Η επαναστατική Αριστερά έχει βαθιές ρίζες. Ο Παντελής Πουλιόπουλος που εκτελέστηκε τέτοιες μέρες πριν 80 χρόνια (6 Ιούνη 1943) από τους Ιταλούς φασίστες μαζί με άλλους 105 αγωνιστές, σε αντίποινα για ένα μεγάλο σαμποτάζ του ΕΛΑΣ, τις συμβολίζει και τις συμπυκνώνει. 

Ο Πουλιόπουλος βρέθηκε νεαρός φοιτητής επιστρατευμένος στο μέτωπο της Μικράς Ασίας. Ήδη συνδεδεμένος με το ΣΕΚΕ πρωτοστάτησε στη δράση των αντιπολεμικών ομίλων των φαντάρων στο μέτωπο. 

Το ΣΕΚΕ είχε ιδρυθεί τον Νοέμβρη του 1918 και το 1920 πρόσθεσε τη λέξη «Κομμουνιστικό» στον τίτλο του, όταν εντάχθηκε στη νέα Κομμουνιστική Διεθνή. Ήταν το κόμμα που τασσόταν ενάντια στη Μικρασιατική Εκστρατεία και στήριζε τις συγκλονιστικές απεργίες που ξεσπούσαν. Η εργατική τάξη έκανε την πρώτη της μεγάλη «εμφάνιση». Τα πιο μαχητικά τμήματά της έρχονταν σε επαφή με τις ιδέες της επανάστασης που είχε νικήσει στην Ρωσία τον Οκτώβρη του 1917.

Ο Π. Πουλιόπουλος συνελήφθη το 1922, πέρασε στρατοδικείο και παραλίγο να εκτελεστεί αν δεν μεσολαβούσε η κατάρρευση του Μετώπου και η Μικρασιατική Καταστροφή. Δραπέτευσε με τη βοήθεια του φρουρού του, τον οποίο στρατολόγησε μετά στο κόμμα. Το 1923-24 με άλλους επαναστάτες φαντάρους έπαιξαν τον αποφασιστικό ρόλο στην ανάπτυξη ενός πρωτόγνωρου κινήματος, των Ενώσεων των Παλαιών Πολεμιστών. Οι αποφάσεις του Α’ Συνεδρίου της Ομοσπονδίας Παλαιών Πολεμιστών (Μάης 1924) γράφτηκαν από τον Πουλιόπουλο -που εκλέχτηκε πρόεδρός της- με το ψευδώνυμο Φίλιππος Ορφανός. Ο τίτλος τους δεν αφήνει αμφιβολίες για το πού ήταν προσανατολισμένο το κίνημα: «Πόλεμος εναντίον του πολέμου».

Διεθνιστικές θέσεις

Δεν ήταν καθόλου τυχαίο το γεγονός ότι ο Πουλιόπουλος εκλέγεται γραμματέας της ΚΕ του ΚΚΕ στο Τρίτο Έκτακτο Συνέδριό του τον Νοέμβρη του 1924 (τότε το ΣΕΚΕ μετονομάστηκε σε ΚΚΕ). Αυτή η νέα ηγεσία βρέθηκε σύντομα μπροστά σε δυο προβλήματα. Την καταστολή από το αστικό κράτος, το κόμμα τέθηκε εκτός νόμου από τη δικτατορία του στρατηγού Πάγκαλου και ο Πουλιόπουλος σύρθηκε στα στρατοδικεία όπου υπεράσπισε με λαμπρό τρόπο τις διεθνιστικές θέσεις για το Μακεδονικό. 

Το άλλο μεγάλο πρόβλημα ήταν η επικράτηση του σταλινισμού στη Ρωσία και κατ’ επέκταση στην Κομιντέρν. Αυτή η ανατροπή οδήγησε σε λίγα χρόνια στην εγκατάλειψη της επαναστατικής στρατηγικής από το ΚΚΕ. Το 1934 αυτή η εγκατάλειψη επισημοποιήθηκε και παγιώθηκε με την υιοθέτηση της στρατηγικής των «σταδίων», επειδή τάχα η «καθυστέρηση» του ελληνικού καπιταλισμού έκανε την εργατική τάξη «ανώριμη» να πάρει την εξουσία. 

Ο Πουλιόπουλος και οι σύντροφοί του συγκρούστηκαν με αυτές τις επιλογές και τάχτηκαν με τον Τρότσκι και την Αριστερή Αντιπολίτευση. Το 1934 στο μνημειώδες έργο του «Δημοκρατική ή Σοσιαλιστική Επανάσταση στην Ελλάδα», ο Πουλιόπουλος προειδοποιούσε ότι η νέα στρατηγική επιβάλλει τον «ασκητικό αυτοπεριορισμό στο προλεταριάτο» και στη δυναμική των αγώνων και των αιτημάτων του. Επιβεβαιώθηκε τραγικά στα επόμενα χρόνια. 

Ο καταστροφικός χαρακτήρας αυτής της πολιτικής φάνηκε σε όλη του την έκταση όταν το κίνημα έφτασε στο αποκορύφωμά του με την γενική απεργία στη Θεσσαλονίκη το Μάη του 1936. Με την πόλη ουσιαστικά στα χέρια των απεργών, η ηγεσία του ΚΚΕ μπήκε πίσω από την ουρά των Φιλελεύθερων πολιτευτών για να «αποκλιμακώσει την ένταση» και να κλείσει την απεργία. 

Ο Πουλιόπουλος δεν αγνοούσε την ανάγκη και τη δυνατότητα της εργατικής τάξης να κερδίσει την ηγεμονία όλων των καταπιεσμένων. Όμως, δεν απέκοπτε την πάλη για την ηγεμονία από τις ταξικές μεθόδους πάλης της εργατικής τάξης. Τον Ιούνη του 1937 ο Πουλιόπουλος έγραφε σε ένα κείμενο με τίτλο «Τα Λαϊκά Μέτωπα και η προλεταριακή πολιτική»:

«Η εργατική τάξη μπορεί να καταλάβει την εξουσία μόνο αν χρησιμοποιήσει τη μέθοδο της ανεξάρτητης ταξικής πάλης… Ο όγκος των μη προλεταριακών μαζών του λαού μπορεί και πρέπει να κερδηθεί με το μέρος της εργατικής τάξης και του σοσιαλισμού. Αυτό όμως θα κατορθωθεί μόνο όταν η ίδια η εργατική τάξη αποδείξει ότι μπαίνει μπροστά, αποφασιστικός και ικανός ηγέτης στην ανεξάρτητη, επαναστατική πάλη των τάξεων κατά της κεφαλαιοκρατίας που εξουθενώνει κι αυτές τις μάζες του πληθυσμού όπως το προλεταριάτο». 

Το κίνημα του ηρωικού Μάη στη Θεσσαλονίκη έβαζε στόχο να ανατρέψει «τη κυβέρνηση του δολοφόνου Μεταξά». Το φρενάρισμά του έδωσε την ευκαιρία στον Μεταξά και το Παλάτι να επιβάλλουν τη δικτατορία της 4ης Αυγούστου. 

Την άνοιξη-καλοκαίρι του 1941 ο Πουλιόπουλος ήταν φυλακισμένος στην Ακροναυπλία μαζί με εκατοντάδες άλλους δεσμώτες κομμουνιστές της δικτατορίας του Μεταξά, τα ναζιστικά στρατεύματα είχαν καταλάβει την Ελλάδα πρόσφατα και τον Ιούλη προέλαυναν ακάθεκτα στην Ρωσία. Κι όμως ο Πουλιόπουλος είχε τη διορατικότητα να κοιτάζει το μέλλον:

«Το πρώτο επαναστατικό ‘ξέφωτο’ και η πρώτη νέα επαναστατική εξόρμηση των μαζών μπορεί ν' αρχίσει στην Ευρώπη κι από τα Βαλκάνια», έγραφε τον Μάη και δυο μήνες μετά συμπλήρωνε: «Το προλεταριάτο αρχίζει να σηκώνει κεφάλι και πάλι. Τα τανκς και τα στούκας του Χίτλερ, οι μεραρχίες και οι καραμπινιέροι του Μουσολίνι, οι νέοι Μανιαδάκηδες και Τσολάκογλου… δεν θα μπορέσουν να πνίξουν το ξέσπασμα της αγανάκτησης των μαζών που άρχισε κιόλας». 

Η στρατηγική του Πουλιόπουλου έδειχνε τα νέα “επαναστατικά ξέφωτα”. Η στρατηγική του ΚΚΕ έδειχνε στην “εθνική ενότητα” και ετοίμαζε Βάρκιζες. Η μια στηριζόταν στην αυτενέργεια της τάξης και στο ρόλο της ενεργητικής παρέμβασης του επαναστατικού κόμματος στην κίνησή της. Η άλλη επαφιόταν στις αυταπάτες ότι οι «ελεύθερες εκλογές» που θα έκαναν οι «μεγάλοι μας Σύμμαχοι» -οι Άγγλοι ιμπεριαλιστές και ο Παπανδρέου- θα έφερναν το ΕΑΜ στην κυβέρνηση. 

Ο Δημήτρης Λιβιεράτος, ο μεγάλος ιστορικός του εργατικού κινήματος που έφυγε πρόσφατα από κοντά μας, είχε γράψει μια πολύτιμη βιογραφία του Πουλιόπουλου, με τίτλο «Παντελής Πουλιόπουλος-Ένας διανοούμενος επαναστάτης». Κυκλοφόρησε το 1992, όταν το μεγαλύτερο μέρος της Αριστεράς είχε βουτηχτεί στην απαισιοδοξία των «αρνητικών συσχετισμών» μετά την κατάρρευση των καθεστώτων του κρατικού καπιταλισμού στη Ρωσία και την Αν. Ευρώπη. Όμως, ο Μίμης δεν μοιραζόταν αυτή την απαισιοδοξία. Όπως έλεγε σε συνέντευξή του στο 2ο τεύχος του περιοδικού Σοσιαλισμός από τα Κάτω, το βιβλίο: «Δεν απευθύνεται σε απογοητευμένους… Τώρα αρχίζει το ΜΕΛΛΟΝ του μεγάλου αγωνιστή. Μια νεολαία αδιάφθορη μπαίνει στο τώρα στον αγώνα χωρίς προκαταλήψεις και συναισθηματικό δέσιμο με παλιές οργανώσεις. Με την πρώτη αναζήτηση συναντά τον Πουλιόπουλο, τον μεγάλο διανοούμενο αλλά και αγωνιστή, με πλήρη αρμονία στη ζωή του».

Μέχρι την τελευταία στιγμή

Από αυτό το βιβλίο είναι η συγκλονιστική περιγραφή των τελευταίων στιγμών του Π. Πουλιόπουλου:

«Τους παρατάσσουν για εκτέλεση. Στρατιώτες Ιταλοί, πιο φοβισμένοι από τους μελλοθανάτους, απέναντί τους. Ο Παντελής, μέχρι την τελευταία στιγμή, αγωνίζεται για τη ζωή, για τη δική του και των συντρόφων του. Μιλάει δυνατά στους Ιταλούς στρατιώτες στη γλώσσα τους. Οι άλλοι σύντροφοι καταλαβαίνουν ελάχιστα, μόνο τις λέξεις που μοιάζουν με τις ελληνικές: σοσιαλισμός, διεθνισμός, επανάσταση. Οι διηγήσεις Ιταλών και δικών μας λένε ότι οι στρατιώτες αρνήθηκαν να χτυπήσουν. Τότε ο αξιωματικός σκοτώνει τον Παντελή. Γύρω του βρίσκονται οι τέσσερις σύντροφοι και όλοι οι άλλοι μαζί. Τότε κροτάλισαν τα πολυβόλα. Τυφλά, συνέχεια, θερίζουν και τους άλλους εκατόν πέντε.

Ως την τελευταία του στιγμή, στάθηκε συνεπής στο έργο του. Στην ερημιά του Κούρνοβο, ήξερε ότι παραστέκει ένας ολόκληρος κόσμος της δουλειάς, της ανέχειας, της ανθρωπιάς, του μέλλοντος, που ο ίδιος πίστευε πιο κοντινό. Απευθύνοντας τον τελευταίο διεθνιστικό του λόγο στους Ιταλούς εκτελεστές, τους θεωρεί κι αυτούς θύματα ενός άγριου καπιταλισμού. Γνώριζε το τέλος, αλλά μέχρι την τελευταία του στιγμή αγορεύει για όλους τους συντρόφους του, να εμποδίσει ένα τέτοιο έγκλημα. Κάνει τους εκτελεστές να διστάζουν. Αλλά τελικά, οι πιο πωρωμένοι φασίστες επιβάλλουν το θάνατο. Η τελευταία του αγόρευση, ο τελευταίος διεθνιστικός λόγος πέρασε πάνω από τα κεφάλια θυμάτων και εκτελεστών προς τον απέραντο κόσμο. Παλεύοντας για γλιτωμό συντρόφων αγωνίζεται για όλο τον κόσμο. Ο Παντελής Πουλιόπουλος ανήκει πια στην ανθρωπότητα».