Τη νύχτα 20 προς 21 Αυγούστου 1968 μια πλημμύρα στρατιωτών και αρμάτων μάχης εισέβαλε από τρεις κατευθύνσεις στην ενιαία τότε Τσεχοσλοβακία. Η λέξη πλημμύρα δεν είναι υπερβολή. Η Επιχείρηση Δούναβης, η κωδική ονομασία της εισβολής, περιλάμβανε στο πρώτο κύμα της 165.000 στρατιώτες και 4.600 άρματα μάχης. Σε μια βδομάδα οι αριθμοί είχαν ανέλθει σε μισό εκατομμύρια και 6 χιλιάδες αντίστοιχα. 

Η συντριπτική πλειοψηφία των στρατευμάτων εισβολής ήταν τμήματα του ρωσικού στρατού. Η Πολωνία, η Ουγγαρία είχαν μια μικρή συμμετοχή που συμβόλιζε τη «συλλογική» απόφαση του Συμφώνου της Βαρσοβίας (του αντίπαλου στρατιωτικού συνασπισμού του ΝΑΤΟ) να προσφέρουν «αδελφική βοήθεια» στο λαό της Τσεχοσλοβακίας να υπερασπίσει το σοσιαλισμό από το δυτικό ιμπεριαλισμό. 

Μόνο που υπήρχαν δυο προβλήματα με αυτή την επίσημη δικαιολογία. Ούτε η ηγεσία του Κομμουνιστικού Κόμματος ούτε η κυβέρνηση της Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας της Τσεχοσλοβακίας είχαν ζητήσει «αδελφική βοήθεια», αντίθετα ο Ντούμπτσεκ, ο γραμματέας του ΚΚΤ και πολλά μέλη της κυβέρνησής του συνελήφθησαν από Ρώσους κομάντο και οδηγήθηκαν στη Μόσχα. 

Και το σημαντικότερο, η εισβολή συνάντησε σχεδόν καθολική απόρριψη και αντίσταση από τους εργαζόμενους και τη νεολαία. Η ένοπλη αντίσταση ήταν αδύναμη και σποραδική, περίπου 140 Τσέχοι και Σλοβάκοι σκοτώθηκαν και 600 τραυματίστηκαν. Αλλά η μαζική αντίσταση πήρε εξαρχής τεράστιες διαστάσεις. Οι φωτογραφίες δείχνουν πλήθη να πολιορκούν τα τανκ, να τους κόβουν το δρόμο και να ρωτάνε τους φαντάρους τι δουλειά έχουν στην Τσεχοσλοβακία. 

Όταν οι αρχές κατοχής απείλησαν ότι θα επέμβουν ενάντια σε μια τριήμερη κατάληψη των πανεπιστημίων που είχαν ανακοινώσει οι φοιτητικές οργανώσεις, το συνδικάτο σιδηροδρομικών προειδοποίησε ότι «ούτε ένα τρένο δεν θα φύγει από τη Πράγα». 

Εκείνο τον Αύγουστο, στις εφημερίδες και τις τηλεοράσεις διεθνώς εκτός από τις εικόνες της Πράγας κυριαρχούσαν και οι εικόνες από το Σικάγο. Εκεί, χιλιάδες διαδηλωτές και διαδηλώτριες ενάντια στον πόλεμο του Βιετνάμ πολιόρκησαν το συνέδριο του Δημοκρατικού Κόμματος και ήρθαν αντιμέτωποι με πρωτοφανή και βάρβαρη καταστολή από την αστυνομία και την Εθνοφρουρά. Η σύνδεση δεν γινόταν μόνο στα ΜΜΕ της εποχής.

Για το κίνημα και την Αριστερά που διαμορφωνόταν μέσα στους αγώνες ενάντια στο πόλεμο του Βιετνάμ και τη βαρβαρότητα του αμερικάνικου ιμπεριαλισμού, η ρωσική εισβολή στην Τσεχοσλοβακία ήταν απόδειξη ότι το «αντίπαλο δέος» χρησιμοποιούσε τις ίδιες μεθόδους, για τους ίδιους σκοπούς με τις άρχουσες τάξεις του «ελεύθερου κόσμου» της Δύσης. Ο «υπαρκτός σοσιαλισμός» έμοιαζε -και ήταν- το είδωλό του δυτικού καπιταλισμού στον καθρέφτη. Το επαναστατικό κύμα του Μάη του ‘68 έφτανε στις χώρες του κρατικού καπιταλισμού.

Αυτό που ώθησε τη ρωσική ηγεσία να πάρει την απόφαση για την εισβολή ήταν η όλο και πιο έντονη ανησυχία ότι η ηγεσία της Τσεχοσλοβακίας έχανε τον έλεγχο της κατάστασης. Αυτό που τους προηγούμενους μήνες είχε ονομαστεί «Άνοιξη της Πράγας», η κατάργηση της λογοκρισίας και η χαλάρωση του ασφυκτικού ελέγχου σε κάθε μορφή δημόσιας έκφρασης, έδινε τη δυνατότητα να εκφραστούν οι αγωνίες, οι ελπίδες και οι διεκδικήσεις εκατομμυρίων ανθρώπων. 

Κίνημα

Φοιτητές και διανοούμενοι ήταν τα πρώτα κοινωνικά στρώματα που κινήθηκαν, όμως από το καλοκαίρι και μετά, εργάτες και εργάτριες άρχισαν να μπαίνουν στη μάχη.

Τη δυνατότητα για να εκφραστεί αυτό το κίνημα την έδωσαν οι διαιρέσεις στη κορυφή της άρχουσας τάξης που κυβερνούσε την Τσεχοσλοβακία. 

Η αιτία για τους καυγάδες που την συγκλόνισαν ήταν η επιδεινούμενη κατάσταση της οικονομίας. Η Τσεχοσλοβακία έμπαινε σε περίοδο οικονομικής στασιμότητας και πληθωρισμού. Η κοινωνική δυσαρέσκεια μεγάλωνε. 

Οι «μεταρρυθμιστές» πίστευαν ότι τα προβλήματα θα ξεπερνιόταν με την προσεκτική εισαγωγή δόσεων ανταγωνισμού της αγοράς στο μοντέλο του κρατικού καπιταλισμού. Οι «συντηρητικοί» γύρω από τον πρόεδρο Νοβότνι φοβόταν ότι οποιαδήποτε αλλαγή θα άνοιγε τους ασκούς του Αιόλου. 

Τον Οκτώβρη του 1967 οι οικότροφοι φοιτητές και φοιτήτριες της Πράγας κατέβηκαν σε διαδήλωση για να διαμαρτυρηθούν για τις τρομερές ελλείψεις. Τα φώτα και η θέρμανση έκλειναν στις 9 το βράδυ. «Θέλουμε φως, περισσότερο φως!» ήταν το σύνθημά τους που είχε και κυριολεκτική και μεταφορική σημασία. Τα ΜΑΤ τους τσάκισαν στο ξύλο.

Τελικά στις αρχές του 1968 μία συμμαχία τάσεων στην Κεντρική Επιτροπή του κόμματος καθαίρεσε τον Νοβότνι από γραμματέα, όχι όμως και από την προεδρία. Ο Νοβότνι κι οι συνεργάτες του προσπάθησαν να κινητοποιήσουν τον στρατό απέναντι στον κίνδυνο να χάσουν εντελώς την εξουσία. Δεν τα κατάφεραν τόσο γιατί κι οι «μεταρρυθμιστές» είχαν τους δικούς τους στρατηγούς, όσο και γιατί η ρωσική ηγεσία θεωρούσε τον Νοβότνι χαμένη υπόθεση. Ο Ντούμπτσεκ εδραιώθηκε προσωρινά.

Η λογοκρισία καταργήθηκε επίσημα τον Μάρτη. Οι εφημερίδες και η τηλεόραση γέμισαν με κριτικές φωνές και αντιπαραθέσεις για την κατάσταση της χώρας. Τον Απρίλη το Πρόγραμμα Δράσης που υιοθέτησε η νέα κομματική ηγεσία ήταν γεμάτο υποσχέσεις για μελλοντικές ελευθερίες και «σοσιαλισμό με ανθρώπινο πρόσωπο», όπου το κομμουνιστικό κόμμα θα ηγούνταν χωρίς καταπίεση. Φυσικά, το ΚΚΤ παρέμενε το κόμμα της γραφειοκρατίας και της άρχουσας τάξης και η ηγεσία του δεν είχε καμιά διάθεση να παραδώσει το μονοπώλιο στην εξουσία. «Δημοκρατία δεν σημαίνει αναρχία όπου ο καθένας μπορεί να λέει το οτιδήποτε» δήλωσε ο Ντούμπτσεκ.

Όμως, για τους εργάτες και τους φοιτητές η δημοκρατία ήταν πράγματι να λένε «το οτιδήποτε». Και πολύ περισσότερο να αποφασίζουν για την οικονομία και τη πολιτική. Οι διεκδικήσεις του κινήματος γινόταν όλο και πιο ριζοσπαστικές. Σε πολλά εργοστάσια και κλάδους ξεπηδούσαν επιτροπές βάσης, συμβούλια, γίνονταν απόπειρες για ανεξάρτητα συνδικάτα. Πρόβαλλαν διεκδικήσεις για αυξήσεις, για έλεγχο της παραγωγής, για προστασία από τις απολύσεις σε «προβληματικές» επιχειρήσεις.

Επαναστατική Αριστερά

Στο εργοστάσιο ελαστικών Οπτιμίστ οι απεργοί επέβαλαν την αποπομπή του διευθυντή που ήθελε να εφαρμόσει πιο εντατικά τη «δουλειά με το κομμάτι». Στο αεροδρόμιο της Πράγας μια εξάωρη απεργία επέβαλε βελτίωση των συνθηκών εργασίας. Μια επαναστατική Αριστερά άρχισε να γεννιέται, με κέντρο τα πανεπιστήμια, να κυκλοφορεί έντυπα όπως το Informacni Materialy (Πληροφοριακό Υλικό) και να αποκτάει επαφές με τα εργοστάσια. 

Ο Ντούμπτσεκ κι οι συνεργάτες του έδιναν επανειλημμένα διαβεβαιώσεις στη Ρωσία ότι θα μπορούσαν να ελέγξουν την κατάσταση. Πλέον όμως οι Ρώσοι δεν τον πίστευαν. Έτσι πάρθηκε η απόφαση για την εισβολή. Εξι μέρες μετά, ο Ντούμπτσεκ επέστρεψε από τη Μόσχα δεσμευμένος να επιβάλλει την «ομαλοποίηση». Δεν ήταν μια εύκολη υπόθεση, το κίνημα είχε πάρει φόρα. 

Τον Οκτώβρη και τον Νοέμβρη εκατοντάδες χιλιάδες βγήκαν στους δρόμους σε οργισμένες διαδηλώσεις. Τον Γενάρη ήρθε η κορύφωση της μαζικής κινητοποίησης. Σχεδόν ένα εκατομμύριο άνθρωποι διαδήλωσαν όταν ο φοιτητής Γιαν Πάλατς αυτοπυρπολήθηκε σε ένδειξη διαμαρτυρίας σε μια κεντρική πλατεία της Πράγας. Τον Απρίλη όταν η ομάδα χόκεϊ της Τσεχοσλοβακίας νίκησε τη ρωσική, έγιναν πάλι μαζικές διαδηλώσεις και συγκρούσεις με την αστυνομία. Και τον Αύγουστο, στον ένα χρόνο από την εισβολή, οι διαδηλώσεις επαναλήφθηκαν. Αυτές οι διαδηλώσεις δεν κατάφεραν να σταματήσουν την επαναφορά του ελέγχου της γραφειοκρατίας. Μόνο η επαναστατική δράση μπορούσε να το κατορθώσει. Τελικά τον Απρίλη του 1969, η ρωσική ηγεσία εκτίμησε ότι ήταν πλέον αρκετά ασφαλής ώστε να ξεφορτωθεί τον ίδιο τον Ντούμπτσεκ.

Η Άνοιξη της Πράγας -και η συντριβή της από τα ρωσικά τανκς- έφερε στο κέντρο της συζήτησης της Αριστεράς το ερώτημα: τι είναι σοσιαλισμός και ποια δύναμη τον «φέρνει»; Το ΚΚ της Τσεχοσλοβακίας ήταν το μοναδικό κόμμα στην ανατολική Ευρώπη που είχε μια σχετικά μαζική επιρροή πριν το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και μεγάλα ποσοστά στις εκλογές του 1946. Όμως, ακόμα και αυτό πήρε την εξουσία το 1948 στηριγμένο στο ρωσικό στρατό και τον έλεγχο του υπουργείου Ασφάλειας. Μερικές χιλιάδες εργάτες παρέλασαν για μια ώρα στο κέντρο της Πράγας για να δείξουν την «εργατική συμμετοχή». 

Ο σοσιαλισμός δεν χτίζεται από τα τανκς και τους γραφειοκράτες, δεν είναι ο έλεγχος του κράτους στην κοινωνία και την οικονομία (με κάποιες δόσεις αγοράς αν χρειαστεί). Είναι το αποτέλεσμα της συνειδητής δράσης της εργατικής τάξης επικεφαλής όλων των καταπιεσμένων. Είναι το πολιτικό καθεστώς της πλέριας δημοκρατίας, όπου «κάθε μαγείρισσα θα μπορεί να κυβερνάει το κράτος» όπως έγραφε ο Λένιν στο “Κράτος και Επανάσταση” και έκαναν πράξη τα εργατικά συμβούλια στη Ρωσία του 1917. Γι’ αυτή την Άνοιξη παλεύουμε σήμερα. 

 Διαβάστε επίσης