Ιστορία
Η ΕΡΕ, 60 χρόνια μετά…

1963, Διαδηλώσεις για «Προίκα στην Παιδεία»

Ο Λέανδρος Μπόλαρης θυμίζει τους αγώνες που πριν από 60 χρόνια γκρέμισαν την ΕΡΕ, το κόμμα του «εθνάρχη» Καραμανλή, που συνέχειά του είναι η Νέα Δημοκρατία...

 

Στα τέλη Φλεβάρη του 1963 η κυβέρνηση της ΕΡΕ με πρωθυπουργό τον Καραμανλή ανακοίνωσε το σχέδιο της αναθεώρησης του Συντάγματος που έχει μείνει γνωστό ως «βαθεία τομή». Η «τομή» έδινε τη δυνατότητα ακόμα και για τη διάλυση «αντεθνικών» κομμάτων και περιόριζε την «καταχρηστική» χρήση δικαιωμάτων όπως η απεργία. Ο Καραμανλής πρόβαλλε αυτό το τερατούργημα ως αναγκαίο «εκσυγχρονισμό» για να μη διακινδυνεύσει η «ανάπτυξη» και η σύνδεση της χώρας με την ΕΟΚ. 

Στα τέλη Νοέμβρη η ΕΡΕ μαυριζόταν άγρια στις εκλογές και ο Καραμανλής (με ψεύτικο όνομα ως Τριανταφυλλίδης) θα έπαιρνε το αεροπλάνο για τη Γαλλία. Αυτό που είχε μεσολαβήσει ήταν η έκρηξη των αγώνων με κορυφαία στιγμή το κύμα οργής που πυροδότησε η δολοφονία του βουλευτή της Αριστεράς Γρηγόρη Λαμπράκη από παρακρατικές συμμορίες το Μάη. Το «πεζοδρόμιο» γκρέμισε τον Καραμανλή και την ΕΡΕ. 

Στην ομιλία που είχε κάνει ο «εθνάρχης» της Δεξιάς στην κοινοβουλευτική του ομάδα στις 16 Φλεβάρη, είχε πει: «ισχυραί ομάδες καταχρώνται των συνταγματικών των δικαιωμάτων με απεργίας και διεκδικήσεις και δημιουργούν εντυπώσεις». Και βέβαια «δεν επιτρέπεται ο κομμουνισμός να λειτουργεί ελευθέρως εις βάρος του καθεστώτος». 

Το 1962 είχε «κλείσει» με μαζικές φοιτητικές κινητοποιήσεις για το 15% για την Παιδεία «όχι προίκα για τη Σοφία». Η κυβέρνηση είχε δώσει προίκα στην αδελφή του «Κοκού», που είχε παντρευτεί το διάδοχο του ισπανικού θρόνου Χουάν Κάρλος, το ευτελές ποσό των 9 εκ δραχμών και είχε διπλασιάσει τη βασιλική επιχορήγηση. Ένα από τα συνθήματα που ακούστηκε στις οργισμένες φοιτητικές διαδηλώσεις του τέλους του ’62 ήταν το «μάθημα στο Μον Παρνές», το πολυτελές ξενοδοχείο-καζίνο στην Πάρνηθα που είχε εγκαινιάσει με τυμπανοκρουσίες ο Καραμανλής. 

Απεργιακό κύμα

Τον Γενάρη του 1963 ξεκίνησε η συγκλονιστική απεργία των εκπαιδευτικών, της ΟΛΜΕ και της ΔΟΕ, που κράτησε είκοσι ολόκληρες μέρες με συμμετοχή να φτάνει στο 100%. Η απεργία είναι τόσο δυνατή που ακόμα και οι γυμνασιάρχες που καλεί ο γραμματέας του υπουργείου για να τους διατάξει να πείσουν τους εκπαιδευτικούς να σταματήσουν την απεργία, του δηλώνουν ότι μόνη αρμόδια για μια τέτοια απόφαση είναι η ΟΛΜΕ. Το κύμα της συμπαράστασης είναι τέτοιο που οι ηθοποιοί και θιασάρχες αποφασίζουν να δώσουν μέρος από τις εισπράξεις των παραστάσεων στο απεργιακό ταμείο. 

Το 1963 συνολικά, ο αριθμός των απεργών θα διπλασιαζόταν σε σχέση με την προηγούμενη χρονιά. Και αυτό το απεργιακό κύμα έβαζε πια πολιτικά αιτήματα, δενόταν με τον ξεσηκωμό ενάντια στη κυβέρνηση της ΕΡΕ, το κίνημα του 114 (του τελευταίου άρθρου του Συντάγματος του 1952). 

Αυτό το κίνημα έχει τις ρίζες του στις εκλογές της βίας και νοθείας που έκανε η κυβέρνηση της Δεξιάς τον Οκτώβρη του 1961. Ήταν οι εκλογές που «ψήφισαν και τα δέντρα» και έγιναν σε ένα κλίμα απίστευτης τρομοκρατίας από τους μηχανισμούς του κράτους και του «παρακράτους». Η άρχουσα τάξη, το Παλάτι, η αμερικάνικη Πρεσβεία είχαν τρομοκρατηθεί από την εκτόξευση των ποσοστών της Αριστεράς στις εκλογές του 1958. Η ΕΔΑ (είχε ιδρυθεί το 1951 με πρωτοβουλία του παράνομου ΚΚΕ) είχε πάρει το 25% και είχε γίνει αξιωματική αντιπολίτευση. Το εκλογικό πραξικόπημα του 1961 ήταν η απάντηση στο κίνημα που δυνάμωνε. 

Όμως, αυτή η επίθεση γύρισε μπούμερανγκ. Η βία και η νοθεία δεν τρομοκράτησε αλλά εξόργισε τον κόσμο. Και επειδή στράφηκε και ενάντια στους υποψήφιους της Ένωσης Κέντρου που είχε αρχηγό τον Γ. Παπανδρέου οδήγησε σε ακόμα μεγαλύτερη απομόνωση της κυβέρνησης. Η Ένωση Κέντρου υποτίθεται ότι θα ήταν μια ασφαλής για την άρχουσα τάξη εναλλακτική. Ο Παπανδρέου δεν χρειαζόταν άλλωστε αντικομουνιστικά διαπιστευτήρια: ήταν ο πρωθυπουργός των Εγγλέζων τον Δεκέμβρη του ’44. Όμως, αναγκάστηκε να κηρύξει τον «Ανένδοτο» με αίτημα να φύγει η παράνομη κυβέρνηση. 

Λαμπράκης

Τον Μάη του 1963 ήρθε η πιο μεγάλη πρόκληση από την κυβέρνηση της ΕΡΕ και το κράτος. Στις 22 Μάη ο Γρηγόρης Λαμπράκης, βουλευτής συνεργαζόμενος με την ΕΔΑ ήταν στη Θεσσαλονίκη για να μιλήσει σε εκδήλωση της Επιτροπής για τη Διεθνή Ύφεση και Ειρήνη. Ένα μήνα πριν, ο Λαμπράκης είχε γίνει πρώτη είδηση όταν έσπασε την απαγόρευση της Α’ Μαραθώνιας Πορείας από την κυβέρνηση του Καραμανλή. 

Γενικά ο Λαμπράκης ήταν «κόκκινο πανί» για το Παλάτι και την ΕΡΕ. Ένα μήνα πριν είχε ξαπλώσει με μια γροθιά μέσα στην αίθουσα της βουλής τον Κ. Παπαδόπουλο, βουλευτή Κιλκίς της ΕΡΕ που μαζί με άλλους «συναδέλφους» είχαν επιτεθεί σε βουλευτές της ΕΔΑ. Ο Παπαδόπουλος ήταν «οπλαρχηγός» του Ελληνικού Εθνικού Στρατού (ΕΕΣ) που είχαν εξοπλίσει οι ναζί στην Κατοχή για να πολεμήσουν τον ΕΛΑΣ. Μεταπολεμικά πέρασε από το «πλυντήριο», έβαλε τη ναζιστική στολή στη «ναφθαλίνη» και έγινε βουλευτής της «εθνικοφρόνου παρατάξεως».

Η εκδήλωση της Επιτροπής για τη Διεθνή Ύφεση και Ειρήνη τελικά πραγματοποιήθηκε σε κλειστό χώρο, λόγω των απειλών για αντισυγκεντρώσεις «αγανακτισμένων πολιτών». Όμως και πάλι, ο Λαμπράκης και ο Γ. Τσαρουχάς, βουλευτής της ΕΔΑ, προπηλακίστηκαν ενώ έμπαιναν στο κτίριο. Οι «αγανακτισμένοι πολίτες» εκτός από απειλές εκτόξευαν και πέτρες. Η αστυνομία τους παρακολουθούσε απαθής. 

Το χτύπημα που σκότωσε τον Λαμπράκη το έδωσαν με το περίφημο τρίκυκλο που οδηγούσαν δυο ρεμάλια τραμπούκοι της «εθνικοφροσύνης», ο Γκοτζαμάνης και ο Εμμανουηλίδης. Όμως, η φασιστική συμμορία που ανήκαν είχε την πιο υψηλή κάλυψη και διασυνδέσεις που έφταναν μέχρι την κυβέρνηση της ΕΡΕ, το Παλάτι, τον Άρειο Πάγο.

Η «αντισυγκέντρωση» των παρακρατικών φασισταριών είχε οργανωθεί από την Αστυνομία και την Χωροφυλακή. Ο υποστράτηγος Κ. Μήτσου της Χωροφυλακής, ο διευθυντής της Αστυνομίας Πόλεων Ε. Καμουτσής, ο μοίραρχος Καπελώνης της Ασφάλειας ήταν οι καθημερινοί καθοδηγητές των παρακρατικών. Αυτό το αποκάλυψε η δικαστική έρευνα, στην οποία προσπάθησε να βάλει κάθε εμπόδιο ο Εισαγγελέας του Αρείου Πάγου, ο Κόλιας (που το 1967 έγινε ο πρώτος «πρωθυπουργός» της χούντας). Κι όλους αυτούς τους συντόνιζε η κυβέρνηση και ο Καραμανλής. 

Ο Λαμπράκης ξεψύχησε τέσσερις μέρες μετά στο νοσοκομείο που είχε μεταφερθεί σε κώμα. Η κηδεία του στο Α’ Νεκροταφείο μετατράπηκε σε μια μεγαλειώδη διαδήλωση, με εκατοντάδες χιλιάδες στους δρόμους. Ήταν η μεγαλύτερη διαδήλωση από την Απελευθέρωση της Αθήνας τον Οκτώβρη του 1944. Η αστυνομία που μέχρι τότε διέλυε με βαρβαρότητα τις συγκεντρώσεις σε «υπαίθριους χώρους» δεν τόλμησε να εμφανιστεί. Τόση ήταν η οργή που ο κόσμος ήθελε να πάει στη βουλή. Όμως, η ηγεσία της ΕΔΑ επέλεξε την «αυτοσυγκράτηση» και την αποκλιμάκωση. 

Οργή

Δεκαπέντε μέρες μετά ο Καραμανλής παραιτήθηκε. Τυπικά η δικαιολογία ήταν η διαφωνία με την επιλογή του βασιλικού ζεύγους να κάνει επίσημη επίσκεψη στο Λονδίνο. Ουσιαστικά όλοι γνώριζαν ότι ο Καραμανλής παραιτήθηκε γιατί η οργή του κόσμου τον έπνιγε. Οι εκλογές του Νοέμβρη επιβεβαίωσαν αυτή την ήττα, παρά τις προβλέψεις για νίκη της ΕΡΕ. 

Για την ηγεσία της Αριστεράς το κίνημα που έφερε αυτή τη βαθιά πολιτική κρίση για την άρχουσα τάξη δεν έπρεπε να προχωρήσει πέρα από τη διεκδίκηση ενός “εκδημοκρατισμού” και “ομαλοποίησης”, τα όρια των οποίων έβαζε η Ένωση Κέντρου του Γ. Παπανδρέου, που ήθελε να διαχειριστεί το μετεμφυλιακό κράτος, όχι να το ανατρέψει. Τον Φλεβάρη του ’64, στις επόμενες εκλογές, η ΕΔΑ αποφάσισε να μην κατεβάσει συνδυασμούς σε 24 περιφέρειες, για να ενισχύσει την Ενωση Κέντρου. Το κίνημα έπαιρνε φόρα για τη μεγάλη αναμέτρηση των Ιουλιανών του 1965 αλλά η ηγεσία της Αριστεράς έκανε ακόμα μεγαλύτερη στροφή στο ψεύτικο ρεαλισμό των συμβιβασμών. 

Εξήντα χρόνια μετά, η κυβέρνηση της ΝΔ, της συνέχειας της ΕΡΕ του Καραμανλή είναι ετοιμόρροπη και πολιορκημένη από την οργή της εργατικής τάξης και της νεολαίας. Να δυναμώσουμε αυτό που έλειπε το 1963, την επαναστατική Αριστερά που είναι αποφασισμένη να φτάσει τους αγώνες μέχρι το τέλος του δρόμου.