Στις 17 Ιούνη του 1953, για την ακρίβεια ανάμεσα στις 15 και στις 17, μια εργατική εξέγερση συγκλόνισε την Ανατολική Γερμανία. Ένα με ενάμιση εκατομμύριο άνθρωποι, το 6-9% του συνολικού πληθυσμού, συμμετείχαν σε απεργίες, διαδηλώσεις και συλλαλητήρια σε περισσότερες από 700 πόλεις και κωμοπόλεις. Τουλάχιστον μισό εκατομμύριο εργάτες/ριες σε πάνω από 1.000 εργοστάσια και άλλους χώρους εργασίας κατέβηκαν σε απεργία.
Η σπίθα άναψε όταν εξήντα οικοδόμοι στην υπό κατασκευή Στάλιναλέ (Λεωφόρος Στάλιν σημερινή Καρλ Μαρξ) κατέβηκαν σε απεργία καθώς βρέθηκαν αντιμέτωποι με την απειλή περικοπής έως και του 1/3 του μισθού τους αν δεν κατάφερναν να αυξήσουν την παραγωγή τουλάχιστον 10%.
Την επόμενη μέρα, οι απεργοί ξεκίνησαν περιοδεία στις οικοδομές του Βερολίνου. Μια μεγάλη διαδήλωση με σύνθημα «μείωση της νόρμας παραγωγής» κατέληξε έξω από τα κεντρικά κομματικά και κυβερνητικά κτίρια. Τα συνθήματα πλούταιναν: «Εργάτες, μαζί μας!», «Στην ενότητα η δύναμη!», «Ελεύθερες εκλογές!», «Είμαστε ελεύθεροι άνθρωποι όχι σκλάβοι!». Εκεί ακούστηκε το κάλεσμα για γενική απεργία και ομάδες εργατών ανέλαβαν να το μεταδώσουν σε εργοστάσια και γειτονιές. Το βράδυ, το ανατολικό Βερολίνο είχε παραλύσει.
Τα νέα μεταδόθηκαν σαν πυρκαγιά. Κι όπου έφταναν η αντίδραση ήταν ίδια: συνελεύσεις, συζητήσεις και δράση «όπως στο Βερολίνο». Μέσα σε διάστημα ωρών, οι συνελεύσεις στους χώρους δουλειάς άρχισαν να εκλέγουν απεργιακές και συντονιστικές επιτροπές για να παρουσιάσουν τα αιτήματά τους και να έρθουν σε επικοινωνία με άλλα εργοστάσια και πόλεις.
Κοινές απεργιακές επιτροπές δημιουργήθηκαν στο Χένινγκσντορφ, στο Γκέρλιτς, Κότμπους, στη Γκέρα, στα εργοτάξια του Ρίγκεν και κυρίως στο βιομηχανικό τρίγωνο στις πόλεις Λειψία, Χάλλε, Μέρσεμπουργκ, Μπίτερφελντ-Βόλφεν και Σκόϊντιτζ.
Στο Μέρσεμπουργκ, οι απεργιακές επιτροπές των δύο μεγάλων εργοστασίων δημιούργησαν μια κοινή επιτροπή που αποφάσισε ότι η καλύτερη τακτική για να εξασφαλιστεί η συνέχιση της εξέγερσης ήταν η επιστροφή στη βάση και η κατάληψη. Εν τω μεταξύ, έστειλαν μια αντιπροσωπεία στη Χάλλε, την πλησιέστερη μεγάλη πόλη. Εκεί, συγκρότησαν μια άλλη επιτροπή στην οποία συμμετείχαν εκπρόσωποι των εργοστασίων, ένας φοιτητής και ένας έμπορος. Η επιτροπή της Χάλλε διαμόρφωσε το δικό της πρόγραμμα δράσης και επέβλεψε την κατάληψη του τοπικού ραδιοφωνικού σταθμού και του τυπογραφείου.
Στο Μπίτερφελντ-Βόλφεν, περίπου τριάντα χιλιάδες εργάτες διαδήλωσαν στην πλατεία της πόλης. Εξέλεξαν μια συντονιστική επιτροπή, η οποία αποτελούνταν από εκπροσώπους όλων των μεγάλων εργοστασίων καθώς και από μια νοικοκυρά και έναν φοιτητή.
Καταλήψεις
Προχώρησαν στην κατάληψη των τοπικών δικαστηρίων, των αστυνομικών τμημάτων, του δημαρχείου, των γραφείων του SED (Κόμμα Σοσιαλιστικής Ενότητας όπως είχε ονομαστεί το ΚΚ στην Αν. Γερμανία), της Στάζι (υπηρεσία ασφαλείας), της τοπικής εφημερίδας και του σιδηροδρομικού σταθμού. Απέλυσαν τον αρχηγό της αστυνομίας και διόρισαν τον αντικαταστάτη του. Ο δήμαρχος υπέγραψε την απελευθέρωση όλων των πολιτικών κρατουμένων. Η επιτροπή συνεδρίαζε μπροστά σε μια διαρκή γενική συνέλευση και οι αποφάσεις εγκρίνονταν μετά από συζήτηση και ψηφοφορία.
Η εξέγερση έφτασε στην κορύφωσή της στις 17 Ιούνη. Η αστυνομία και η υπηρεσία ασφαλείας η διαβόητη στη συνέχεια Στάζι, ήταν πολύ «μικρές» να την καταστείλουν. Αυτό το ρόλο τον ανέλαβε ο στρατός και συγκεκριμένα τα ρωσικά τανκς. Άοπλοι διαδηλωτές προσπάθησαν να τα αντιμετωπίσουν με πέτρες. Αλλού οι εργάτριες μπήκαν μπροστά όπως στην Ιένα όπου κάθισαν μπροστά στα τανκ κόβοντάς τους το δρόμο.
Η εξήγηση που έδωσε το καθεστώς της Ανατολικής Γερμανίας για τα γεγονότα ήταν απλή. Επρόκειτο για ιμπεριαλιστική, αντεπαναστατική συνωμοσία που εκμεταλλεύτηκε τη δυσαρέσκεια των εργατών. Στην Ανατολική Γερμανία χτιζόταν ο σοσιαλισμός, λέει το ΚΚΕ ακόμα και σήμερα, και οι ιμπεριαλιστές τα κατάφεραν τελικά με τις «ανατροπές» του 1989.
Αυτή η άποψη είναι λάθος από τη ρίζα της. Τον σοσιαλισμό τον χτίζει η εργατική τάξη. Η «απελευθέρωση της εργατικής τάξης είναι έργο της ίδιας» έγραφε ο Μαρξ. Όμως η Λαοκρατική Δημοκρατία της Γερμανίας δεν ιδρύθηκε με τη δράση της εργατικής τάξης, αλλά ύστερα από την απόφαση του Στάλιν.
Όταν το 1945 ο ρωσικός στρατός συνέτριψε τους ναζί και κατέλαβε το Βερολίνο, η εντολή του Στάλιν στη μικρή ομάδα των Γερμανών κομμουνιστών που στάλθηκαν στη ρωσική ζώνη ήταν να συνεργαστούν με την «αντιφασιστική αστική τάξη» -κουβέντα για σοσιαλισμό. Με την κορύφωση του Ψυχρού Πολέμου η μοιρασιά της Γερμανίας ανάμεσα σε ΗΠΑ και Ρωσία πήρε επίσημη μορφή: Ομοσπονδιακή Δημοκρατία το 1948 και Λαοκρατική το 1949. «Σοσιαλισμός» σήμαινε σκληρή δουλειά για να πηγαίνει το 20% της παραγωγής στην πολεμική βιομηχανία και τις πολεμικές επανορθώσεις στην Ρωσία.
Όσο για το κράτος, πέρα από ένα λεπτό στρώμα βετεράνων του ΚΚ στην κορυφή, που στη μεγάλη τους πλειοψηφία είχαν περάσει τα χρόνια από το 1933 μέχρι το 1945 στη Μόσχα, χτίστηκε από την παλιά γραφειοκρατία που «αποναζιστικοποιήθηκε» (μαζί με κάμποσους στρατηγούς της Βέρμαχτ). Ακόμα και με «μικρούς ναζί» αξιωματούχους. Όπως έλεγε ένας μετέπειτα αρχηγός της Στάζι, ο Βίλχελμ Τσάϊσερ «αυτό που απαιτείται δεν είναι η αρνητική απόδειξη μη-συνεργασίας (με το ναζιστικό καθεστώς) αλλά η θετική απόδειξη συνεργασίας» με το νέο καθεστώς. Δεν πήρε το κόμμα την εξουσία, η εξουσία πήρε το κόμμα.
Αυθόρμητο ξέσπασμα
Η εξέγερση του Ιούνη δεν ήταν έργο των ιμπεριαλιστών της Δύσης, παρόλο που την αξιοποίησαν προπαγανδιστικά (και μόνο προπαγανδιστικά). Ήταν αυθόρμητο ξέσπασμα δυσαρέσκειας για την κοινωνική ανισότητα και την εντατικοποίηση της εργασίας. Όμως, η δυσαρέσκεια δεν μετατρέπεται αυθόρμητα σε εξέγερση. Οι εξεγερμένοι εργάτες άντλησαν ιδέες, συνθήματα και τρόπους οργάνωσης από τις εμπειρίες συλλογικής δράσης του εργατικού κινήματος και της Αριστεράς.
Η περιοχή της Χάλλε-Μέρσεμπουργκ ήταν λίκνο των εργατικών συμβουλίων το 1919-20. Ήταν επίσης προπύργιο της Αριστεράς στη Δημοκρατία της Βαϊμάρης. Εκεί ήταν συγκεντρωμένο το 1/3 -100 με 120 χιλιάδες- των μελών του KPD (Κομμουνιστικό Κόμμα) και ένα εντυπωσιακό 60% των μελών του SPD, περίπου 580 χιλιάδες.
Τα σημάδια της κληρονομιάς του γερμανικού εργατικού κινήματος στην εξέγερση του Ιούνη είναι αδιαμφισβήτητα. Είναι εκεί στα τραγούδια (η Διεθνής και το θαυμάσιο τραγούδι της Αριστεράς Bruder zur Sonne zur Freiheit «Αδέλφια εμπρός για τον Ήλιο εμπρός για τη Λευτεριά»), στα συνθήματα, για παράδειγμα το σύνθημα από τη δεκαετία του ‘20 Akkord ist Mord – «η δουλειά με το κομμάτι είναι δολοφονία» και στη συμμετοχή, ιδίως στις απεργιακές επιτροπές, αγωνιστών που είχαν περάσει το «σχολείο» της ταξικής πάλης πριν την άνοδο των ναζί.
Όπως ο Βίλχελμ Γκρότχαουζ, η «ψυχή» της απεργιακής επιτροπής στη Δρέσδη. Η πρώτη του απεργία ήταν το 1905, όταν ήταν 12 χρονών, έγινε μέλος του SPD το 1919 και το 1933 εντάχτηκε στο KPD. Το 1944 τον συνέλαβαν οι ναζί και τον βασάνισαν άγρια. Δεν είναι τυχαίο ότι σχεδόν ένας στους τρεις από αυτούς που διαγράφτηκαν από το SED μετά τον Ιούνη ήταν μέλη του ΚPD πριν το 1933. Σε κάποιες περιοχές επρόκειτο για την πλειοψηφία των διαγραμμένων: στο Ανατολικό Βερολίνο το 68%, στη Λειψία το 59%, στο Μαγδεμβούργο το 52%.
Ο Ιούνης του 1953 στο Βερολίνο ήταν το πρελούδιο για το ξέσπασμα της εργατικής αντίστασης στις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης τα επόμενα χρόνια: της επανάστασης των εργατικών συμβουλίων το 1956 στην Ουγγαρία, του εργατικού κινήματος στην Πολωνία τον ίδιο χρόνο, της Άνοιξης της Πράγας το 1968, της Πολωνίας της Αλληλεγγύης το 1980-81.
Ήταν, επίσης, η αρχή για την αμφισβήτηση του λεγόμενου «υπαρκτού σοσιαλισμού» από μια ολόκληρη γενιά αγωνιστών/τριών στη Δύση, που τη δεκαετία του '60 οδήγησε στην αναγέννηση της σύγχρονης επαναστατικής Αριστεράς. Ο Ιούνης του 1953 είναι δικός μας, όχι της άρχουσας τάξης που λέει ότι ο σοσιαλισμός χρεοκόπησε όταν γκρεμίστηκε το Τείχος του Βερολίνου το 1989. Είναι κομμάτι της συλλογικής μνήμης που χρειαζόμαστε στην πάλη για την ανατροπή του καπιταλισμού σήμερα.