Η Επανάσταση του 1821 δεν ήταν ένα «μοναδικό» γεγονός, η «Παλιγγενεσία» των εθνικιστικών μύθων που επιζούν και σήμερα. Ήταν καταρχήν κομμάτι μιας σειράς κινημάτων και εξεγέρσεων που απλώθηκαν εκείνα τα χρόνια από το ισπανικό κράτος μέχρι τη τσαρική Ρωσία. Αμφισβήτησαν το στάτους κβο που είχαν επιβάλλει οι νικητές των Ναπολεόντειων Πολέμων, η διαβόητη Ιερά Συμμαχία. Ήταν μια από τις κληρονομιές της Γαλλικής Επανάστασης.

Πριν τρία χρόνια, στην επέτειο των 200 χρόνων της Επανάστασης, ο Αγγ. Συρίγος, τότε υφυπουργός Παιδείας της ΝΔ, έγραφε μισοειρωνικά σε ένα άρθρο με τίτλο Τα 200 χρόνια και η αυτοσυνειδησία μας, ότι: «Ο Καραϊσκάκης δεν ήταν γνωστός ως λάτρης του γαλλικού διαφωτισμού…» Αλλά προς το τέλος επισήμαινε ότι «Ήμασταν από τα πρώτα ευρωπαϊκά κράτη που απέκτησαν Σύνταγμα». Η προσπάθεια να παντρευτεί το «πατρίς-θρησκεία-οικογένεια» με τον «ευρωπαϊκό φιλελευθερισμό» είναι μια μόνιμη έγνοια της Δεξιάς γεμάτη ψέματα και αντιφάσεις.

Η προπαγάνδα για το «δικαίωμα αυτοάμυνας» του Ισραήλ συνοδεύεται με επιθέσεις στην Αριστερά που στέκεται στο πλευρό των Παλαιστίνιων. Είστε υποκριτές (και κατά βάθος αντισημίτες) μας λέγανε, γιατί δεν αναγνωρίζετε το δικαίωμα «εθνικής αυτοδιάθεσης» στο Ισραήλ. Το κράτος των εποίκων που ξεκίνησε με μια μαζική εθνοκάθαρση το 1948 δεν είναι το ίδιο με τα έθνη κράτη που διαμορφώθηκαν στην εποχή των αστικών επαναστάσεων. Εκείνες οι επαναστάσεις, ανάμεσά τους κι η Ελληνική, έπαιξαν έναν ιστορικά προοδευτικό ρόλο. Αντίθετα, το Ισραήλ είναι προπύργιο της αντίδρασης, απομεινάρι της αποικιοκρατίας.  

Γι’ αυτό όταν μιλάμε για την Επανάσταση του 1821 χρειάζεται να πηγαίνουμε πιο βαθιά και τα ερωτήματα και την ανάλυσή μας, με εργαλείο τον μαρξισμό, την ιστορική υλιστική αντίληψη της ιστορίας. Τι είδους επανάσταση ήταν η Γαλλική; H Μασσαλιώτιδα, το επαναστατικό τραγούδι που έγινε εθνικός ύμνος του γαλλικού κράτους ξεκινάει με το: «Εμπρός παιδιά της πατρίδας» και τελειώνει με την παραίνεση: «Στα όπλα, πολίτες!» Όμως, αυτές οι ιδέες, η «πατρίδα» και ο «πολίτης», δεν έπεσαν από τον ουρανό, διαμορφώθηκαν στο πέρασμα σχεδόν δυο αιώνων σε κόντρα με τα κηρύγματα της Εκκλησίας που καθαγίαζε την «ελεώ θεού» μοναρχία και των εξουσία των αριστοκρατών.

Κι ο καταλύτης για την ανάπτυξη αυτών των ιδεών ήταν η εμφάνιση του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής και των κοινωνικών σχέσεων που δημιουργούσε. Ο μεγάλος ιστορικός Γιάννης Κορδάτος, έγραφε, εκατό χρόνια πριν, στην Κοινωνική Σημασία της Ελληνικής Επαναστάσεως του 1821: « Αυτό που λέμε έθνος σήμερα δεν υπήρχε...Το έθνος -αυτό μας δείχνει η μελέτη της ιστορίας- είναι φαινόμενο των νεότερων χρόνων, ένα ιστορικό φαινόμενο που έχει την αφετηρία του στο τέλος του μεσαίωνα, όταν η φεουδαρχία άρχισε να κλονίζεται και η αστική τάξη άρχισε να ανεβαίνει».

Υλικές διαδικασίες

Ο καπιταλισμός δεν γεννήθηκε σαν την Αθηνά από το κεφάλι του Δία, γεννήθηκε μέσα στα σπλάχνα της φεουδαρχίας που είχε μπει σε μια μακρά κρίση. Νέοι τρόποι οργάνωσης της εργασίας και της παραγωγής, η ανάπτυξη του εμπορίου με τα δίκτυά του γκρέμιζαν τους παλιούς διαχωρισμούς, ενοποιούσαν και ομογενοποιούσαν πληθυσμούς, ακόμα και στη γλώσσα που μιλούσαν. Τα βιβλία που άρχισαν να κυκλοφορούν πλατιά με τις νέες μεθόδους της τυπογραφίας κατοχύρωναν αυτή την αλλαγή. Η «εθνογέννεση» δεν ήταν μια ιδέα που έπεσε από τον ουρανό, πατούσε σε υλικές διαδικασίες. 

Οι ιδέες από μόνες τους δεν αλλάζουν τον κόσμο. Έτσι κι αλλιώς, οι περισσότεροι από τους διανοητές του Διαφωτισμού κάθε άλλο παρά ριζοσπαστικές λύσεις πρότειναν, ο Βολταίρος ήταν υπέρμαχος της «πεφωτισμένης» μοναρχίας για παράδειγμα. Όμως, αυτές οι ιδέες έγιναν εκρηκτικές όταν έγιναν κτήμα των αστικών μεγάλων επαναστάσεων  από τον 16ο μέχρι τον 18ο αιώνα.  

Σ’ αυτές δεν συμμετείχαν μόνο οι αστοί ή οι ιδεολογικοί τους εκπρόσωποι. Αυτό που τις έκανε κοσμοϊστορικά γεγονότα ήταν η συμμετοχή των «από κάτω», των «Αβράκωτων» (στο επαναστατικό Παρίσι), των φτωχών και των εργατών των πόλεων, των αγροτών, των «απλών ανθρώπων». 

Πώς πρωτοδιεκδίκησαν οι αστοί το δικαίωμά τους να συσσωρεύουν πλούτη για να τα επενδύουν όπου αυτοί θέλουν και όχι για να πηγαίνουν στα θησαυροφυλάκια των βασιλιάδων; Με την επανάσταση των Ολλανδών στη Φλάνδρα στα τέλη του 16ου  αιώνα ενάντια στους Ισπανούς αυτοκράτορες. Πώς επέβαλαν οι Άγγλοι αστοί το κοινοβούλιο για να ακούγεται και η φωνή των δικών τους συμφερόντων; Έπρεπε να αποκεφαλίσουν τον Κάρολο τον Α´ στην αγγλική επανάσταση του 1649 για να τα καταφέρουν. Οι εξεγερμένοι Άγγλοι τον άκουσαν αμετανόητο να εκφωνεί τον τελευταίο του λόγο μπροστά στο δήμιο: «Ελευθερία για τους απλούς ανθρώπους είναι να έχουν μια κυβέρνηση, αλλά όχι να έχουν μερίδιο της κυβέρνησης. Δεν τους αρμόζει κάτι τέτοιο. Υπήκοος και άρχοντας είναι δύο εντελώς διαφορετικά πράγματα». 

Και τελικά, πώς κέρδισαν οι αστοί τη δύναμη να κυβερνάνε χωρίς να ρωτάνε παπάδες και ευγενείς; Αν ο λαός του Παρισιού δεν είχε ξεσηκωθεί το 1789, αν δεν είχε γκρεμίσει τις φυλακές της Βαστίλης, δεν θα είχαν σπάσει τα δεσμά του Μεσαίωνα. Ο ευρωπαϊκός καπιταλισμός κατάφερε να κάνει τα πρώτα του σταθερά βήματα αφού είχαν πρώτα πέσει τα κεφάλια του Λουδοβίκου του ΙΣΤ´ και της Μαρίας Αντουανέτας. 

Η Γαλλική Επανάσταση και η Αγγλική έναν αιώνα πριν από αυτήν έσπασαν την εξουσία των παλιών αρχουσών τάξεων. Οι αστοί πήραν στα χέρια τους την έτοιμη κρατική μηχανή του απολυταρχικού κράτους και τη διαμόρφωσαν για τα δικά τους συμφέροντα, την «τελειοποίησαν» όπως έγραφε ο Μαρξ στη «18η Μπρυμαίρ του Λουδοβίκου Βοναπάρτη». 

Ελληνικό κράτος

Στην περίπτωση του 1821 οι έλληνες αστοί έφτιαξαν αυτή τη «μηχανή» σχεδόν από το μηδέν, γιατί ελληνικό κράτος δεν είχε υπάρξει ποτέ στην ιστορία. Ακόμα και η ιδέα ότι υπάρχει ένα ελληνικό έθνος που κατάγεται από την αρχαιότητα και πρέπει να φτιάξει το δικό του κράτος, είχε γεννηθεί λιγότερο από ένα αιώνα πριν την επανάσταση. 

Είναι αλήθεια ότι η ελληνική αστική τάξη έκανε μια σειρά συμβιβασμούς και με τις παλιές ελίτ και με το «διεθνή περίγυρο». Οι συμβιβασμοί ήταν και ιδεολογικοί και πολιτικοί. Στο «Πολίτευμα» του Ρήγα, η Εκκλησία και η θρησκεία δεν είχαν κανένα ρόλο. Στα Συντάγματα της Επανάστασης, η Ορθοδοξία έγινε «η επικρατούσα θρησκεία». Η «λαϊκή κυριαρχία», το γενικό εκλογικό δικαίωμα, πήγε περίπατο. Πρώτα με τον «κυβερνήτη» Καποδίστρια και μετά με την έλευση του βασιλιά Όθωνα. Ήταν συμβιβασμοί που έκανε η αστική τάξη για να εξασφαλίσει το βασικό στόχο από τον οποίο δεν παρέκκλινε ακόμα και όταν έμοιαζε ότι η Επανάσταση συντριβόταν από τον Ιμπραήμ: το ανεξάρτητο κράτος. 

Όμως, τέτοιοι συμβιβασμοί ήταν ο κανόνας και των «κλασικών» αστικών επαναστάσεων. Το 1648 οι Άγγλοι επαναστάτες έκοψαν το κεφάλι του βασιλιά, αλλά από τα τέλη εκείνου του αιώνα μέχρι σήμερα η αγγλική αστική τάξη ζει αρμονικά με τη μοναρχία. Οι Γάλλοι αστοί επαναστάτες χρειάστηκε να δούνε το χάρο με τα μάτια τους το 1793 για να μοιράσουν πλήρως τη γη στους αγρότες. Πάντα τους κατέτρυχε το δίλημμα πού τελειώνουν τα φεουδαρχικά προνόμια και πού αρχίζει το «απαραβίαστο της ατομικής ιδιοκτησίας». 

Το ίδιο ίσχυε και για τους Έλληνες αστούς. Με όλους τους συμβιβασμούς και τις εσωτερικές συγκρούσεις το 1821, οι αστοί πήραν το κράτος τους, έστω κι αν επρόκειτο για το μικροσκοπικό βασίλειο των αρχών του 1830. Οι από κάτω πολέμησαν, αλλά τους καρπούς τους έδρεψε η εκμεταλλευτική μειοψηφία. 

Αυτή η έκβαση δεν σημαίνει ότι το 1821 δεν ήταν επανάσταση. Οι σημερινοί αστοί τρέμουν ακόμα και στη λέξη. Οι ιδεολογικοί τους εκπρόσωποι μας λένε ότι αν αλλάζει η κοινωνία, αυτό γίνεται αργά και ανεπαίσθητα, όχι με άλματα και σκληρές ταξικές συγκρούσεις, δηλαδή με επαναστάσεις. Θάβουν την ίδια την ιστορία τους και μετατρέπουν τις επετείους, όπως του 1821, σε πανηγύρια «εθνικής ενότητας». 

Γι’ αυτό πρέπει να θυμηθούμε πώς τέλειωνε το 1924 το βιβλίο του ο Γ. Κορδάτος. Έγραφε αναφερόμενος στην αστική τάξη: «Ο προοδευτικός της ρόλος προ πολλού παρήλθε». Αντίθετα, «μόνο η οργανωμένη εργατική τάξις είνε τάξις προοδευτική». Αυτή η τάξη «διά της κοινωνικής επαναστάσεώς της θα γίνη όχι μόνον ο καταλύτης των οικονομικών και πολιτικών δεσμών της, αλλά και ο Ελευθερωτής όλων των καταπιεζομένων μαζών».

Διαβάστε επίσης