Η ΠΙΟ ΕΠΙΚΑΙΡΗ ΣΥΖΗΤΗΣΗ - Η κρίση: αιτίες και απαντήσεις

Το ίδιο έγινε και στις συζητήσεις «Μπορεί να γίνει στάση πληρωμών» και «Καρλ Μαρξ: Το Κεφάλαιο» που έγιναν το Σάββατο: η προσέλευση ήταν τόσο μεγάλη, οι αίθουσες γέμισαν τόσο πολύ που ήταν αδύνατο πια να χωρέσει όλος αυτός ο κόσμος που ήθελε να τις παρακολουθήσει. 

Το ενδιαφέρον ήταν μεγάλο και σε όλες τις άλλες συζητήσεις του κύκλου «Κρίση: αιτίες και απαντήσεις». 

Τρία βασικά ερωτήματα κυριαρχούσαν σε όλες αυτές τις συζητήσεις. Το πρώτο αφορούσε τα ίδια τα αίτια της κρίσης. Το δεύτερο ήταν το ζήτημα της προοπτικής. Προβάλλουμε, παράλληλα με το αίτημα να φύγουν οι ελεγκτές του ΔΝΤ και της ΕΕ και της κατάργησης της λιτότητας του «πακέτου σταθεροποίησης» και το αίτημα της στάσης πληρωμών; Και αν ναι, σε πια προοπτική; Της επιστροφής στη δραχμή και της εθνικής ανάπτυξης ή του αντικαπιταλισμού, του εργατικού ελέγχου και της εξάπλωσης της ανταρσίας; 

Το τρίτο ερώτημα αφορούσε στο κίνημα. Τί θα πρέπει να κάνει η Αριστερά για να οδηγήσει το κίνημα στη νίκη;

Το πρώτο που χρειάζεται να ξεκαθαρίσει κανείς όταν ψάχνει για απαντήσεις στο ερώτημα «γιατί υπάρχουν κρίσεις» είναι ότι αυτές δεν θα τις βρει στην επίσημη πολιτική οικονομία. Ο Νίκος Θεοχαράκης, καθηγητής στο Οικονομικό Τμήμα της Νομικής του Πανεπιστήμιου της Αθήνας δεν δίστασε να κατηγορήσει τους αστούς οικονομολόγους, που έχουν εξοβελίσει ακόμα και την έννοια της εργασίας από την σκέψη τους, για «τύφλωση» και «ηλιθιότητα». Το πρώτο μέτρο που θα χρειαστεί να πάρουμε για να ξεπεράσουμε την κρίση, έλεγε ο Χάρβεϊ, αστειευόμενος είναι να κλείσουμε τα οικονομικά πανεπιστήμια. 

Φούσκες

Κοινή πεποίθηση όλων όσοι μίλησαν στον κύκλο αυτό ήταν ότι, για την σημερινή κρίση είναι υπεύθυνος ο ίδιος ο καπιταλισμός. Είναι αλήθεια ότι οι τράπεζες έχουν κερδίσει δισεκατομμύρια από τις αλλεπάλληλες φούσκες τα τελευταία χρόνια. 

Και είναι επίσης αλήθεια ότι οι τραπεζίτες έχουν τσεπώσει πολλά δισεκατομμύρια -πάνω από 50 σύμφωνα με τους υπολογισμούς του Σταύρου Μαυρουδέα, που ήταν εισηγητής μαζί με τον Κώστα Σαρρή και τον Μωυσή Λίτση στη συζήτηση για τις τράπεζες- από το «πακέτο σταθεροποίησης». Αλλά είναι λάθος να αποδίδει κανείς την κρίση σε κάποια, υποθετική, κυριαρχία του «παρασιτικού χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου» σε βάρος του «παραγωγικού βιομηχανικού».

Για να απαντήσουμε στο ερώτημα «γιατί υπάρχουν κρίσεις» χρειάζεται να γυρίσουμε πίσω στον Μαρξ και στις θεωρίες του για την αξία, την εκμετάλλευση, τον ανταγωνισμό, το κεφάλαιο και την συσσώρευση. Ο ίδιος ο Μαρξ, όμως, δεν μας άφησε κάποιο ολοκληρωμένο έργο πάνω στις κρίσεις. Όπως έλεγε ο Πέτρος Παπακωνσταντίνου μας άφησε μόνο μια σειρά από σκέψεις και ιδέες -κύρια στον τρίτο τόμο του Κεφάλαιου, (που δεν πρόλαβε να τον τελειώσει), στα Grundrisse (τις σημειώσεις του για το Κεφάλαιο) και τις Θεωρίες για την Υπεραξία. Ο Μαρξ εξηγεί στα βιβλία του αυτά πως η ίδια η λειτουργία του καπιταλισμού υπονομεύει συνεχώς την κερδοφορία των επενδύσεων -με αποτέλεσμα να οδηγείται το σύστημα ξανά και ξανά στην κρίση. 

Οι μαρξιστές, όμως, σήμερα είναι διχασμένοι, με διάφορες σχολές να ρίχνουν το βάρος σε διαφορετικά αίτια. Κάποιες από αυτές τις σχολές, εξηγούσε ο Πέτρος, είναι επηρεασμένες από τις ίδιες τις αστικές απόψεις -και κύρια από τον Κέυνς. Πολλές άλλες, όμως, είναι χρήσιμες αν θέλουμε να κατανοήσουμε το φαινόμενο των καπιταλιστικών κρίσεων. Κατά τη γνώμη του οι κρίσεις προέρχονται βέβαια από τις αντιφάσεις του καπιταλισμού -αλλά όχι αναγκαστικά από μια και μοναδική αιτία, όπως είναι η «πτωτική τάση του μέσου ποσοστού κέρδους», η συνεχής υπονόμευση της κερδοφορίας του κεφαλαίου, δηλαδή. 

Ο Αλεξ Καλλίνικος, αντίθετα -αλλά και όλοι οι ομιλητές από το ΣΕΚ- επέμειναν να θεωρούν την τάση που έχουν τα ποσοστά κέρδους να πέφτουν κομβική για την κατανόηση του μηχανισμού που οδηγεί το σύστημα σε αδιέξοδα σαν το σημερινό. Οι ρίζες της σημερινής κρίσης πηγαίνουν πίσω στα τέλη της δεκαετίας του 1960. Ο καπιταλισμός, παρά την τρομαχτική αύξηση της εκμετάλλευσης που έφεραν τα χρόνια της Θάτσερ και του Ρέιγκαν και οι επιθέσεις του νεοφιλελευθερισμού στη συνέχεια, δεν κατάφερε ποτέ να ξανά-αποκτήσει τα επίπεδα της κερδοφορίας που είχε τις πρώτες δεκαετίες μετά τον πόλεμο. 

Χρέος

Αν κατάφερε το σύστημα να αποφύγει, όλα αυτά τα χρόνια, μια κρίση σαν την σημερινή αυτό οφείλεται στην τρομαχτική διόγκωση του χρέους -στην φούσκα των πλασματικών κερδών των χρηματοπιστωτικών αγορών. Το σύστημα, έλεγε ο Καλλίνικος, μπορεί να ξεπεράσει την κρίση μόνο με καταστροφή κεφαλαίου -αλλά αυτό έχει γίνει πολύ δύσκολο σήμερα λόγο της τεράστιας συγκέντρωσης του κεφαλαίου στα χέρια μερικών μεγάλων πολυεθνικών. Τα μέτρα που παίρνουν σήμερα, ήταν το συμπέρασμα, δεν πρόκειται να σταματήσουν την κρίση.

Δεν ήταν ο μόνος που κατέληγε σε αυτό το συμπέρασμα. Κάθε άλλο. Όλοι, πρακτικά, συμφωνούσαν ότι τα μέτρα κυβέρνησης-ΔΝΤ-ΕΕ, καταρχήν, για την Ελλάδα δεν είναι μόνο ληστρικά και άδικα αλλά και αναποτελεσματικά. Και το ίδιο ισχύει για το πακέτο των 750 δις που ανακοίνωσαν οι ηγέτες της Ευρώπης την περασμένη βδομάδα. Αν αφήσουμε τις τύχες μας στα χέρια τους, θα οδηγηθούμε, με μαθηματική ακρίβεια, στην καταστροφή. Πολλοί ομιλητές θύμισαν τη βαρβαρότητα στην οποία κατέληξε η Μεγάλη Ύφεση της δεκαετίας του 1930 -τον φασισμό και τον πόλεμο. Δεν θέλουμε μια επανάληψη της ιστορίας.

Τι μπορεί να κάνει, όμως, η αριστερά για να σταματήσει αυτόν τον κατήφορο; Φυσικά, το πρώτο που θα πρέπει να κάνει είναι να στηρίξει τις αντιστάσεις -σε αυτό δεν υπήρχε ούτε ένας στον «Μαρξισμό 2010» που να διαφωνεί. Μπορεί, όμως, να προβάλει το αίτημα μιας «στάσης πληρωμών»; Μπορεί να φτάσει το σύνθημά μας «δεν πληρώνω-δεν πληρώνω» -ένα σύνθημα που μας θύμισε ο Παναγιώτης Λαφαζάνης- μέχρι την απαίτηση να μην πληρώσει το δημόσιο ούτε ένα ευρώ στους τραπεζίτες-κερδοσκόπους; Και τί θα σημάνει αυτό για τις λιγοστές αποταμιεύσεις των εργατών; Τί θα σημάνει για τα στεγαστικά δάνεια; Τί θα σημάνει για το Ευρώ; Θα μείνουμε στην Ευρωζώνη και την Ευρωπαϊκή Ένωση; Ή μήπως θα «μας πετάξουν έξω»; Οι περισσότεροι ομιλητές στον «Μαρξισμό 2010» τάχθηκαν ανοιχτά υπέρ μιας στάσης πληρωμών. Φυσικά αυτό θα σημάνει σύγκρουση με την Ευρωπαϊκή Ένωση, έλεγε ο Πάνος Γκαργκάνας στην συζήτηση «Η ΕΕ και Η Αριστερά». Αν η προϋπόθεση για να παραμείνουμε στο Ευρώ είναι να πληρώσουμε, να αποδεχτούμε τις θυσίες που συνεπάγεται η αποπληρωμή του χρέους και ο περιορισμός των ελλειμμάτων, συμφώνησε ο Λαφαζάνης, τότε ας φύγουμε και από την Ευρωζώνη και από την Ευρωπαϊκή Ένωση.

Η προοπτική μιας τόσο μεγάλης σύγκρουσης άνοιξε φυσιολογικά το ζήτημα του κινήματος. Είναι το κίνημα έτοιμο για μια τέτοια αναμέτρηση; Μπορεί το σύνθημα της «στάσης πληρωμών» να πείσει; «Ή θα μας απομονώσει, κάνοντας την αριστερά να μοιάζει με «ριζοσπαστική υπερβολή»; Ακριβώς το αντίθετο συμβαίνει», έλεγε ο Σπύρος Μαρκέτος στην συζήτηση με τίτλο «Μπορεί να γίνει στάση πληρωμών του χρέους;». Η προβολή της προοπτικής της στάσης πληρωμών είναι προϋπόθεση για να αναπτυχθεί ένα κίνημα που θα είναι σε θέση να αντιμετωπίσει τις μεγάλες προκλήσεις που έχουμε μπροστά μας.

«Ας είμαστε ρεαλιστές, ας ζητάμε το αδύνατο» παρατήρησε ο Ντέιβιντ Χάρβεϊ παίρνοντας τον λόγο από την αίθουσα στην μεγάλη συζήτηση που έγινε το Σάββατο το βράδυ στο Θέατρο Βεάκη με θέμα «Η αντικαπιταλιστική αριστερά μπροστά στην κρίση». «Οι καπιταλιστές σταματούν πολύ συχνά να πληρώνουν τα χρέη τους» είπε.

«Πρόσφατα η United Airlines και η General Motors σταμάτησαν να εξυπηρετούν τα δάνειά τους. Και οι δύο πήγαν στα δικαστήρια και είπαν ότι, για να επιβιώσουμε, ο μόνος τρόπος είναι να σταματήσουμε να εκπληρώνουμε τις υποχρεώσεις μας απέναντι στους εργαζόμενους. Οι δικαστές τους απάντησαν, θαυμάσια, τότε ας γίνει έτσι.

Το πραγματικό δίλημμα που αντιμετωπίζει η ελληνική κυβέρνηση δεν είναι αν θα κηρύξει στάση πληρωμών ή όχι. Το δίλημμα είναι ποιός θα είναι το θύμα αυτής της στάσης πληρωμών. Θα σταματήσει να πληρώνει εσάς ή θα σταματήσει να πληρώνει τους χρηματοπιστωτικούς οργανισμούς;

Εναλλακτική

Είναι πολύ σημαντικό κατά τη γνώμη μου σε αυτή την ιστορική στιγμή η αριστερά να εμφανιστεί ως το κόμμα της λογικής και όχι ως το κόμμα της ριζοσπαστικής υπερβολής... Μπορούμε να προτείνουμε (στην κυβέρνηση) μια εναλλακτική λύση. Αντί να κηρύξει ολοκληρωτική στάση πληρωμών μπορούμε να ζητήσουμε ένα μορατόριουμ, να διαπραγματευτούμε μαζί της πιο κομμάτι αυτού του χρέους ανήκει σε εμάς και ποιό ανήκει σε αυτούς. Και να αναδιαρθρώσουμε το χρέος έτσι ώστε ένα κομμάτι να το πληρώσουν οι χρηματοπιστωτικοί οργανισμοί και ένα εμείς. 

Και επειδή είμαστε λογικοί, θα προτείνουμε μια μοιρασιά αναλογική, με βάση τα εισοδήματά τους και τα εισοδήματά μας. Για παράδειγμα, την περασμένη χρονιά οι διευθυντές των μεγάλων Hedge Funds πήραν σαν αμοιβή 3 δισεκατομμύρια ο καθένας. Άρα θα μπορούσαν να πληρώσουν, για παράδειγμα, 300 φορές περισσότερα από ότι κάποιος σαν εμένα -και είμαστε εξαιρετικά γενναιόδωροι με αυτή την πρόταση. 

Νομίζω ότι έχει πολύ μεγάλη σημασία να χρησιμοποιούμε επιχειρήματα αυτού του είδους. Όταν σας λέει η κυβέρνηση ότι δεν μπορώ να σταματήσω να πληρώνω τις υποχρεώσεις μου να τους απαντάτε «μα έχετε σταματήσει να πληρώνετε τις υποχρεώσεις σας απέναντι στον ελληνικό λαό». Και το ίδιο να κάνουν και στις υπόλοιπες χώρες της Ευρώπης, στην Πορτογαλία, την Ισπανία».