Μέσα στις δυο τελευταίες βδομάδες έπεσε η μάσκα με το χαμόγελο που είχαν φορέσει στο τραπεζικό σύστημα διεθνώς και αποκαλύφθηκε σαν αυτό που είναι: ο μεγάλος ασθενής. Πρόκειται για μια αλλαγή με τεράστιες συνέπειες. Οι κεντρικές τράπεζες και οι κυβερνήσεις στηρίζουν το σχεδιασμό τους εδώ και χρόνια πάνω στην παραδοχή ότι τα μέτρα που πήραν μετά τις καταρρεύσεις των τραπεζών που πυροδότησαν την κρίση του 2008 εξασφαλίζουν πως τέτοιου είδους καταρρεύσεις δεν βρίσκονται πλέον στην ημερήσια διάταξη. Από τη μια μεριά οι πρωτοφανείς στην ιστορία χρηματοδοτήσεις που οδήγησαν στη σωτηρία τραπεζών που χρεοκοπούσαν, από την άλλη τα μέτρα “ελέγχου και διαφάνειας” υποτίθεται πως είχαν διαμορφώσει ένα περιβάλλον πολύ διαφορετικό από το 2007.

Κι όμως, στις αρχές του μήνα ξεκίνησε να δείχνει σημάδια κατάρρευσης η Silicon Valley Bank στην Καλιφόρνια. Στις 10 Μάρτη χρεοκόπησε και μέσα σε λίγες μέρες ο πανικός είχε παρασύρει όχι μόνο τις μετοχές άλλων αμερικάνικων τραπεζών, ιδιαίτερα της Δυτικής Ακτής, αλλά απλώθηκε παντού. Στις 12 Μάρτη κατέρρευσε η Signature Bank στη Νέα Υόρκη και τελικά η κρίση έφτασε μέχρι τη σφηκοφωλιά των τραπεζιτών, την Ελβετία. Η Credit Suisse, η δεύτερη μεγαλύτερη τράπεζα της χώρας, με 166 χρόνια διαρκούς ιστορίας, δεν υπάρχει πλέον, από το περασμένο σαββατοκύριακο, όταν εξαγοράστηκε μέσα από μια εξευτελιστική συμφωνία από την μεγαλύτερη τράπεζα της χώρας, τη UBS.

Η συμφωνία απέτρεψε την άμεση κατάρρευση αλλά δεν έδιωξε τον πανικό. Το αντίθετο, τον έχει απλώσει παντού. Ωστόσο, την ώρα που ολόκληρο το Υπουργικό Συμβούλιο της Ελβετίας έτρεχε πανικόβλητο μέσα στο σαββατοκύριακο, σε συνεργασία με τους κεντρικούς τραπεζίτες από την Ιαπωνία ως τις ΗΠΑ, ο διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδας, Γιάννης Στουρνάρας, δηλώνει ότι στην Ελλάδα δεν υπάρχει ο παραμικρός κίνδυνος.

 Μιλώντας στο CNBC τη Δευτέρα, ο Στουρνάρας είπε πως “οι τράπεζες είναι πολύ ισχυρότερες σήμερα. Έχουν τριπλάσια κεφάλαια από αυτά που είχαν τότε. Έχουν καλύτερους δείκτες ρευστότητας και επίσης οι εποπτικές αρχές είναι πολύ πιο σοφές σήμερα. Οι ασκήσεις προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων (stress tests) δεν έδειξαν προβλήματα στις ευρωπαϊκές τράπεζες. Συνεπώς, η πιθανότητα να υπάρξει πρόβλημα είναι πολύ μικρή.” Επειδή δεν είναι κακόγουστο αστείο, οι δηλώσεις αυτές απλώς ακολουθούν την ίδια λογική με του Άδωνι που είπε πως αν λέγαμε πως τα τρένα δεν είναι ασφαλή, δεν θα ταξίδευε κανείς.

Στην πραγματικότητα, η κατάρρευση της Credit Suisse είναι από μόνη της απάντηση σε όλα τα επιχειρήματα περί “θωράκισης”. Γιατί η Credit Suisse (CS) ήταν “θωρακισμένη”. Τα γεγονότα είναι αποκαλυπτικά. Τον περασμένο Νοέμβρη η μεγαλύτερη εμπορική τράπεζα της Σαουδικής Αραβίας εξαγόρασε σχεδόν το 10% της CS με 1,5 δισεκατομμύριο δολάρια, πιστεύοντας προφανώς ότι έχουν κάνει καλή επένδυση. Στις 15 Μάρτη η ελβετική κεντρική τράπεζα παρενέβη και “θωράκισε” την CS λέγοντας πως διατίθεται να προσφέρει 50 δισεκατομμύρια δολάρια δάνειο σε περίπτωση ανάγκης. Οι ισολογισμοί της ίδιας της τράπεζας έλεγαν πως έχει στη διάθεσή της περιουσιακά στοιχεία που θα μπορούσαν να αποσβέσουν πιθανά σοκ σχεδόν 100 δισεκατομμύρια. Τελικά, με την συμφωνία εξαγοράς του περασμένου σαββατοκύριακου: ολόκληρη η Credit Suisse πουλήθηκε για 3 δισεκατομμύρια δολάρια!

“Θωράκιση”

Οπότε η “θωράκιση” της CS πήγε άκλαφτη και απλώς μεταφέρεται αυτούσια για τη νέα υπερ-τράπεζα που πλέον σχηματίζεται στην Ελβετία, για την οποία κανένας τραπεζίτης δεν θέλει ούτε καν να σκεφτεί τι θα συμβεί αν πάρει τον κατήφορο. Σε θωρακισμένη τράπεζα πίστευαν ότι είχαν επενδύσει τα λεφτά τους οι Σαουδάραβες, αλλά τώρα για κάθε 22 μετοχές που είχαν, παίρνουν μόνο μία μετοχή της UBS και μάλιστα υποτιμημένη. Ένα δισεκατομμύριο χασούρα μέσα σε ένα σαββατοκύριακο. Αλλά για τη χασούρα των τραπεζιτών της Σαουδικής Αραβίας και του Κατάρ (που ήταν οι δεύτεροι σε ποσοστό μέτοχοι της CS) δεν έχουμε λόγους να στεναχωρηθούμε. 

Οι άμεσες αναταράξεις από τη συμφωνία είναι πολύ μεγαλύτερες. Μία από τις μεγαλύτερες εκπλήξεις ήταν ότι έχασαν εντελώς τα λεφτά τους όσοι είχαν στα χέρια τους τις λεγόμενες μετοχές AT1, που συνολικά υπολογίζονται σε περίπου 17 δισεκατομμύρια. Έχει σημασία γιατί οι ΑΤ1 είναι κομμάτι αυτού που οι κεντρικοί τραπεζίτες παρουσιάζουν ως “θωράκιση” μετά την κρίση της περασμένης δεκαετίας. Πρόκειται για ένα χαρτί που λειτουργεί σαν ομόλογο (δηλαδή αυτός που το έχει αγοράσει εισπράττει τους τόκους που του αναλογούν και μάλιστα ανεβασμένους σε σχέση με κοινά ομόλογα), αλλά σε περίπτωση κρίσης το ομόλογο μετατρέπεται αυτόματα σε απλή μετοχή. Είναι ένα από τα «δημιουργικά εργαλεία» που σκαρφίστηκαν μετά την κρίση του 2008 με τα οποία θα μπορούσε να απορροφηθεί το σοκ από μια επόμενη κρίση. Η συμφωνία UBS - CS αποδίδει αξία μηδέν (!) σε αυτά τα χαρτιά. Τα 17 δισεκατομμύρια, λοιπόν, επίσης στον κουβά. Είναι εύκολο να συνεχίσουν να παρουσιάζουν αυτά τα «εργαλεία» σαν σίγουρες επενδύσεις;

Όλα αυτές οι άμεσες συνέπειες της εξαγοράς της CS είναι ένα μικρό κομμάτι δίπλα στην απώλεια πάνω από 450 δισεκατομμυρίων από τις αξίες των τραπεζικών μετοχών παγκόσμια στην “εβδομάδα της τρέλας” όπως την αποκάλεσαν στο πρωτοσέλιδό τους οι Financial Times. Γι’ αυτό και πλέον δεν ξέρουν από πού θα τους έρθει το επόμενο χτύπημα. Θα απλωθεί η κρίση στην αγορά των AT1; Το περιοδικό Economist λέει πως η συνολική αγορά των AT1 φτάνει τα 275 δισεκατομμύρια. Μέχρι προχτές θεωρούνταν από τις πιο ελκυστικές επενδύσεις, αλλά τώρα το μέλλον τους “κυμαίνεται από ζοφερό μέχρι καταστροφικό”.

Αν πιστεύαμε τα ψέματα που λένε τα τελευταία χρόνια οι τραπεζίτες, το πιο παράδοξο από όλα όσα συμβαίνουν αυτές τις μέρες θα ήταν ο πανικός για τη διάδοση της κρίσης. Λόγοι για τους οποίους μπορεί να χρεοκοπήσει μια τράπεζα υπάρχουν πολλοί. Όμως πώς εξηγείται ότι με αφορμή τα προβλήματα μίας τράπεζας όπως η Silicon Valley (που δεν ήταν και η μεγαλύτερη τράπεζα της χώρας), η Ομοσπονδιακή Τράπεζα (Fed) των ΗΠΑ ανοίγει τους λογαριασμούς επείγουσας ρευστότητας και αναγκάζεται τελικά να ρίξει στην αγορά μέσα σε λίγες μέρες τόσο χρήμα (σχεδόν 170 δισεκατομμύρια δολάρια) που δεν είχε δώσει σε καμία αντίστοιχη βδομάδα στη διάρκεια της κρίσης 2008-2010; Γιατί η Fed αποφάσισε να καλύψει τις καταθέσεις όλων των καπιταλιστών που είχαν λογαριασμούς στη Silicon Valley, παρότι επίσημα δεν ήταν υποχρεωμένη και θα μπορούσε να τους έχει αφήσει να πληρώσουν εκείνοι την “εξυγίανση” του τραπεζικού συστήματος;

Η απάντηση βρίσκεται στο ότι δεν είναι μόνο το τραπεζικό σύστημα ευάλωτο, είναι ολόκληρη η οικονομία. Οι κεντρικές τράπεζες βρίσκονται στην κορύφωση της εκστρατείας τους να δαμάσουν τον πληθωρισμό, ανεβάζοντας τα επιτόκια. Τώρα όμως τα ανεβασμένα επιτόκια των κρατικών ομολόγων μετατρέπονται σε βόμβα στα θησαυροφυλάκια των τραπεζών που τα έχουν αγοράσει. Γιατί όταν ανεβαίνουν τα επιτόκιά τους, η τιμή τους πέφτει (μιας και πληρώνεις πλέον χαμηλότερη τιμή για να εισπράξεις περισσότερους τόκους). Έτσι, οι ισολογισμοί μοιάζουν μια χαρά μέχρι να αναγκαστεί η τράπεζα να πουλήσει αυτά τα ομόλογα στην αγορά, όπου θα εισπράξει ένα μικρό μέρος από όσα είχε πληρώσει.

Ανεξέλεγκτες συνέπειες

Τώρα οι κεντρικοί τραπεζίτες νιώθουν το δίλημμα να τους πνίγει γύρω από το λαιμό. Αν συνεχίσουν να αυξάνουν τα επιτόκια, μπορεί να προκαλέσουν καινούργιες καταρρεύσεις τραπεζών και από κοντά χρεοκοπίες επιχειρήσεων με ανεξέλεγκτες συνέπειες. Αν σταματήσουν την αύξηση, πέρα από την αδυναμία τους να ελέγξουν τον πληθωρισμό, θα στείλουν το μήνυμα ότι φοβούνται και ότι η παγκόσμια οικονομία είναι στο όριο μιας νέας κρίσης. Ό,τι και να κάνουν, ακόμη και αν δεν υπάρξει άλλη χρεοκοπία το επόμενο διάστημα, η σκιά πάνω από τις τράπεζες είναι τέτοια που θα σφίξουν παντού τα λουριά του δανεισμού προς την οικονομία. Αυτό σημαίνει τεράστια πίεση για τους καπιταλιστές και τις επιχειρήσεις τους σε όλο τον κόσμο. Η ίδια η συμφωνία των δύο ελβετικών τραπεζών μπορεί να οδηγήσει σε χιλιάδες απώλειες θέσεων εργασίας, και την ίδια στιγμή είναι η Amazon που ανακοινώνει 9.000 απολύσεις, η Microsoft που υλοποιεί σχέδιο 10 χιλιάδων απολύσεων, η Meta (του Facebook) που πάει για άλλες 10 χιλιάδες και έξτρα 5 χιλιάδες ακυρώσεις προσλήψεων.

Οι διαβεβαιώσεις του Στουρνάρα αξίζουν όσο και οι AT1 μετοχές της Credit Suisse, δηλαδή μηδέν. Η μοναδική θωράκιση απέναντι στην κρίση των τραπεζών είναι η κρατικοποίησή τους χωρίς αποζημίωση για τους μετόχους και το πέρασμά τους κάτω από εργατικό έλεγχο. Αν στην Ελβετία ανοίξουν τα χαρτιά της CS και της UBS οι εργαζόμενοι, θα βρουν μέσα τις περιουσίες εκατομμυρίων Εβραίων και άλλων θυμάτων του Ολοκαυτώματος. Θα βρουν κλοπιμαία των ναζί που τα έστελναν στις Άλπεις για να τα βρουν μετά τον πόλεμο. Θα βρουν πλούτο από όλων των ειδών τις μαζικές εγκληματικές ενέργειες, από την αποικιοκρατία μέχρι σήμερα, όπως και “πετροδολάρια”, τον πλούτο των λαών της Μέσης Ανατολής, από τη δεκαετία του ‘60 μέχρι και σήμερα. Τα ίδια ισχύουν και για τις ελληνικές τράπεζες. Καιρός να περάσουν στα χέρια των εργατών.