Μέσα στον κατάμεστο από κόσμο Κήπο του Συλλόγου Ελλήνων Αρχαιολόγων, πραγματοποιήθηκε στις 21/7 η εκδήλωση του Μαρξιστικού Βιβλιοπωλείου, αφιερωμένη στη μνήμη του Δημήτρη Λιβιεράτου, του ιστορικού του εργατικού κινήματος με το πλούσιο συγγραφικό έργο και δράση.
Ανάμεσα στους συμμετέχοντες παρευρέθηκαν η σύντροφος, η κόρη και ο γιος του.
Παρουσιάζουμε εδώ τις εισηγήσεις που έκαναν ο Γιώργος Μαυρίκος, επίτιμος πρόεδρος της Παγκόσμιας Συνδικαλιστικής Ομοσπονδίας και πρώην γραμματέας ΓΣΕΕ, ο Δημήτρης Κατσορίδας, Επιστημονικός Συνεργάτης ΙΝΕ ΓΣΕΕ, ο Πέτρος Λινάρδος-Ρυλμόν, Συντακτική επιτροπή εφημερίδας ΕΠΟΧΗ και η Μαρία Στύλλου, υπεύθυνη σύνταξης περιοδικού Σοσιαλισμός από τα Κάτω.
Βίντεο με τις ομιλίες και τις παρεμβάσεις στην συζήτηση μπορείτε να δείτε στο marxistiko.gr
Τον Δημήτρη Λιβιεράτο δεν τον γνώριζα. Τον έμαθα από τη σημερινή εκδήλωση και με ενθουσίασε. Αυτό που με κέρδισε ήταν ότι ήταν ένας άνθρωπος που παρατηρούσε τον καπιταλισμό και προσπαθούσε μέσα από όλα αυτά που έχει ζήσει να σου αποδείξει -με επιχειρήματα, τεκμήρια, παραδείγματα- ότι είναι ένα σύστημα που η εργατική τάξη και όλος ο κόσμος που παλεύει για ένα καλύτερο μέλλον χρειάζεται να ανατρέψει.
Ταυτόχρονα κατάλαβα ότι ήταν ένας άνθρωπος που άκουγε τον συνομιλητή του και ενδιαφερόταν για τα προβλήματα του κόσμου. Που πέρα από τα πολιτικά νοιαζόταν για τους γύρω του, πράγμα που είναι σημαντικό για τον κόσμο της Αριστεράς. Είναι εντυπωσιακό που πολλά μεγάλα ιστορικά γεγονότα, για τα οποία μιλάνε ακαδημαϊκοί, αυτός τα ζούσε στην πράξη, όπως ήταν η επανάσταση στην Αλγερία ή τα Ιουλιανά. Ήξερε από μέσα τον αγώνα, τον κατέγραφε, αλλά ήταν και κομμάτι του, τον οργάνωνε. Μέχρι το τέλος έμεινε πιστός στις ιδέες της Σοσιαλιστικής Επανάστασης, αλλά και παρών στη δράση και τα κινήματα.
Θα θελα πλέον να διαβάσω βιβλία του για να δω πώς τα καταγράφει όλα αυτά και τα συμπεράσματά του. Για να συνεχίσουμε πιο αποτελεσματικά τον αγώνα που έδωσε ο ίδιος όλα αυτά τα χρόνια. Κρατάω φεύγοντας από την εκδήλωση, ανάμεσα σε άλλα, την προτροπή που έκανε σε συναγωνιστές του να κρατούν ημερολόγιο από τα κινήματα και τις μάχες που συμμετέχουν.
Χρήστος Σταμάτης, προγραμματιστής
Σαν σήμερα, 21 Ιούλη, δολοφόνησαν τον Σωτήρη Πέτρουλα το 1965. Είναι χαραγμένη εκείνη η μέρα στην μνήμη μου γιατί τότε ήταν η πρώτη μεγάλη διαδήλωση που πήρα μέρος. Πάντα αυτές τις μέρες στο μυαλό μου, όπως και όλων, είναι τα Ιουλιανά. Η πρώτη μου γνωριμία με τον Δ. Λιβιεράτο έγινε το φθινόπωρο του 1985. Εκείνος είχε ήδη φύγει από το ΠΑΣΟΚ, το οποίο τότε έκανε το πραξικόπημα στη ΓΣΕΕ, καθαιρώντας την εκλεγμένη διοίκηση και εγκαθιστώντας υποστηρικτές του κυβερνητικού συνδικαλισμού. Έτυχε να επικοινωνήσω τότε με τον Δημήτρη για να υπογράψει την καταδίκη του πραξικοπήματος κι έτσι ξεκίνησε η γνωριμία μας που κράτησε μέχρι τον θάνατό του.
Το 1996 ιδρύθηκε το Αρχείο Ιστορίας Συνδικάτων, το “ΑΡΙΣΤΟΣ”, και ο Δημήτρης δέχτηκε με χαρά να μπει στη διοίκησή του. Μέχρι το 2010 που ήμουν πρόεδρος του Αρχείου ζήσαμε μαζί μια σπουδαία και γόνιμη για μένα περίοδο. Είχα την ευκαιρία να διαπιστώσω τις αρετές εκείνων των αγωνιστών που από τα βασικά τους χαρακτηριστικά θα ξεχώριζα τον αλτρουισμό, την ειλικρίνεια, τον διεθνισμό και την ανιδιοτέλεια. Σε άλλα συμφωνούσαμε, σε άλλα διαφωνούσαμε. Είχε όμως την υπομονή να ακούει συζητώντας και να μιλά επιχειρηματολογώντας. Στη διοίκηση του ΑΡΙΣΤΟΣ η συζήτηση συνεχιζόταν για ώρες μετά το τέλος της συνεδρίασης. Η διαδρομή της συζήτησης ξεκινούσε από το Αλγέρι το 1956, πηγαίναμε στο 1959, φτάναμε στον ΕΛΑΣ και την εμφυλιοπολεμική Ελλάδα μέχρι την κριτική στη στάση των γαλλικών συνδικαλιστικών ηγεσιών στον αντιαποικιοκρατικό αγώνα. Αισθάνομαι τυχερός που είχα τη δυνατότητα να δουλέψω με τέτοιους αγωνιστές.
Το 2009 εκδώσαμε από το ΑΡΙΣΤΟΣ το βιβλίο του Δημήτρη Λιβιεράτου «90 χρόνια ΓΣΕΕ». Στη μακρά περίοδο της έρευνάς του είχε ξεψαχνίσει ό,τι ντοκουμέντο υπήρχε στη ΓΣΕΕ, προσπαθώντας να βγάλει συμπεράσματα από τα ίδια τα γεγονότα. Δεν ακολουθούσε τη μέθοδο να φέρνει στα μέτρα του τα γεγονότα, απλά και μόνο για να στηρίξει την άποψή του. Γι' αυτό δικαίως έχει τον τίτλο του ιστοριοδίφη. Το εργατικό συνδικαλιστικό κίνημα στη χώρα μας πιστεύω ότι θα μνημονεύει για πάντα τη συμβολή του Δ. Λιβιεράτου στην ιστορική καταγραφή των γεγονότων. Και πάντα από την πλευρά του αγώνα ενάντια στην καπιταλιστική εκμετάλλευση, ενάντια στην κοινωνική αδικία, για μια χειραφετημένη εργατική τάξη. Τον τιμούμε για όσα πρόσφερε με τα βιβλία και τη δράση του.
Γιώργος Μαυρίκος, επίτιμος πρόεδρος της Παγκόσμιας Συνδικαλιστικής Ομοσπονδίας και πρώην γραμματέας ΓΣΕΕ
Με τον Μίμη είχα μια πολύ ιδιαίτερη σχέση δασκάλου προς μαθητή. Προσωπικά τον γνωρίζω από το 1987 και πιο πριν τον γνώριζα από τα ψαξίματά μου, όντας μέλος της νεολαίας ΠΑΣΟΚ, ενώ εκείνος ήταν στο Εκτελεστικό Γραφείο και υπεύθυνος του Κέντρου Μελετών και Διαφώτισης. Θέλω να μιλήσω για τρεις πλευρές του Μίμη που δεν είναι ιδιαίτερα γνωστές.
Η μία πλευρά του φαίνεται στη μπροσούρα του «Περί Σοσιαλισμού», την οποία δημοσίευσε τον Απρίλη 1974 στη Γερμανία, όπου είχε διαφύγει για να μην συλληφθεί από τη Χούντα. Στην εισαγωγή της αποτυπώνεται με πολύ συνοπτικό τρόπο το πώς αντιμετωπίζει τη συμβολή της μαρξιστικής θεωρίας ως εργαλείο κοινωνικής δράσης και απελευθερωτικής δυναμικής. Όπως έγραφε ο ίδιος «εργαλείο που μας χρησιμεύει για την εξήγηση πραγμάτων, των φυσικών και κοινωνικών, σε μια ορισμένη περίοδο της ανθρωπότητας και ταυτόχρονα ως αναθεωρητικό εργαλείο της ανατροπής της καπιταλιστικής κοινωνίας». «Ο Μαρξισμός δεν νοείται ανεξάρτητα από την δράση», γράφει και γι' αυτό και ο ίδιος ήταν άνθρωπος της δράσης.
Η δεύτερη πλευρά του είναι η συστηματική ενασχόλησή του με την ελληνική οικονομία. Μία από τις μεγαλύτερες καινοτομίες του παράνομου «Μαρξιστικού Δελτίου», το θεωρητικό περιοδικό του Κομμουνιστικού Διεθνιστικού Κόμματος Ελλάδας που έβγαινε μέχρι το 1967, ήταν οι πρωτότυπες αναλύσεις για τον ελληνικό καπιταλισμό που κατά κύριο λόγο τις έγραφε ο Μίμης. Και οι οποίες είχαν ξεφύγει από τις προσεγγίσεις της 6ης Ολομέλειας του ΚΚΕ περί εξαρτημένου, καθυστερημένου και υπανάπτυκτου καπιταλισμού. Ο Μίμης ακολουθεί ξεκάθαρα την παράδοση του Πουλιόπουλου γράφοντας ότι η Ελλάδα είναι μια πλήρως ανεπτυγμένη χώρα η οποία συμμετέχει «στην εκμετάλλευση των υπολοίπων καθυστερημένων χωρών του κόσμου που βρίσκονται κάτω από την ιμπεριαλιστική κυριαρχία κάθε μορφής». Όλη αυτή την περίοδο, αλλά και μετά, έχει γράψει άρθρα και αυτόνομες μπροσούρες γύρω από την ελληνική οικονομία, διαλύοντας τον μύθο της “ψωροκώσταινας”.
Η τρίτη και πιο άγνωστη παράμετρος του Μίμη ήταν η λογοτεχνική. Ήταν «μια άσκηση ξεκούρασης να γράφω διηγήματα» μου έλεγε. Τα περισσότερα από αυτά ανέκδοτα. Αυτά που έχουν εκδοθεί είναι μια μικρή συλλογή διηγημάτων με τίτλο «Ο Γιάγκος, Ο Στέφαν, Από την Ήπειρο στο Γκάρχινγκ» από τις εκδόσεις Αμόνι, το μυθιστόρημα «Ο Μαράτος στο Κονγκό» και το λογοτέχνημα υπό έκδοση «Έρημο, το χωριό του μέλλοντος» από τις εκδόσεις Κουκίδα. Το εντυπωσιακό στα διηγήματα του Μίμη είναι ο τόνος αισιοδοξίας του και αυτό φαίνεται από το αίσιο τέλος τους. Ενώ στα ποιήματά του εκφράζει την αγάπη του για τη φύση και τις καθημερινές απολαύσεις της ζωής σε συνδυασμό με την επίγνωση της ανθρώπινης θνητότητας.
Ο Μίμης υπήρξε ένα κοινά αποδεκτό άτομο, τόσο από τον τροτσκιστικό χώρο στον οποίο παρέμενε -και θα μπορούσα να πω ότι ο Μίμης είναι ο σύγχρονος Παντελής Πουλιόπουλος-, όσο και από άτομα με συνδικαλιστική δράση και τον κόσμο της Αριστεράς. Πέρασε στην ιστορία, όμως υπήρξε και ζωντανή ιστορία της μεταπολεμικής Ελλάδας, με την έννοια ότι τα περισσότερα από αυτά που έγραψε τα ζούσε.
Δημήτρης Κατσορίδας, Επιστημονικός Συνεργάτης ΙΝΕ ΓΣΕΕ
Η ιστορία και η πολιτική και θεωρητική παραγωγή του Δ. Λιβιεράτου είναι από τις αποδείξεις ότι στην Ελλάδα υπάρχει μια άλλη ιστορία του εργατικού κινήματος και της πολιτικής παρουσίας του, εκτός από την ιστορία της παραδοσιακής Αριστεράς, δηλαδή της σταλινικής εξέλιξής της. Αυτή η συμβολή του στα κινήματα στην Αντίσταση ή στην επανάσταση στην Αλγερία δείχνει ότι ήταν δυνατή μία άλλη πορεία στην ελληνική Αριστερά.
Ο Μίμης ήταν ένας άνθρωπος της σκέψης και της δράσης. Αναζητούσε να βρεθεί σε χώρους όπου υπάρχουν κινήματα και κινητοποιημένοι εργάτες και άνθρωποι, ώστε να εμπλακεί. Τον Δεκέμβρη του '44 ήταν 17 χρονών. Ήταν στο ΕΑΜ, μετά συνέχισε τις συνδικαλιστικές δραστηριότητες και αργότερα μέσα από την 4η Διεθνή υποστήριξε την επανάσταση στην Αλγερία. Τον Μάη του '68 και λίγο μετά, ήταν εμφανής η παρουσία αυτών των συντρόφων που είχαν υποστηρίξει την επανάσταση στην Αλγερία, όπου ο Μίμης είχε εμπλακεί με τη συμμετοχή του στο εργοστάσιο στο Μαρόκο για την κατασκευή όπλων. Θυμάμαι περνάγαμε τα σύνορα από τη μία χώρα στην άλλη -δεν υπήρχε ακόμα ελεύθερη μετακίνηση- με δίκτυα που είχε φτιάξει ο Μισέλ Πάμπλο. Από τη Γαλλία στο Βέλγιο και αντίστροφα μάς πέρναγαν πιτσιρίκια της καθολικής εργατικής νεολαίας. Στο Βέλγιο στη Βαλλονία ήταν συνδικαλιστές του Σοσιαλιστικού Κόμματος, οι οποίοι μάλιστα βοηθούσαν πολύ συγκεκριμένα τους Αλγερινούς, φτιάχνοντας ταυτότητες ως δημοτικοί υπάλληλοι.
Η σχέση που είχε ο Λιβιεράτος με τον Πάμπλο δείχνει και μια άλλη πλευρά της σκέψης του σε ό,τι αφορά τα θέματα συνδιαχείρισης. Όπως είπαμε ήταν μελετητής του ελληνικού καπιταλισμού, που σήμερα είναι σε παρακμή. Η ανασυγκρότηση της αντίστασης απέναντι σε όλα τα πλήγματα που δέχεται ο κόσμος της εργασίας περνάει αναγκαστικά μέσα από την αυτοοργάνωση των ίδιων των εργαζομένων. Δεν μπορεί να υπάρξει άλλη απάντηση απέναντι στα θέματα της παραγωγής και του περιβάλλοντος.
Ο Μίμης ήταν άνθρωπος της δράσης, αλλά και της γνώσης. Με την πολύ σημαντική ερευνητική και συγγραφική του δουλειά, μας δείχνει τη σημασία που έχει η μόρφωση της ίδιας της εργατικής τάξης και των λαϊκών τάξεων, τη στιγμή μάλιστα που αυτός ο κόσμος βρίσκεται αντιμέτωπος με τεράστια καθήκοντα για να καλύψουν τις ανάγκες τους. Η παραδοσιακή -με την ευρύτερη έννοια- Αριστερά υπήρξε μάλλον απολύτως αδρανής σε σχέση με την επιμόρφωση, η οποία είναι ένα στοιχείο που θα μπολιάσει την αυτοδιαχείριση και τον δημοκρατικό σχεδιασμό της παραγωγής από τον κόσμο της εργασίας.
Πέτρος Λινάρδος-Ρυλμόν, Συντακτική επιτροπή εφημερίδας ΕΠΟΧΗ
Ο Λιβιεράτος γεννήθηκε το 1927. Σε τρία χρόνια ξεκίνησε η δεκαετία της καταστροφής, όπως πολλοί λένε. Ξεκίνησε με τη μεγάλη ύφεση του καπιταλισμού, προχώρησε με την άνοδο των ναζί στη Γερμανία, ενώ παράλληλα υπήρξε η ήττα της Ρώσικης Επανάστασης και η νίκη του Στάλιν πάνω στα συντρίμμια της. Τρία πράγματα που καθόρισαν ότι εκείνη η δεκαετία ήταν τα μεσάνυχτα του αιώνα, που μπορούσε να πει κανείς ότι τίποτα δεν έμοιαζε να δουλεύει. Κι όμως, υπήρχε η αριστερή αντιπολίτευση, το κομμάτι μέσα στη Ρωσία που πάλευε να κρατάει τη φλόγα της επανάστασης, να δώσει τη μάχη ενάντια στους ναζί, να στηρίξει το εργατικό κίνημα σε όλη τη Δύση και τις επαναστάσεις που ξεσπούσαν μέσα στην Ευρώπη ταυτόχρονα με τη “μαύρη” δεκαετία.
Αυτά τα πράγματα ήταν πολύ καθοριστικά στη ζωή και τις επιλογές του Λιβιεράτου. Από πάρα πολύ μικρή ηλικία διάλεξε με ποια μεριά είναι. Δύσκολη επιλογή, ακόμα περισσότερο για την Ελλάδα. Διότι η Αριστερά είχε ήττες στην Ελλάδα ύστερα από το μεγάλωμά της τη δεκαετία του '20. Το να υπάρχει ένα κομμάτι που αναφερόταν στον Τρότσκι και στην προοπτική της επανάστασης έμοιαζε πολύ δύσκολο. Κι όμως υπήρχε και με αυτό συνδέθηκε ο Λιβιεράτος. Και καθόρισε την πορεία του σε κάθε δεκαετία.
Καθόρισε την απόφασή του για τη συμμετοχή του στην Αντίσταση τη δεκαετία του '40. Την απόφασή του να συνδεθεί με το καινούργιο εργατικό κίνημα και την κίνηση των 115 σωματείων τη δεκαετία του '50, με την προσπάθεια να οργανωθεί από τα κάτω το εργατικό κίνημα απέναντι σε μία γραφειοκρατία που το διέλυε και το έβγαζε παράνομο.
Στη δεκαετία του '60 ο Λιβιεράτος έπαιξε ρόλο στις 70 μέρες που συντάραξαν την Ελλάδα στα Ιουλιανά, ένα μεγάλο γεγονός για όλη την Ευρώπη και τον κόσμο. Ήταν εκεί που ξαναπιάστηκε το νήμα από τη δεκαετία το '30, από τις επαναστατικές παραδόσεις που ένα μικρό αστέρι έλαμπε και τις θύμιζε. Και πιάστηκε με μαζικούς όρους μέσα σε κάθε χώρα με εξεγέρσεις, που ξεκίνησαν από τη νεολαία, όπως στην Ελλάδα με το 1-1-4, και συνέχισαν με συνεργασίες με μαχητικά εργατικά κομμάτια, όπως οι οικοδόμοι. Τα περιγράφει όλα αυτά ο Μίμης στα βιβλία του.
Στις 15 Ιούλη του '65, όταν ο βασιλιάς “απέλυσε” τον Παπανδρέου για να βάλει τον Νόβα, ο κόσμος κατέβηκε με το σύνθημα “Παπανδρέου”. Αλλά μετά από εφτά μέρες φώναζαν “έξω η μοναρχία”, “γενική απεργία” και συγκρούονταν με την αστυνομία. Συγκρούονταν και με τις φρουρές της Ένωσης Κέντρου και της ΕΔΑ που δεν άφηναν τη διαδήλωση να εξελιχθεί. Ο κόσμος ήταν στους δρόμους και η ηγεσία της ΕΔΑ του έλεγε να γυρίσει στα σπίτια του. Αλλά κατέληξε να γίνει μια από τις μεγαλύτερες πορείες στο κέντρο της Αθήνας. Για 70 μέρες ο κόσμος καθόρισε τις πολιτικές εξελίξεις και δεν άφησε καμία κυβέρνηση να σχηματιστεί. Έκανε μπίλιες την κυρίαρχη τάξη.
Δυναμική
Ως ιστορικός ο Λιβιεράτος αυτή τη δυναμική των “από κάτω” περιγράφει, τη δυναμική της εργατικής τάξης και της νεολαίας. Του κόσμου που παλεύοντας, αλλάζει ο ίδιος και αλλάζει και την κοινωνία. Στο βιβλίο του στα Ιουλιανά -που το έγραψε τον Οκτώβρη του '65, ούτε έναν μήνα μετά τα Ιουλιανά- γράφει στο τέλος: «Η δικιά μας γενιά θα δει αγώνες που θα αρχίσουν σαν αυτούς που είδαμε στις 70 μέρες... Μέσα στην πάλη αυτή θα δημιουργηθούν οι μορφές εκείνες της μελλοντικής εξουσίας, γιατί είναι αναμφισβήτητο ότι σε κάθε τέτοια κρίση θα μπαίνει από την αρχή ζήτημα καθεστώτος».
Η ιστορία τον δικαίωσε. Η δεκαετία του '60 έβγαλε τέτοιες μορφές οργάνωσης με τον Μάη του ‘68 και συνέχισε τη δεκαετία του '70 με την πτώση των δικτατοριών στην Ελλάδα, την Ισπανία και την Πορτογαλία.
Αυτή η μάχη δίνεται και σήμερα. Γιατί οι από πάνω είναι σε κρίση και στη χειρότερη καταστροφική τους μανία. Το μόνο που μένει στην κυρίαρχη τάξη να κρατηθεί είναι η αστυνομία και το παρακράτος -αυτό είναι το κράτος τους. Και απέναντί της έχει ένα δυνατό εργατικό κίνημα. Ο Μάρτης του 2023 ένωσε όλα τα κινήματα σε μια μεγάλη πανεργατική απεργία και πορεία και έβαλε το ζήτημα του εργατικού ελέγχου. Αυτό είναι που τους τρόμαξε παραπάνω. Και από αυτή την άποψη, η σημερινή εκδήλωση στη μνήμη του Λιβιεράτου είναι πολύτιμη με τα μηνύματα που στέλνει. Σε αυτά πατάμε και νομίζω ότι μπορούμε να νικήσουμε.
Μαρία Στύλλου, υπεύθυνη σύνταξης περιοδικού Σοσιαλισμός από τα Κάτω