Ο Τόνι Νέγκρι, πέθανε στο Παρίσι το περασμένο Σάββατο 16 Δεκέμβρη. Πολλοί σχολιασμοί στα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης και αλλού κάνουν αναφορές στην πορεία του Νέγκρι, στο Μακρύ Καυτό Φθινόπωρο των εργατικών αγώνων στην Ιταλία εκείνης της εποχής και θυμίζουν ότι ο Νέγκρι βρέθηκε στόχος της σκευωρίας του ιταλικού κράτους που τον βάφτισε «εγκέφαλο» των Ερυθρών Ταξιαρχιών.
Ο Νέγκρι ήταν ίσως ο πιο ευρέως γνωστός διανοούμενος των ρευμάτων που έχουν μείνει γνωστά ως «εργατισμός» και «εργατική αυτονομία» στην Ιταλία των δεκαετιών του ’60 και του ‘70. Δεν ήταν ο μοναδικός θεωρητικός εκφραστής αυτών των ρευμάτων και ούτε ο αδιαμφισβήτητος. Όμως οι αναλύσεις του έθεταν τις «κοινές παραδοχές» αυτών των χώρων.
Ιδιαίτερα τρία βιβλία που έγραψε μαζί με τον Μ. Χαρντ «Αυτοκρατορία» (2000), «Πλήθος» (2004) και «Κοινοπολιτεία» (2009) κωδικοποιούν πολλές από τις απόψεις που επηρεάζουν ένα μεγάλο τμήμα του κινήματος με τον γενικό ορισμό «Αυτονομία». Απόψεις που προβάλλονται ως εναλλακτική λύση απέναντι στα ιεραρχικά και γραφειοκρατικά μοντέλα οργάνωσης μιας παλιάς αριστεράς που έχει αποτύχει.
Κι όμως, το έργο του Νέγκρι, σε όλες τις φάσεις του, δεν μπορεί να είναι οδηγός για μια Αριστερά που θα προχωράει πέρα από τα αδιέξοδα του ρεφορμισμού, γιατί δεν αποτελούν επαναστατική ανανέωση ή «ανάγνωση» του μαρξισμού, αλλά άρνησή του.
Από τον «μαζικό εργάτη» της δεκαετίας του ’60 στον «κοινωνικό προλετάριο» της δεκαετίας του ’70 και στο «πλήθος» των αρχών του 21ου αιώνα, το κόκκινο νήμα που διατρέχει τις αναλύσεις του είναι το «στένεμα» της εργατικής τάξης μέχρι του σημείου της εξαφάνισής της.
Μαζί με την εργατική τάξη ο Νέγκρι εγκατέλειψε και βασικά θεωρητικά εργαλεία που μας επιτρέπουν να κατανοήσουμε τον σύγχρονο καπιταλισμό με τις κρίσεις, τους πολέμους και τις καταστροφές που φέρνει. Εγκατέλειψε την ανάλυση του ιμπεριαλισμού. Η «Αυτοκρατορία» είναι ένας λείος χώρος όπου τα κράτη το πολύ να έχουν ρόλο «αστυνομικής επιτήρησης» των συμφερόντων των πολυεθνικών. Το 2005 με βάση αυτή την ανάλυση έφτασε να υποστηρίζει το «Ναι» στο δημοψήφισμα για το Ευρωσύνταγμα στη Γαλλία επειδή η Ε.Ε είναι «αντίβαρο» της Αυτοκρατορίας…
Οι λαθεμένες θεωρητικές αφετηρίες οδηγούν σε καταστροφικές επιλογές και προοπτικές για το κίνημα. Όταν τη δεκαετία του ’60 και του ’70 η «παλιά» εργατική τάξη (ο «συλλογικός εργάτης») κηρύσσονταν ενσωματωμένη στο σύστημα, ήταν το καλύτερο δώρο στο πανίσχυρο Ιταλικό Κομμουνιστικό Κόμμα που κήρυσσε το ρεαλισμό του «ιστορικού συμβιβασμού» ενώ διέθετε βαθιές ρίζες σε όλη την εργατική τάξη.
Το ίδιο καταστροφική είναι η προοπτική που υποτίθεται υποδεικνύει το «πλήθος» που παράγει τη δική του ζωή και «χώρους». Το 2001 σε ένα δοκίμιο που έγραφε μαζί με τον Χαρντ, ο Νέγκρι υποστήριζε ότι: «Ίσως, η αδυναμία της επικοινωνίας των αγώνων, η απουσία καλά δομημένων τούνελ επικοινωνίας είναι στην πραγματικότητα δύναμη παρά αδυναμία γιατί όλα τα κινήματα είναι άμεσα ανατρεπτικά από μόνα τους και γι’ αυτό δεν περιμένουν κανενός είδους εξωτερική βοήθεια ή εξάπλωση η οποία εγγυάται την αποτελεσματικότητά τους».
Στις αρχές της δεκαετίας του ’80 σε ένα βιβλίο του το Marx Beyond Marx, υποστήριζε ότι «το να είσαι σήμερα κομμουνιστής σημαίνει να ζεις σαν κομμουνιστής». Αυτό σήμαινε και τότε την υποχώρηση από την προσπάθεια να αντιμετωπιστούν συλλογικά και οργανωμένα τα πολιτικά ζητήματα που θέτουν οι αγώνες της εργατικής τάξης –«μικροί» και μεγάλοι, νικηφόροι ή μη- στην εσωστρέφεια της αλλαγής του «τρόπου ζωής».
Το έργο που αφήνει πίσω του ο Νέγκρι δεν βοηθάει να πάει μπροστά το κίνημα και η Αριστερά.