Ο αλύγιστος επαναστάτης

Ο Λέον Τρότσκι γεννήθηκε το 1879. Το επίθετό του ήταν Μπρονστάιν και από τα πρώτα φοιτητικά χρόνια του εντάχθηκε στο παράνομο σοσιαλιστικό κίνημα της Ρωσίας. Συνελήφθη το 1898, το όνομα ψευδώνυμο «Τρότσκι» ήταν το επίθετο ενός δεμοφύλακά του. Μετά την απόδρασή του από την εξορία, έφτασε το 1902 στο Λονδίνο, όπου εντάχτηκε στην συντακτική επιτροπή της Ισκρα (Σπίθα) της εφημερίδας που έκδιδαν ο Λένιν κι οι σύντροφοί του.

Στο δεύτερο συνέδριο του σοσιαλδημοκρατικού εργατικού κόμματος που έγινε το 1903, η «Ισκρα» κυριαρχούσε. Ομως, σ´ αυτό το συνέδριο το κόμμα διασπάστηκε ανάμεσα σε μπολσεβίκους (πλειοψηφούντες) και μενσεβίκους (μειοψηφούντες). Ο Τρότσκι έκανε το λάθος να ταχθεί με τους μενσεβίκους. Παρόλο που στα επόμενα χρόνια θα απομακρυνόταν εντελώς από την πολιτική τους, διατηρούσε αυταπάτες ότι «όλοι χωράνε» σε ένα πλατύ σοσιαλιστικό κόμμα. Ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος, το ξέσπασμα της Ρώσικης Επανάστασης τον Φλεβάρη του 1917 και η πολιτική του Λένιν θα τον έπειθαν ότι οι μπολσεβίκοι ήταν το επαναστατικό κόμμα. Ο Τρότσκι θεωρούσε ως το μεγαλύτερο πολιτικό σφάλμα της ζωής του αυτή την στάση του στο ζήτημα του κόμματος. Και θα του κόστιζε τα επόμενα χρόνια.

Άλμα

Ομως, πριν την επανάσταση του 1917, ξέσπασε η «πρόβα τζενεράλε» της, η επανάσταση του 1905. Ηταν ένα συγκλονιστικό γεγονός. Η Ευρώπη είχε να δει εργατική επανάσταση από την Κομμούνα του Παρισιού το 1871. Το 1905 η εργατική τάξη της πιο καθυστερημένης χώρας της Ευρώπης, της Ρωσίας, έκανε ένα άλμα που ξεπέρασε το σημείο που είχε φτάσει το πιο ανεπτυγμένο σοσιαλιστικό κίνημα της Δύσης με δεκαετίες ζωής πίσω του.

Η εργατική τάξη της Πετρούπολης ξεκίνησε το 1905 διαδηλώνοντας πίσω από τα εξαπτέρυγα του παπα-Γκαπόν, και το τελείωσε με μια γενική απεργία στην οποία γέννησε τα σοβιέτ, τα συμβούλια των εργατών αντιπροσώπων. Ηταν τα έμβρυα της εργατικής εξουσίας. Κι ο Τρότσκι έγινε πρόεδρος του πρώτου και πιο εξελιγμένου σοβιέτ, του Σοβιέτ της Πετρούπολης. Εργάτες που δεν είχαν καν συνδικάτα, έπαιρναν αποφάσεις στις συνελεύσεις τους διεκδικώντας «το οχτάωρο και ένα τουφέκι», οργάνωναν φρουρές για προστατεύσουν τους Εβραίους της πόλης από τα πογκρόμ των «Μαύρων Εκατονταρχιών» (των παρακρατικών συμμοριών) και εκλέγανε έναν νεαρό επαναστάτη εβραϊκής καταγωγής στην προεδρία του θεσμού που εχθροί και φίλοι θεωρούσαν ως την εργατική κυβέρνηση.

Η πρώτη ρώσικη επανάσταση γεννήθηκε μέσα σε ένα πόλεμο (τον ρωσο-ιαπωνικό). Το ίδιο και η δεύτερη. Ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος ήταν η μεγαλύτερη ανθρωποσφαγή στη μέχρι τότε ιστορία και η απόδειξη ότι ο καπιταλισμός στο ιμπεριαλιστικό του στάδιο μεταφέρει τους ανταγωνισμούς του στο επίπεδο της πολεμικής καταστροφής.

Ο πόλεμος αποκάλυψε τη χρεοκοπία της Δεύτερης Διεθνούς. Οι ηγεσίες των σοσιαλδημοκρατικών κομμάτων ευλόγησαν τα «όπλα της πατρίδας» της η κάθε μια κι έστειλε τους εργάτες να αλλησκοτώνονται στα χαρακώματα. Μια μικρή μειοψηφία κράτησε αντιπολεμική, διεθνιστική στάση. Οι μπολσεβίκοι ήταν η μεγαλύτερη οργάνωση. Ο Τρότσκι ανήκε σε αυτή την μειοψηφία. Το 1917, με την επανάσταση στην Ρωσία να αναπτύσσεται, ο Τρότσκι επιστρέφει: το μόνο αντιπολεμικό και διεθνιστικό κόμμα ήταν οι μπολσεβίκοι. Τον Ιούλη γίνεται μέλος τους και εκλέγεται τρίτος στην σειρά στην κεντρική επιτροπή.

Τον Σεπτέμβρη, όταν οι μπολσεβίκοι κατέκτησαν την πλειοψηφία του Σοβιέτ της Πετρούπολης, ο Τρότσκι έγινε και πάλι πρόεδρός του. Κι από αυτή τη θέση έπαιξε τον κεντρικό ρόλο στην κατάληψη της εξουσίας τον Οκτώβρη. Εγινε ο πρώτος Λαϊκός Επίτροπος Εξωτερικών Υποθέσεων της κυβέρνησης των σοβιέτ, και μετά την κρίση που προκάλεσε στις γραμμές της η υπογραφή της συμφωνίας Μπρεστ-Λιτόφσκ το 1918, ανέλαβε Λαϊκός Επίτροπος Πολέμου και πρόεδρος του Επαναστατικού Στρατιωτικού Συμβουλίου. Ο Τρότσκι ήταν ο οργανωτής και εμπνευστής του Κόκκινου Στρατού.

Ο διεθνισμός ήταν στην καρδιά της πολιτικής των μπολσεβίκων. Τοσο ο Λένιν όσο κι ο Τρότσκι και το κόμμα συνολικά, θεωρούσε τη ρώσικη επανάσταση προπομπό και επιταχυντή της παγκόσμιας επανάστασης. Η άποψη ότι υπήρχε δυνατότητα για «χτίσιμο του σοσιαλισμού σε μια χώρα» ήταν μια αντιδραστική ουτοπία της επόμενης περιόδου του εκφυλισμού και συντριβης της επανάστασης.

Η Κομμουνιστική Διεθνής (Κομιντέρν), που ιδρύθηκε το 1919, ήταν για τους μπολσεβίκους το μέσο που θα εξασφάλιζε την νίκη της παγκόσμιας προλεταριακής επανάστασης. Κι ο Τρότσκι έπαιξε βασικό ρόλο στη διαμόρφωση επαναστατικής στρατηγικής και τακτικής για τα νεαρά κομμουνιστικά κόμματα που έκαναν τα πρώτα τους βήματα, σε μια περίοδο που άλλαζε γοργά.