Στα μέσα της δεκαετίας του ´20, μπροστά στην περικυκλωμένη και καταστρεμμένη από τον πόλεμο επαναστατική Ρωσία ανοίγονταν δυο δρόμοι: ο ένας ήταν αυτός που κήρυττε η ανερχόμενη γραφειοκρατία. Το «χτίσιμο του σοσιαλισμού» χωρίς περιπέτειες και «ουτοπικές» ελπίδες στην διεθνή επανάσταση. Ηταν ο δρόμος που στο τέλος οδήγησε στη φρίκη της βίαιης κολλεκτιβοποίησης και της ταχείας εκβιομηχάνισης για να γίνει η Ρωσία μια σύγχρονη υπερδύναμη.
Ο άλλος ήταν ο δρόμος του Τρότσκι και της Αντιπολίτευσης. Επέμενε ότι ο σοσιαλισμός δεν μπορεί να χτιστεί σε μια μόνο χώρα, ότι η σωτηρία της ρώσικης επανάστασης βρισκόταν στη νίκη της εργατικής τάξης στις άλλες χώρες, ιδιαίτερα στις πιο ανεπτυγμένες. Η επαναστατική Ρωσία θα έπρεπε να βοηθήσει τα κομμουνιστικά κόμματα να οδηγήσουν τους εργάτες στη νίκη. Στο μεσοδιάστημα, στο εσωτερικό της Ρωσίας, χρειαζόταν η εργατική τάξη να αναλάβει πρωτοβουλίες που θα ανακούφιζαν από την αιμορραγία του πολέμου και του λιμού: οικονομικά με τη σχεδιασμένη ανάπτυξη της βιομηχανίας ώστε να εξασφαλιστούν και τα συμφέροντα των φτωχών αγροτών. Και πολιτικά, με την αναζωογόννηση της δημοκρατίας στο κόμμα, τα σοβιέτ, τα συνδικάτα.
Ο δρόμος του Τρότσκι υπερασπιζόταν το νόημα της επανάστασης του Οκτώβρη. Ο δρόμος που ακολούθησε η γραφειοκρατία με επικεφαλής τον Στάλιν οδήγησε στην ανατροπή του.
Οι επιπτώσεις ήταν καταστροφικές για την Κομιντέρν και το διεθνές κίνημα. Από ένα σημείο και μετά, στη διεστραμμένη γλώσσα του σταλινισμού, διεθνισμός σήμαινε τα συμφέροντα της εξωτερικής πολιτικής της Ρωσίας. Ηταν μια πολιτική που επέβαλε τις πιο καταστροφικές επιλογές στα κομμουνιστικά κόμματα, από την «υπεραριστερή» πολιτική του «σοσιαλφασισμού» της «Τρίτης Περιόδου» μέχρι την πολιτική της ταξικής συνεργασίας και του πνιξίματος των επαναστατικών κινημάτων με την πολιτική των «Λαϊκών Μετώπων».
Στη δεκαετία του ´30 ο Τρότσκι έδωσε μια σκληρή μάχη για να κρατήσει ζωντανή την επαναστατική πολιτική, δηλαδή να χτίσει τα επαναστατικά κόμματα που θα οδηγούσαν τα κινήματα στη νίκη. Δεν τα κατάφερε. Ομως, η προσπάθειά του δεν ήταν μάταια. Χωρίς την προσπάθεια του Τρότσκι τότε, θα είχε χαθεί ένας κρίσιμος, αναντικατάστατος κρίκος του γνήσιου, επαναστατικού μαρξισμού.