωσίας) εισέβαλλε στις χώρες τις Βαλτικής. Λίγες μέρες αργότερα η Ρωσία απέστειλε τελεσίγραφο στην Ρουμανία με το οποίο απαιτούσε τα εδάφη που προέβλεπε το μυστικό σύμφωνο με τη Γερμανία.
Η συνεργασία Ρωσίας – ναζιστικής Γερμανίας διακόπηκε απότομα στις 22 Ιουνίου 1941 με πρωτοβουλία του Χίτλερ, με την Επιχείρηση Μπαμπαρόσα, την αιφνιδιαστική επίθεση των γερμανικών στρατευμάτων στη Ρωσία.
Κρατικός Καπιταλισμός
Τα πρόσωπα παίζουν ρόλο στην ιστορία. Αλλά η ιστορία δεν γράφεται ούτε από τους Μεγάλους Άνδρες (και τις Μεγάλες Γυναίκες καμιά φορά) ούτε από τους μεγάλους χασάπηδες. Ο Στάλιν δεν ήταν μόνος του. Αντιπροσώπευε μια ολόκληρη τάξη, την «κρατική γραφειοκρατία», που είχε αναδυθεί στη Ρωσία πάνω στα ερείπια που είχαν αφήσει πίσω τους ο εμφύλιος πόλεμος και η ιμπεριαλιστική εισβολή – οι δυνάμεις μέσα και έξω από την Ρωσία που προσπάθησαν, λυσσαλέα, να συντρίψουν το Εργατικό Κράτος που είχε επιβληθεί με την Επανάσταση του Οκτώβρη του 1917.
Η επανάσταση κατάφερε να αποκρούσει και τις δυο επιθέσεις. Αλλά ο πόλεμος εξουθένωσε τη Ρωσία. Η εργατική τάξη που είχε κάνει την επανάσταση είχε εξαντληθεί από την πείνα ή πεθάνει στην πρώτη γραμμή των μαχών. Τα σοβιέτ, το κύτταρο της εργατικής δημοκρατίας, είχαν πάψει να λειτουργούν. Το κενό που δημιουργήθηκε έδωσε τη δυνατότητα σε ένα στρώμα της κρατικής διοίκησης να ανέβει πάνω από την κοινωνία και να διεκδικήσει την εξουσία (και τα προνόμια) για τον εαυτό της. Με επικεφαλής τον Στάλιν η γραφειοκρατία αυτή κατέλαβε την εξουσία.
Ο Στάλιν ήταν ηγετικό στέλεχος του Μπολσεβίκικου Κόμματος την εποχή της επανάστασης. Το 1936-38, με τις διαβόητες Δίκες της Μόσχας έστειλε στο απόσπασμα όλους τους παλιούς του συντρόφους. Όσους δεν μπόρεσε να εκτελέσει έστειλε πράκτορες να τους δολοφονήσουν. Στις 20 Αυγούστου του 1940 ο Ραμόν Μερκαντέρ, δολοφόνησε στο Μεξικό τον Τρότσκι, τον πιο στενό συνεργάτη του Λένιν την εποχή της επανάστασης και τον ηγέτη του Κόκκινου Στρατού στον εμφύλιο πόλεμο. Πίσω από την ταμπέλα του μεγάλου «κομμουνιστή ηγέτη», ο Στάλιν αποδείχθηκε ο νεκροθάφτης της εργατικής επανάστασης.