Το βράδυ της Παρασκευής 23 Ιούνη μια εντυπωσιακή είδηση έκανε το γύρο του κόσμου. Ο Ε. Πριγκόζιν, το «αφεντικό» της Ομάδας Βάγκνερ, δήλωσε ότι οι άνδρες του -κάμποσες χιλιάδες- φεύγουν από τα μέτωπα της Ουκρανίας και ξεκινάνε σε ρωσικό έδαφος την «πορεία δικαιοσύνης» προς τη Μόσχα με στόχο την αποπομπή της επίσημης στρατιωτικής ηγεσίας, δηλαδή του υπουργού Άμυνας Σ. Σοϊγκού και του αρχηγού του Γενικού Επιτελείου Β. Γκερασίμοφ, τους οποίους κατηγορούσε ότι είχαν δώσει διαταγή να πληγούν θέσεις της Βάγκνερ στα μέτωπα της Ουκρανίας.
Την επόμενη μέρα οι μονάδες της Βάγκνερ είχαν θέσει υπό τον έλεγχό τους την πόλη Ροστόφ στον ποταμό Ντον και άρχισαν να αναπτύσσονται σε αυτοκινητόδρομους που οδηγούν στη Μόσχα. Μπήκαν στο Βορονέζ, πέρασαν έξω από το Λιπέτσκ και σταμάτησαν στα μπλόκα που είχαν στήσει οι δυνάμεις ασφαλείας. Υποτίθεται ότι η όλη υπόθεση ήταν αναίμακτη, αν και αναφέρονται νεκροί πιλότοι από την κατάρριψη τριών ελικοπτέρων από τους φορητούς αντιαεροπορικούς πυραύλους της Βάγκνερ.
Ξαφνικά, ενώ τα δυτικά ΜΜΕ πρόβλεπαν ποταμούς αίματος στη Μόσχα και ενώ οι ειδικές δυνάμεις της αστυνομίας καταλάμβαναν τα αρχηγεία της Βάγκνερ, ανακοινώθηκε ότι επήλθε συμφωνία με τη μεσολάβηση του Λουκάσενκο του προέδρου -δικτάτορα- της Λευκορωσίας. Ο Πριγκόζιν θα έβρισκε καταφύγιο εκεί, οι άνδρες της Βάγκνερ θα υπέγραφαν συμβόλαια κατευθείαν με το ρωσικό υπουργείο Άμυνας.
Όμως σε αυτή την περίπτωση δεν ισχύει το τέλος καλό όλα καλά. Καταρχήν γιατί δεν είναι το τέλος. Ο Πούτιν έκανε μια θυμωμένη πεντάλεπτη εμφάνιση στην τηλεόραση τη Δευτέρα το βράδυ. Είπε ότι ηγέτες του στρατιωτικού κινήματος «πρόδωσαν την πατρίδα και τους συμπολεμιστές τους», είναι «εθνοπροδότες» υποκινούμενοι από τους εχθρούς της Ρωσίας και κάλεσε τους «πατριώτες μαχητές» της Βάγκνερ να υπογράψουν συμβόλαια με το υπουργείο Άμυνας διαφορετικά θα πρέπει να εγκαταλείψουν τη χώρα και να πάνε στη Λευκορωσία. Ούτε η Βάγκνερ έχει διαλυθεί ούτε ο Πούτιν και η κυβέρνησή του έχουν τελειώσει: η εκκαθάριση μάλλον τώρα αρχίζει.
Η σημασία της Βάγκνερ
Η Ομάδα Βάγκνερ είναι μια εταιρεία μισθοφόρων. Εμφανίστηκε το 2014 όταν ο Πούτιν προσάρτησε επίσημα την Κριμαία στο ρωσικό κράτος αλλά και στις μάχες στην ανατολική Ουκρανία. Ο Πριγκόζιν είναι ο ιδρυτής της και το δημόσιο πρόσωπό της. Τα κατάφερε γιατί είχε στενούς δεσμούς με τον Πούτιν από τη δεκαετία του ’90. Τον βλέπουμε σε μια φωτογραφία του 1997 να σερβίρει προσωπικά τον Πούτιν και τον τότε πρόεδρο της Γαλλίας Ζακ Σιράκ σε ένα από τα εστιατόριά του στην Πετρούπολη. Εξ ου και έμεινε γνωστός ως ο «σεφ του Πούτιν». Οι σχέσεις του με τον υπόκοσμο ήταν μια λεπτομέρεια για τα δυτικά ΜΜΕ, άλλωστε κι ο Πούτιν δεν ήταν τότε ο «νέος Χίτλερ» αλλά ένας «σώφρονας» πολιτικός.
Από την αρχή η Βάγκνερ λειτουργούσε σαν ανεπίσημος βραχίονας του «βαθιού» ρωσικού κράτους. Ο Ούτκιν, ο στρατιωτικός διοικητής της είναι πρώην αντισυνταγματάρχης των αλεξιπτωτιστών της GRU, της υπηρεσίας πληροφοριών του στρατού. Είναι επίσης και νεοναζί. Η Βάγκνερ ήταν ένα βολικό εργαλείο για το ρωσικό κράτος: μπορούσε να κάνει τις βρωμοδουλειές του από την Ουκρανία μέχρι τη Συρία και την Αφρική (Κεντροαφρικανική Δημοκρατία, Μάλι) και το ίδιο να αρνείται κάθε επίσημη ανάμιξη. Έτσι τα αφεντικά σώρευσαν και μια τεράστια περιουσία.
Η Βάγκνερ δεν ήταν κάποια ρωσική ιδιομορφία. Η αμερικάνικη κατοχή στο Αφγανιστάν και στο Ιράκ, που έχει τελειώσει τόσο άδοξα για τον αμερικάνικο ιμπεριαλισμό, ενισχύθηκε από χιλιάδες μισθοφόρους ιδιωτικών στρατών και «εταιρειών ασφαλείας» όπως η διαβόητη Blackwater (σήμερα Constelis). Σφαγές, όπως η δολοφονία 14 αμάχων σε μια πλατεία της Βαγδάτης το 2014 ήταν τα κατορθώματα των «σκληροτράχηλων ειδικών». Το 2020 ο Τραμπ αμνήστευσε τους δράστες αυτής της σφαγής.
Η διαφορά είναι ότι η Βάγκνερ έφτασε να παίζει πολύ μεγαλύτερο ρόλο στην πρώτη φάση του πολέμου στην Ουκρανία. Όταν ξεκίνησε η ρωσική εισβολή, τον Φλεβάρη του 2022, έγινε γρήγορα σαφές ότι ο ρωσικός τακτικός στρατός δεν μπορούσε να τα βγάλει πέρα. Μπορεί η Ρωσία να μην ήταν στην κατάσταση κατάρρευσης των αρχών της δεκαετίας του ’90 αλλά οι ιμπεριαλιστικές φιλοδοξίες της άρχουσας τάξης και του Πούτιν στηρίζονταν σε μια αδύνατη υλική βάση. Έτσι, ο εκσυγχρονισμός του πυρηνικού οπλοστασίου και των πυραύλων πήρε προτεραιότητα από την «ταπεινή» επιμελητεία, την εκπαίδευση αξιωματικών, υπαξιωματικών.
Το κενό το γέμισε η εμπειροπόλεμη -και πλούσια- Βάγκνερ. Και οι απώλειές της αναπληρώνονταν σχετικά εύκολα από την στρατολόγηση πολλών χιλιάδων ανθρώπων που βρίσκονταν φυλακισμένοι με την υπόσχεση ότι θα πάρουν χάρη. Κι ο Πούτιν χρειαζόταν αυτή τη διέξοδο, για να διατηρεί τα προσχήματα ότι δεν πρόκειται για πόλεμο που απαιτεί επιστράτευση αλλά «ειδική στρατιωτική επιχείρηση».
Σύγκρουση
Το περσινό καλοκαίρι, όμως, ήρθε η στιγμή της «αλήθειας». Ο Πούτιν αναγκάστηκε να προχωρήσει στην επιστράτευση των 300 χιλιάδων νέων ανδρών γιατί η σφαγή στα μέτωπα δεν είχε τέλος. Η επιστράτευση προκάλεσε δυσαρέσκεια. Αλλά άρχισε να αποδίδει, με τα κριτήρια πάντα των στρατηγών. Οι νέες μονάδες άρχισαν να φτάνουν στα μέτωπα, και όσες επιζούσαν άρχισαν να έχουν καλύτερες επιδόσεις.
Αυτή η νέα κατάσταση άφηνε τα αφεντικά της Βάγκνερ σε μια ευάλωτη θέση τόσο πολιτικά όσο και οικονομικά. Η «κρεατομηχανή του Μπαχμούτ» όπως ονομάστηκε η πολύμηνη μάχη για αυτή την πόλη ήταν η σταγόνα που ξεχείλισε το ποτήρι. Η Βάγκνερ έχασε 10 χιλιάδες άνδρες σύμφωνα με τον Πριγκόζιν (επίσης σύμφωνα με αυτόν, οι ουκρανικές απώλειες ήταν τριπλάσιες) για την κατάληψή της. Και το «ευχαριστώ» ήταν η διαταγή να αποσυρθεί, να αναλάβουν οι μονάδες του τακτικού στρατού.
Αυτό κι έγινε. Και παρά τις προβλέψεις του Πριγκόζιν και των υποστηρικτών του το μέτωπο δεν κατέρρευσε από την ουκρανική αντεπίθεση. Ούτε στο Μπαχμούτ ούτε στο νότο. Η «κρεατομηχανή» συνεχίζει να λειτουργεί με αυξημένη αποτελεσματικότητα και από τις δυο μεριές. Αλλά καμιά δεν μπορεί να πάρει αποφασιστικό πλεονέκτημα.
Φαίνεται ότι ο Πριγκόζιν και οι συνεργάτες υπολόγιζαν ότι μια «αποφασιστική κίνηση» θα τους έφερνε πάλι σε πλεονεκτική θέση. Υπολόγιζαν ότι έχουν αρκετά στηρίγματα στο «βαθύ κράτος» ώστε να επιτύχουν. Και το εντυπωσιακό είναι ότι έφτασαν στο «παρά πέντε» να τα καταφέρουν. Έφτασαν 100 χιλιόμετρα από τη Μόσχα ως κινούμενοι στόχοι για την αεροπορία. Αλλά τα αεροπλάνα δεν σηκώθηκαν ποτέ. Η κατάληψη του Ροστόφ, η είσοδος στο Βορονέζ χωρίς να πέσει τουφεκιά, δεν θα ήταν κάτι κατορθωτό χωρίς τουλάχιστον ένα κομμάτι των μυστικών υπηρεσιών και του στρατού να «κάνει τα στραβά μάτια».
Όμως, άλλο τα «στραβά μάτια» και άλλο η ενεργητική υποστήριξη. Στα φωνητικά μηνύματά του που κυκλοφορούσαν στα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης ο Πριγκόζιν κατηγορούσε τους «ολιγάρχες» και τους στρατηγούς ότι ζουν «σαν παχιές γάτες» ενώ «τα παιδιά μας σκοτώνονται». Όχι, ότι νοιάζεται για τα «παιδιά» βέβαια. Αλλά η περιγραφή είναι σωστή.
Ο Πούτιν απ’ την άλλη, το Σάββατο το βράδυ στο πρώτο του διάγγελμα, συνέκρινε την ανταρσία της Βάγκνερ με το «πλήγμα που δέχτηκε η χώρα το 1917 ενώ πολεμούσε στο Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο. Ίντριγκες, καυγάδες, πολιτικολογίες οδήγησαν στην κατάρρευση του στρατού και στην τραγωδία του εμφυλίου πολέμου». Είναι αστείο να συγκρίνει την Βάγκνερ με τους… μπολσεβίκους.
Ο Πούτιν μοιάζει προσωρινά ακλόνητος. Όμως, η απόπειρα πραξικοπήματος της Βάγκνερ έστω και αν απέτυχε τον άφησε αδυνατισμένο. Η προπαγάνδα του «ελεύθερου κόσμου» παρουσίαζε την εικόνα μιας «ολοκληρωτικής» Ρωσίας όπου η κοινωνία ακολουθεί περίπου σαν πρόβατα τον «νέο Τσάρο» που μόνο τα όπλα και τα δισεκατομμύρια του ΝΑΤΟ και της ΕΕ μπορούν να τον σταματήσουν. Τελικά ο πανίσχυρος «Τσάρος» βρέθηκε να απειλείται από τον «σεφ» του. Αυτό δεν είναι εικόνα παντοδυναμίας αλλά κρίσης.
Ο πόλεμος συνεχίζεται και οι συνέπειες θα γίνονται όλο και πιο ανεξέλεγκτες. Όχι μόνο στην Ρωσία αλλά παντού. Γιατί αλληλοτροφοδοτείται με την οικονομική κρίση, τους καυγάδες των από πάνω και την οργή των από κάτω.
Δυόμισι χρόνια πριν, η ακροδεξιά εισέβαλε στο Καπιτώλιο στην Ουάσιγκτον για να στηρίξει τον Τραμπ. Σήμερα οι άρχουσες τάξεις θέλουν να μας κάνουν να ξεχάσουμε τις εικόνες της πολιτικής κρίσης στην «καρδιά» του ισχυρότερου καπιταλισμού στον κόσμο. Τώρα η πολιτική κρίση ξεπροβάλλει στη Ρωσία. Αυτή είναι η εικόνα του κόσμου τους. Μπορούμε να τους νικήσουμε.