Δεν είναι η πρώτη φορά που συμβαίνουν αντίστοιχα φαινόμενα. Η πιο ακραία περίπτωση είναι αυτή του γαλλικού Κοινοβουλίου του 1936-1940. Το ίδιο Κοινοβούλιο που εκλέχθηκε με κέντρο την αντιφασιστική πάλη, ήταν αυτό που παρέδωσε την εξουσία στον στρατάρχη Πετέν, υπερψήφισε την κατάργηση της δημοκρατίας ιδρύοντας το λεγόμενο “καθεστώς του Βισί” και υποδέχθηκε τους ναζί στη Γαλλία.
Οι εκλογές του 1936 ήταν ένας πραγματικός θρίαμβος για την Αριστερά. Το Σοσιαλιστικό Κόμμα (SFIO) για πρώτη φορά στην ιστορία αποκτούσε τη μεγαλύτερη κοινοβουλευτική ομάδα. Το Γαλλικό Κομμουνιστικό Κόμμα (ΓΚΚ) αύξησε τις ψήφους του από 800 χιλιάδες σε 1,5 εκατομύριο. Το Λαϊκό Μέτωπο -μια συμμαχία των κομμάτων της Αριστεράς με το κεντρώο Ριζοσπαστικό Κόμμα- πήρε συνολικά πάνω από 57%.
Το Λαϊκό Μέτωπο είχε τις ρίζες του στις 6 Φλεβάρη του '34. Εκείνη τη μέρα, φασιστικές συμμορίες διαδήλωσαν κατά της κυβέρνησης Νταλαντιέ, την οποία θεωρούσαν υπερβολικά αριστερή. Δημιούργησαν επεισόδια με 15 νεκρούς και χιλιάδες τραυματίες προσπαθώντας να εισβάλουν στο Κοινοβούλιο. Ο Νταλαντιέ παρότι πήρε άνετη ψήφο εμπιστοσύνης, παραιτήθηκε τρεις μέρες μετά.
Οι φασίστες ένιωθαν δικαιωμένοι. Τα αντιφασιστικά αντανακλαστικά χτύπησαν κόκκινο. Ο Χίτλερ είχε μόλις ένα χρόνο στην εξουσία ενώ στην Αυστρία την Πρωτομαγιά της ίδιας χρονιάς κηρυσσόταν μονοκομματική δικτατορία. Όλοι αναζητούσαν τρόπο να μην υπάρξει επανάληψη της γερμανικής τραγωδίας. Τα συνδικάτα μπήκαν μπροστά για να απαντήσουν με διαδηλώσεις και απεργίες. Στις 12 Φλεβάρη, η γενική απεργία έσπασε τις διαχωριστικές γραμμές μεταξύ των αριστερών κομμάτων, οι ξεχωριστές διαδηλώσεις συναντήθηκαν, με τους εργάτες να πανηγυρίζουν την ενότητα.
Το ΓΚΚ το επόμενο διάστημα, για λόγους που είχαν να κάνουν και με τις στροφές της Κομιντέρν στη Μόσχα, αντέστρεψε την άποψη που έλεγε πως οι Σοσιαλιστές είναι παρόμοιοι με φασίστες. Μέχρι το '34 η πάλη ενάντια στον φασισμό, σύμφωνα με το ΓΚΚ, δεν είχε κανένα νόημα, γιατί ο εχθρός ήταν συνολικά ο καπιταλισμός. Πλέον η προοπτική ήταν για μια κυβέρνηση όλων των αντιφασιστικών δυνάμεων, ακόμα και των Ριζοσπαστών, ενός κόμματος της αστικής τάξης. Η εκλογική δικαίωση αυτής της γραμμής ήρθε το Μάη του '36 με τη νίκη του Λαϊκού Μετώπου.
Ανάμεσα στις εκλογές και στο σχηματισμό της κυβέρνησης του Λεόν Μπλουμ, του ηγέτη των Σοσιαλιστών, μεσολάβησε ένας μήνας. Αυτό το κενό το κάλυψε η έκρηξη των εργατών που είχαν ενθουσιαστεί από τα εκλογικά αποτελέσματα. Από τις 11 Μάη ξεκίνησαν απεργίες σε εργοστάσια για αυξήσεις και καλύτερα ωράρια. Στο εργοστάσιο Οτσκίς οι εργάτες αντιδρούν σε απολύσεις με κατάληψη την οποία τελικά λήγουν τραγουδώντας τη Διεθνή μόνο αφού είχαν κερδίσει όλα τους τα αιτήματα, ακόμα και υπόσχεση για πληρωμένες διακοπές το καλοκαίρι. Στα τέλη Μάη τα πάντα στη Γαλλία ήταν κατειλημμένα, από τις μεγάλες αυτοκινητοβιομηχανίες ως τις οικοδομές.
Παραχωρήσεις
Οι “συμφωνίες του Ματινιόν” που υπογράφηκαν τρεις μέρες μετά την ανάληψη της κυβέρνησης προσπάθησαν να ηρεμήσουν τα πνεύματα, κάνοντας μεγάλες παραχωρήσεις στους εργάτες. Αναγνωρίστηκαν τα συνδικαλιστικά δικαιώματα, η συλλογική διαπραγμάτευση, δόθηκαν αυξήσεις 15% τους χαμηλόμισθούς και 7% στους υψηλόμισθους. Τα αφεντικά ήταν διατεθειμένα να δώσουν τόσα κι ακόμα περισσότερα, γνωρίζοντας πως οι καταλήψεις και οι απεργίες είχαν τη δύναμη όχι απλά να κερδίσουν αυξήσεις, αλλά να μετατραπούν σε επανάσταση.
Ενώ τα αφεντικά ένιωθαν να φεύγει το βάρος από πάνω τους, η Αριστερά καλούσε τους εργάτες να γυρίσουν ήσυχα στη δουλειά. Στις 12 Ιούνη, η εφημερίδα του ΓΚΚ μετέφερε την ομιλία του γραμματέα του κόμματος, “Ο Μορίς Τορέζ μάς υπενθυμίζει ότι πρέπει να ξέρουμε πώς να σταματάμε μια απεργία αμέσως μόλις τα κρίσιμα αιτήματα ικανοποιηθούν. Πρέπει να ξέρουμε να συμφωνούμε στους συμβιβασμούς για να μη χάνουμε δυνάμεις. Η εργατική τάξη... πρέπει να διαφυλάξει την ενότητά της με τους εργαζόμενους των μεσαίων τάξεων, ιδιαίτερα με τους αγρότες, προσέχοντας να μην διαχωριστεί από αυτούς κινούμενη με υπερβολικά γρήγορο ρυθμό.”
Ο Υπουργός Εσωτερικών, Σαλενγκρό, απειλούσε τους εργάτες από το βήμα της Γερουσίας: “αν αύριο υπάρξουν οποιεσδήποτε καταλήψεις καταστημάτων, γραφείων, εργοταξίων, εργοστασίων ή χωραφιών, η κυβέρνηση θα πάρει όλα τα αναγκαία μέτρα για να τις σταματήσει... θα σταλεί η χωροφυλακή, αφού προηγουμένως θα έχουν αφοπλιστεί”. Οι κοινοβουλευτικές ομάδες του ΓΚΚ και του Σοσιαλιστικού Κόμματος ευθυγραμμίζονταν με τις απειλές: “Εκφράζουμε την πλήρη εμπιστοσύνη μας στον Υπουργό Εσωτερικών και κάνουμε έκκληση στην εργατική τάξη να μην αναγκάσει την κυβέρνηση να καταφύγει στη βία αφού εξαντλήσει όλες τις προσπάθειες συμφιλίωσης”.
Οι συμφωνίες του Ματινιόν αποδείχθηκαν μόνο η πρώτη από τις προδοσίες της κυβέρνησης του Λαϊκού Μετώπου. Πολύ γρήγορα προκύπτει το μεγάλο δίλημμα τι θα γίνει με την Ισπανία. Ο στρατηγός Φράνκο κάνει πραξικόπημα τον Ιούλη του '36 για να ανατρέψει μια κυβέρνηση αντίστοιχη με της Γαλλίας. Οι δημοκρατικές δυνάμεις ζητάνε όπλα. Το Ριζοσπαστικό Κόμμα όμως βάζει βέτο και έτσι η γαλλική κυβέρνηση υπογράφει απόφαση μη-επέμβασης. Έδωσαν πράσινο φως στον ισπανικό φασισμό να τσακίσει την επανάσταση. Το ΓΚΚ διαφώνησε ανοιχτά με αυτή την προδοσία, όμως δεν είχε να προσφέρει καμιά εναλλακτική λύση. Η ισπανική επανάσταση ξεπουλήθηκε στο όνομα της άποψης που έλεγε πως οι συνθήκες στη Γαλλία δεν ήταν ακόμα ώριμες για επανάσταση.
Στο ζήτημα των αποικιών τα πράγματα εξελίχθηκαν εξίσου αισχρά. Το πρόγραμμα της Αριστεράς τυπικά περιείχε την απελευθέρωση των αποικιών. Οι απεργίες του Ιούνη και του Ιούλη είχαν απλωθεί στη Βόρεια Αφρική, με τους Αλγερίνους και Μαροκινούς εργάτες των ορυχείων να βρίσκονται στην πρωτοπορία. Όμως, το Λαϊκό Μέτωπο ήταν τυλιγμένο με την τρίχρωμη γαλλική σημαία και δεν δεχόταν συζήτηση για απώλεια “εθνικών” εδαφών.
Εξάλλου και το ΓΚΚ ντυνόταν κι αυτό με τη γαλλική σημαία. Στη θέση της εργατικής τάξης, πλέον έμπαινε ο “λαός”, το “έθνος”, οι “Γάλλοι”. Το επιχείρημα περί “λαϊκής ενότητας”, όπως είδαμε, είχε χρησιμοποιηθεί για να σταματήσουν οι απεργίες του Ιούνη. Τον Οκτώβρη του '36 ο Τορέζ έφτανε να μοιρολογεί για μια αθλητική ήττα της εθνικής Γαλλίας: “Πολλοί Γάλλοι στεναχωρήθηκαν και οι Γάλλοι Κομμουνιστές μοιράζονται τα αισθήματά τους. Οι Μπολσεβίκοι της Γαλλίας που αγαπούν την πατρίδα τους και τις υψηλές της παραδόσεις πρέπει να καταλαβαίνουν αυτά τα μαθήματα. Πάντα να κάνεις το καλύτερο για το λαό σου, για την εθνική ενότητα της Γαλλίας”. Το Νοέμβρη η εφημερίδα του ΓΚΚ εκθείαζε το σθένος του γαλλικού στρατου τη μέρα των παρελάσεων.
Κρατικός μηχανισμός
Τι συνέβαινε όλο αυτό το διάστημα που η Αριστερά τύφλωνε την εργατική τάξη με μαθήματα πατριωτισμού και συμβιβασμών; Οι μηχανισμοί της αστυνομίας και του στρατού που είχαν θρέψει τις φασιστικές συμμορίες και είχαν συνεργαστεί μαζί τους το '34 παρέμεναν στη θέση τους. Ο Μπλουμ τα είχε βρει με τους καραβανάδες, δίνοντας τεράστια κονδύλια για το στρατό, μιας και ο “κοινός” στόχος ήταν η οργάνωση της άμυνας απέναντι στη Γερμανία.
Η κρίση στο μεταξύ βάθαινε και τα αφεντικά έβρισκαν τρόπους να πάρουν πίσω όλα όσα είχαν χάσει αρχικά. Πρώτα εκτοξεύοντας τις τιμές των προϊόντων. Στη συνέχεια ακολούθησε μαζική φυγή κεφαλαίων προς το εξωτερικό που αναστάτωνε τον προϋπολογισμό και εκβίαζε την κυβέρνηση, η οποία μετέφερε τον εκβιασμό προς τα κάτω. Η μόνη εναλλακτική λύση θα ήταν να πάρουν οι εργάτες τον έλεγχο των τραπεζών και των κεφαλαίων, να επιβάλουν τον έλεγχό τους πάνω στην παραγωγή και τη διανομή των αγαθών. Όμως, αυτό ήταν πέρα από τα όριο του καπιταλισμού, και το Λαϊκό Μέτωπο είχε δηλώσει εξαρχής ότι θα σεβαστεί τον καπιταλισμό.
Η κυβέρνηση Μπλουμ δεν άντεξε όλες αυτές τις πιέσεις και κατέρρευσε, με το Κοινοβούλιο να δίνει εντολή στον Νταλαντιέ. Η εργάσιμη βδομάδα γύρισε στις έξι μέρες, χτυπήθηκαν οι πληρωμένες διακοπές ενώ σχηματίστηκε ένα σώμα 1500 χωροφυλάκων ειδικά για τις καταλήψεις.
Το ΓΚΚ προσπάθησε να οργανώσει την άμυνα των εργατών. Όμως η επίθεση ήταν ολομέτωπη, και το εργατικό κίνημα είχε ήδη δύο χρόνια πίσω του γεμάτα προσπάθειες που συναντούσαν το μπλοκάρισμα της Αριστεράς. Η αστυνομία έκανε εισβολές σε εργοστάσια, εκατοντάδες συλλήψεις, ενώ τα αφεντικά απέλυαν κατά εκατοντάδες χιλιάδες. Η εργατική τάξη αντιμετώπιζε ζαλισμένη τα χτυπήματα. Το ίδιο Κοινοβούλιο που είχε διορίσει τον Μπλουμ ως πρώτο Εβραίο πρωθυπουργό στην ιστορία της χώρας, τώρα έδινε το χώρο στις αντισημιτικές συμμορίες να ξαναβγούν στο δρόμο και να δολοφονούν αντιφασίστες.
Οι “πατριώτες” αυτοί σε λίγο θα δουν το στρατό του Χίτλερ να κάνει περίπατο μέχρι το Παρίσι. Το κοινοβούλιο ψηφίζει να παραδοθούν όλες οι εξουσίες στο στρατάρχη Πετέν, ο οποίος βάζει στην κυβέρνηση ανοιχτούς ναζιστές. Συμφωνεί στη διάσπαση της Γαλλίας με το Βορρά να περνάει σε γερμανική κατοχή και το Νότο να μετατρέπεται σε “Γαλλία” μαριονέτα του Χίτλερ.
Η εργατική τάξη είχε όλες τις δυνατότητες το '36 να μην αφήσει τίποτα όρθιο από το γαλλικό καπιταλισμό. Να σαρώσει τις φασιστικές συμμορίες, τους καπιταλιστές και τους τραπεζίτες. Να πάρει στον έλεγχο τις τράπεζες, τα εργοστάσια, τα ορυχεία και τα καταστήματα, να επιβάλει εργατικό έλεγχο και να καταφέρει να κινητοποιήσει υπό την ηγεσία της όλους τους φτωχούς και καταπιεσμένους. Η Αριστερά αντί να βλέπει τη δύναμη στα εργοστάσια έψαχνε στο Κοινοβούλιο και άφησε την ευκαιρία να πάει χαμένη.
Η εμπειρία της κατάρρευσης της Γ΄Γαλλικής Δημοκρατίας το 1940 είναι τεράστιο μάθημα για σήμερα. Αν η μεγαλύτερη εκλογική επιτυχία στην ιστορία της ευρωπαϊκής Αριστεράς έφτασε να παραχωρεί την εξουσία στους φασίστες, τότε κανένα κοινοβούλιο, κανένα εκλογικό αποτέλεσμα, κανένα από τα αστικά κόμματα δεν αποτελεί πραγματικό φραγμό απέναντι στις συνέπειες της καπιταλιστικής κρίσης. Αντίθετα τους ανοίγουν το δρόμο.