Μια παράσταση του κλασικού έργου του Αισχύλου «Προμηθέας Δεσμώτης» αποτελεί πάντα ένα σημαντικό πολιτιστικό γεγονός λόγω του αρχετυπικού  επαναστατικού ήρωα, Προμηθέα. Την είδαμε στο φεστιβάλ Πεντέλης 2023 στο μέγαρο Δουκίσσης Πλακεντίας. 

Η παράσταση που σκηνοθέτησε ο Γιάννης Φαλκώνης παρουσιάζει επιπλέον μια πρωτοτυπία χωρίς να αλλοιώνει το νόημα του βασικού μύθου. Η πρωτοτυπία έγκειται στο γεγονός της εισαγωγής των ηπειρώτικων μοιρολογιών με ζωντανή συνοδεία το κορυφαίο κλαρίνο του Πετρολούκα Χαλκιά. Το ηπειρώτικο τραγούδι υμνεί την άγονη γη, την ξεραΐλα και την τραχύτητα της πέτρας που αφθονεί στα βουνά της Ηπείρου. Υμνεί όμως και τη σκληρή μοίρα των ανθρώπων που δίνουν διαρκή αγώνα για επιβίωση. Ο βράχος πάνω στον οποίο έδεσε ο τύραννος Δίας τον Προμηθέα είναι ένας αφιλόξενος τόπος. Η τυφλή εκδίκηση της εξουσίας βρίσκει πάντα άγρια και απόκοσμα μέρη για να τσακίσει το φρόνημα των επαναστατημένων σκλάβων, το νησί της Νέας Καληδονίας ή τα ξερονήσια του Αιγαίου.

Ο Δίας για να τιμωρήσει τον Προμηθέα μαρτυρικά έστειλε τον αητό να του κατατρώει την ημέρα το συκώτι και τη νύχτα να ξαναγίνεται για να συνεχιστεί το μαρτύριο την επομένη, εκεί στα βράχια του Καυκάσου όπου ο Ήφαιστος με το Κράτος και τη Βία τον είχαν αλυσοδέσει, έτσι ώστε να είναι αδύνατη η δραπέτευσή του. Οι αρχαίοι γνώριζαν ότι η βία έχει πρωταρχική αιτία την ισχύ. Στον Αισχύλο το κράτος και η βία αποτελούν μια ενότητα (είναι άλλωστε δίδυμα αδέλφια) αλλά δεν απηχούν τη σημερινή δομική σύσταση των μηχανισμών κυριαρχίας. Αντικατοπτρίζουν περισσότερο την προσωποποίηση μια αναδυόμενης πραγματικότητας. Δηλαδή είναι πρόσωπα στο γίγνεσθαι της διαμόρφωσης του πολιτισμικού υποβάθρου της ανθρώπινης περιπέτειας στον χώρο και τον χρόνο. Η κυριαρχία εδράζεται στη σχέση κράτους και βίας. Συνεπώς, όποιος κρατάει στα χέρια του το μηχανισμό του κράτους κρατάει τη δύναμη κυριαρχίας, γι’ αυτό το κράτος δεν μπορεί ποτέ να είναι ουδέτερο. Ο Πέτρος Τσαπαλιάρης ενσαρκώνει υποδειγματικά τον ρόλο του αλυσοδεμένου Προμηθέα.

Επαναστάτες

«Ο λαός πάντα βασανισμένος και πάντα προδομένος» που λέει και ο ποιητής, αψηφά τις εντολές του Δία και παραστέκεται στον ευεργέτη του. Ο χορός στην αρχαία τραγωδία είναι ο λαός, ο οποίος βρίσκεται πάντα απέναντι από την εξουσία. Το έγκλημα του Προμηθέα δεν ήταν η αμφισβήτηση του θρόνου, αλλά η γνώση της φωτιάς και των τεχνών που δώρισε στους ανθρώπους πηγαίνοντας ενάντια στη θέληση του Δία. Ο χορός σαν σοφός θα προσπαθήσει να απαλύνει τον πόνο του Προμηθέα καλώντας τον να προσέχει τα λόγια που ξεστομίζει. Η κορυφαία του χορού Γεωργία Ζώη με την εξαιρετική φωνή γεμίζει τη σκηνή με ήχους ενός λαού που θρηνεί αλλά και ταυτόχρονα λατρεύει τους επαναστάτες. Θα παρακολουθήσουμε όμως και το μαγικό χορευτικό των Ωκεανίδων από τρία όμορφα κορίτσια πλαισιώνοντας το σκηνικό των βασάνων και των αλαλαγμών που επέβαλε μια άδικη εξουσία. Η παρουσία της Ιώς που υποδύεται η Αλεξάνδρα Καρακατσάνη κάνει ιδιαίτερη εντύπωση ζωντανεύοντας σπαρακτικά τα βάσανά της από την κατάρα της θεάς Ήρας. 

Η συγκεκριμένη παράσταση έχει μια ιδιαίτερη δυναμική αφού συνδέει τα βάσανα του προδομένου λαού με παράλληλα έμφαση στο μεγαλείο του επαναστάτη Προμηθέα. Ο μύθος του «Προμηθέα Δεσμώτη» θα επικαιροποιεί πάντα την έννοια της επανάστασης των αδικημένων ενάντια στους τυράννους.         

Χρήστος Μάραντος