Ήταν πραγματικά μια κορυφαία στιγμή στην ιστορία του ελληνικού εργατικού κινήματος η επιτυχία της ΕΔΑ στις εκλογές της 11ης Μαΐου του 1958. Και δεν ήταν συνταρακτικό μόνο το ποσοστό του 24,4% που απέσπασε, οι 939.902 ψήφοι που πήρε (η ΕΡΕ που έγινε κυβέρνηση πήρε1.583.885) και οι 79 έδρες που εξασφάλισε (59 στην ΕΔΑ και 20 ανεξάρτητοι), αλλά και το γεγονός ότι μόνο 9 χρόνια μετά την συνθηκολόγηση του ΔΣΕ και την ήττα στον εμφύλιο πόλεμο η Αριστερά επανεμφανίστηκε στην πολιτική σκηνή και μάλιστα με ηγεμονικό ρόλο ως αξιωματική αντιπολίτευση, παρακάμπτοντας τα εμπόδια που της έθετε ο εκλογικό μηχανισμός και το σκληρό μετεμφυλιακό κράτος.
Η επιτυχία της αυτή προκάλεσε τέτοιο πανικό στο αστικό καθεστώς που το εξανάγκασε να δρομολογήσει σχέδια έκτακτης ανάγκης (σχέδιο «Περικλής»), να καταφύγει στις εκλογές βίας και νοθείας του 1961 για να επιβιώσει, ενώ είδε το «Κέντρο» να στρέφεται προς τα Αριστερά και να εμπλέκεται σε έναν Ανένδοτο, και μάλιστα κινηματικό, αγώνα, τη δεξιά να χάνει την με εκκωφαντικό τρόπο την κυβερνητική εξουσία στα 1963-64, όσο και τις μάζες να βγαίνουν στο προσκήνιο στα 1965. Ήταν τέτοια η αστάθεια που προκλήθηκε, αρχής γενομένης στα 1958, που η Χούντα αποτέλεσε πλέον τη μοναδική αστική λύση.
Και ήταν πραγματικά κεφαλαιώδους σημασίας η νίκη της ΕΔΑ στα 1958 γιατί επιτεύχθηκε στο εσωτερικό του μηχανισμού που είχε κατασκευαστεί για να την κρατήσει στο περιθώριο: τις αστικές εκλογές. Άξονάς τους ένα εκλογικό σύστημα που οδηγούσε σε ευθεία παραχάραξη της ψήφου με δύο κατανομές με διαφορετικό μέτρο στην κατανομή τους, με όριο μεταξύ τους το 25% για τη συμμετοχή στη Β’ κατανομή για αυτοτελή κόμματα, με φραγμό σε συνασπισμό κομμάτων όταν η συμμετοχή τους στη Β’ κατανομή απαιτούσε το 35% και το 40% των ψήφων, με πριμοδότηση του δεύτερου κόμματος εις βάρος του τρίτου και με τριχοτόμηση των μεγάλων εκλογικών περιφερειών, αλλά και με διόγκωση των διαφορών στο εκλογικό μέτρο- ώστε στη Β’ Αθήνας οι εγγεγραμμένοι να είναι περισσότεροι από τον υπάρχοντα πληθυσμό. Ήταν ο ίδιος νόμος που έδινε την ευχέρεια του νόμου να επιτρέπει αυτοδύναμη κυβέρνηση χωρίς καν το 40% των ψήφων. Αλλά το κυριότερο, μέσω των εκλογών το κράτος επιχείρησε για μια ακόμη φορά να διασπάσει την λαϊκή ψήφο και με τη συνδρομή του σκληρού εμφυλιοπολεμικού κράτους και την άσκηση παρακρατικής τρομοκρατίας να διαστρέψει την λαϊκή θέληση (και να νομιμοποιήσει τον εαυτό του). Εν αντιθέσει, όμως. με αυτό, η ΕΔΑ αρνήθηκε να διασπαστεί.
Εντελώς αντίθετα, το αποτέλεσμα των εκλογών έδειξε ότι η Αριστερά της εποχής μπορούσε να κρατήσει συμπαγές και ενιαίο το λαϊκό αίσθημα. Και η νίκη αυτή δεν ήταν ουδεπόποτε κεραυνός εν αιθρία ή ένα συγκυριακό γεγονός, όπως βολικά προβλήθηκε από τους αντιπάλους της. Ήταν, αντίθετα, προϊόν μιας διαδικασίας ταχύρρυθμης ανασύνταξης της Αριστεράς, που δρομολογήθηκε από τις πρώτες μέρες μετά την ήττα στον εμφύλιο, πρωτίστως ως απαίτηση του ελληνικού λαϊκού κινήματος. Έτσι, μετά τις εκλογές του 1951-52 που απέσπασε ποσοστά την τάξης του 10%, φτάσαμε στις δημοτικές εκλογές του 1954 όπου η ΕΔΑ εξασφάλισε τον έλεγχο των 7 μεγάλων δήμων της χώρας και μετά στη συγκρότηση της Δημοκρατικής Ένωσης που πλειοψήφησε στις εκλογές της 19ης Φεβρουαρίου 1956 και παρότι δεν σχημάτισε κυβέρνηση- ελέω του εκλογικού νόμου- προδιάγραψε τη σύντομη πτώση της κυβέρνησης Καραμανλή. Αμέσως μετά ήρθαν οι εκλογές του 1958 που διέσπασαν την μικροαστική ψήφο και εδραίωσαν την σχέση εκπροσώπησης της ΕΔΑ με τις εργατικές μάζες, όταν η ΕΔΑ απέσπασε την ψήφο των εργατικών συνοικιών (στην Α’ Αθηνών το 33,6%, στη Β’΄Αθηνών το 46,1%, στην Β’ Πειραιά το 60,8%, στην Α’ Θεσσαλονίκης το 43,4%, στη Νίκαια το 65,8%).
Όμως για να φτάσουν τα πράγματα εκεί απαιτήθηκε μια καλά αρθρωμένη κινηματική στρατηγική. Πρωτίστως, με άξονα την εμπλοκή με όλα τα επίδικά ζητήματα της πολιτικής συγκυρίας που αφορούσαν στην πλαισίωση των συμφερόντων των μαζών και την οργάνωση των αγώνων τους, αλλά και τη διατύπωση προτάσεων που δεν φοβήθηκαν την διάκριση μακροπρόθεσμων και βραχυπρόθεσμων στόχων, αλλά υπέδειξαν και μεσοπρόθεσμες λύσεις εξόδου από την οικονομική κρίση (σχέδια παραγωγικής ανάπτυξης, διεύρυνση εμπορικών συναλλαγών με ΕΣΣΔ, βελτίωση εισαγωγών από την Ανατολική Ευρώπη με αύξηση των εξαγωγών προς αυτές, ενώ η ΕΔΑ μεσολάβησε ώστε οι Σοβιετικοί να αγοράσουν όλη την αδιάθετη παραγωγή καπνού της Ελλάδας, οι Ανατολικογερμανοί το νικέλιο της χώρας και οι Πολωνοί να φτιάξουν εργοστάσιο ζάχαρης σε αυτήν. Προτάσεις που αν και δεν ήταν επαναστατικές τρομοκράτησαν το αστικό σύστημα επειδή το έθεσαν προ των αντιφάσεων και των προσχημάτων της πολιτικής του. Επιπλέον, στην κρίση του αστικού συστήματος η ΕΔΑ απάντησε με προτάσεις εκδημοκρατισμού αλλά και με απόπειρες αποδιάρθρωσης των αστικών συμμαχιών, αποσυνδέοντας τα μικροαστικά κόμματα από αυτές, επιδιδόμενη σε εργώδεις διαπραγματεύσεις, συχνά χωρίς κατάληξη, με αυτά (όπως με τον Σπύρο Μαρκεζίνη, με το Κόμμα Αγροτών Εργαζομένων (Μπαλτατζής), την ΕΠΕΚ και το ΔΚΕΛ (Αλλαμανής).
Κυπριακό
Αλλά, πέραν αυτών, η ΕΔΑ ενεπλάκη και σε πεδία που παραδοσιακά φοβόταν η Αριστερά, τα λεγόμενα εθνικά ζητήματα, στα οποία προσέδωσε διαφορετικό περιεχόμενο και τα ενέγγραψε στο αντιιμπεριαλιστικό μέτωπο. Έτσι, μετά τις εκλογές του 1956, η κρίση στο Κυπριακό αναδείχθηκε σε προνομιακή συνθήκη για την Αριστερά, ιδίως μετά την αποτυχία των Βρετανών να επιβάλουν τις επιλογές τους στις διαπραγματεύσεις Μακαρίου-Χάρντινγκ-Λένοξ ώστε να διχοτομήσουν το νησί, πράγμα που ώθησε στη σύλληψη του Μακάριου και την εκτόπιση του στις Σευχέλες (9 Μαρτίου 1956). Η ΕΔΑ, διοργανώνοντας κινητοποιήσεις που οδήγησαν σε εκτεταμένες συγκρούσεις στην Αθήνα (Μάϊος 1956) υποχρέωσε το κράτος, ιδίως μετά τον απαγχονισμό των Καραολή-Δημητρίου στην Κύπρο, στην ανάκληση Έλληνα πρέσβη στο Λονδίνο, τη διαμαρτυρία του κυβερνητικού αντιπροσώπου στο Συμβούλιο Ασφαλείας και ώθησε στην παραίτηση του υπουργού Εξωτερικών Θεοτόκη. Οι κινητοποιήσεις τη ΕΔΑ δεν βοήθησαν μόνο την τελική απελευθέρωση του Μακάριου, στις 17 Απριλίου 1957, αλλά εξέθεσαν τα σχέδια της Αγγλίας για «διπλή αυτοδιάθεση» ή με το σχέδιο Μacmillan για «κοινοτική αυτονομία», σε σημείο που υποχρέωσαν την κυβέρνηση Καραμανλή να απειλήσει τους Βρετανούς ότι αν επιμείνουν θα παραιτούνταν, την ίδια στιγμή που απαντούσε θετικά στην πρόσκληση, τον Ιούλιο του 1957, να συμμετάσχει στη σύσκεψη των Αδεσμεύτων Νασσέρ-Τίτο στο Βριόνι της Γιουγκοσλαβίας. Ήταν οι ίδιοι αγώνες που ώθησαν την Ελλάδα να απέχει από την Διάσκεψη που έστησαν οι Αμερικανοί για το κανάλι του Σούεζ (Αύγουστος 1956) αλλά και την ελληνική κυβέρνηση να δώσει μυστική εντολή στους Έλληνες μηχανικούς να κρατήσουν το κανάλι ανοικτό (Σεπτέμβριος 1956), ακυρώνοντας τον αγγλικό αποκλεισμό. Μάλιστα, η Ελλάδα έσπασε την απομόνωση της Αιγύπτου, υπογράφοντας πολιτιστική συμφωνία μαζί τους και δεν παρενέβη όταν μέλη των ελληνικών κοινοτήτων συγκρότησαν ταξιαρχία για να πολεμήσουν με τους Αιγυπτίους κατά των Αγγλο-γάλλων. Να σημειωθεί ότι η ελληνική διαφοροποίηση υποκινούμενη και από τους μαζικούς αγώνες εκδηλώθηκε όταν βρισκόταν σε πλήρη εξέλιξη το «Δόγμα Αιζενχάουερ» για τη Μέση Ανατολή ώστε να «προστατευθούν» οι αραβικές χώρες από τη σοβιετική επιρροή και ενώ η CIA προσπαθούσε να διοργανώσει πραξικόπημα στην ελεγχόμενη από Σοβιετικούς Συρία.
Τα παραπάνω δείχνουν ότι η ΕΔΑ στο εκλογικό αποτέλεσμα του 1958 δεν κατέγραφε μόνο την στροφή των μαζών προς την ίδια ώστε να αντιμετωπιστούν τα τεράστια κοινωνικά προβλήματα της χώρας, όταν αυτά προκάλεσαν και ένα εκτεταμένο κύμα εσωτερικής και εξωτερικής μετανάστευσης (250.000 έφυγαν από τη χώρα στα 1955-1961). Ήταν και συνάρτηση του έμμεσα κεντρικού ρόλου που έχει αναλάβει στην πολιτική σκηνή της χώρας, επηρεάζοντας ακόμα και την εξωτερική της πολιτική. Μάλιστα αυτό είχε ως αποτέλεσμα οι αγώνες για το Κυπριακό να γεννήσουν σειρά νέων κινημάτων (φοιτητικό, νεανικό, δημοκρατικό, κίνημα ειρήνης, αγροτικό), υποδαυλίζοντας νέες πολιτικές κρίσεις στη χώρα (παραίτηση του αντιπροέδρου της κυβέρνησης Καραμανλή Αποστολίδη, διαφοροποίηση Κανελλόπουλου, απόπειρες Σ. Βενιζέλου να ανατρέψει τον Καραμανλή, κρίση για την επιλογή του εκλογικού συστήματος με την αποστασιοποίηση Γ. Ράλλη, Π. Παπαληγούρα και 13 βουλευτών). Δεν πρέπει μάλιστα να ξεχνά κανείς ότι οι εκλογές του 1958 προέκυψαν ακριβώς επειδή ο Καραμανλής αναγκάστηκε να διαλύσει την εν κρίσει Βουλή του 1956.
Να σημειωθεί ότι η επιτυχία των εκλογών του 1958 ήρθε την ίδια στιγμή που η βασική συνιστώσα της ΕΔΑ το ΚΚΕ βρισκόταν σε μια φάση εσωτερικής ανακατάταξης. Υπήρξε αλλαγή ηγεσίας στο ΚΚΕ με την καθαίρεση Ζαχαριάδη, τον Μάρτιο του 1956 (6η Ολομέλεια), κάτι που ακολούθησε τα αιματηρά γεγονότα της Τασκένδης στα 1955, καθώς και η απόφαση της 8ης Ολομέλεια του ΚΚΕ την 5-8 Ιανουαρίου 1958 για την διάλυση παράνομων οργανώσεων του ΚΚΕ. Συνεπεία αυτών και η ίδια η ΕΔΑ άρχισε πλέον να διαμορφώνεται σε ενιαίο κομματικό σχηματισμό, κάτι που περιόρισε τις αρνητικές συνέπειες των ενδοκομμουνιστικών αντιθέσεων, ελληνικών και διεθνών, στο εσωτερικό της.