Το ανοιχτό ερώτημα πηγαίνοντας προς τις εκλογές στη Νότια Αφρική ήταν αν για πρώτη φορά το  Αφρικανικό Εθνικό Κογκρέσο (ANC), το κόμμα του Νέλσον Μαντέλα, θα έπεφτε κάτω από το 50%. Υπήρχαν αμφιβολίες. Τελικά το Κογκρέσο έπεσε στο 40% σημειώνοντας πτώση 17% από τις εκλογές του 2019. Είναι σημείο καμπής στη νοτιοαφρικανική πολιτική, καθώς για πρώτη φορά το Κογκρέσο θα χρειαστεί να ψάξει για συμμάχους ώστε να σχηματίσει κυβέρνηση. Από το 1994 όταν έπεσε το ρατσιστικό καθεστώς του απαρτχάιντ, το Κογκρέσο κυβερνάει μέσω της λεγόμενης “Τριπλής Συμμαχίας”, με την εργατική συνομοσπονδία COSATU, και το Κομμουνιστικό Κόμμα. Στην πραγματικότητα ηγεμόνευσε χωρίς αντίπαλο. Το 2004 πήρε σχεδόν 70% στις εκλογές. Τα τελευταία 20 χρόνια οι επιδόσεις του πήραν την κατηφορά αλλά το χαμηλότερο σημείο ήταν 57% το 2019.

Ο Σίριλ Ραμαπόσα εκλέχθηκε πρόεδρος του ANC το 2017 για να βγάλει το κόμμα από την κρίση που το είχε βυθίσει ο Τζέικομπ Ζούμα, ο οποίος τελικά παραιτήθηκε και από πρόεδρος της χώρας λίγο αργότερα. Στις φετινές εκλογές το κόμμα που έφτιαξε ο Ζούμα (MK) κατάφερε να πάρει πάνω από 14%. Το ΜΚ ισχυρίζεται ότι βρίσκεται στα αριστερά του ANC. Οι Μαχητές για την Οικονομική Ελευθερία (EFF), που ιδρύθηκαν το 2013 από το πρώην στέλεχος της νεολαίας του ANC, Τζούλιους Μαλέμα, πήραν 9,5%. Το EFF καταγγέλλει το ANC για συμβιβασμό με τους καπιταλιστές και στο πρόγραμμά του μιλάει για κρατικοποίηση των βασικών βιομηχανιών χωρίς αποζημίωση.

Οι δεξιοί αναλυτές δηλώνουν απογοητευμένοι που μετά από 30 χρόνια του ANC στην εξουσία, η κρίση του οδηγεί σε “τρεις διαφορετικές εκδοχές του ANC” (εννοώντας το ΜΚ και το EFF). Θα προτιμούσαν να είχε βγει κερδισμένη η “Δημοκρατική Συμμαχία” η οποία με 22% παρέμεινε σχετικά στάσιμη. Η Δημοκρατική Συμμαχία στηρίζει ανοιχτά τα συμφέροντα των καπιταλιστών και καταγγέλλει τις “σοσιαλιστικές πολιτικές” του Κογκρέσου.

Και η κυριαρχία του ANC και η κρίση του έχουν να κάνουν με τον τρόπο με τον οποίο έληξε το απαρτχάιντ. Οι μαζικοί αγώνες και οι ανυποχώρητες συγκρούσεις είχαν στριμώξει τους ρατσιστές. Οι καπιταλιστές έβλεπαν με τρόμο ότι μαζί με την πτώση του ρατσιστικού καθεστώτος κινδύνευαν να χάσουν όλον τους τον πλούτο και να φύγουν κυνηγημένοι. Γι’ αυτό κατέληξαν σε έναν συμβιβασμό με το Κογκρέσο. Αποδέχθηκαν το τέλος του θεσμικού ρατσισμού και τον ερχομό του Κογκρέσου στην εξουσία, σε αντάλλαγμα με την υπόσχεση ότι θα κρατούσαν τα κεκτημένα τους. Το αποτέλεσμα είναι ότι η Νότια Αφρική, σύμφωνα με κάποιες μετρήσεις, είναι η χώρα με τη μεγαλύτερη ανισότητα στον κόσμο. Το 10% του πληθυσμού έχει στα χέρια του το 86% του πλούτου. Οι ίδιες εταιρείες που είχαν στα χέρια τους τα πάντα στη διάρκεια του απαρτχάιντ συνεχίζουν να έχουν τον έλεγχο σήμερα.

Ανισότητα

Το Κογκρέσο στην εξουσία είναι ταυτόχρονα το σύμβολο της νίκης ενάντια σε ένα από τα πιο βάρβαρα ρατσιστικά καθεστώτα, αλλά και ο μηχανισμός που συντήρησε την ανισότητα τα τελευταία 30 χρόνια. 

Η πρόσφατη πρωτοβουλία της κυβέρνησης της Νότιας Αφρικής για να φέρει το Ισραήλ στο Διεθνές Δικαστήριο είναι χαρακτηριστικό δείγμα αυτής της αντίφασης. Η κίνηση βοήθησε το διεθνές κίνημα αλληλεγγύης στην Παλαιστίνη. Αλλά το Κογκρέσο πήρε την πρωτοβουλία και για τους δικούς του λόγους. Πολλοί λένε πως αν δεν την είχε πάρει, τα αποτελέσματα στις εκλογές θα ήταν ακόμη πιο κάτω από το 40%.

Τόσο η εμφάνιση του EFF τα τελευταία χρόνια, όσο και η υποκριτική κίνηση του Ζούμα να εμφανιστεί ως “αριστερή αντιπολίτευση” σχετίζονται με την μαζική οργή και τους αγώνες που έχουν επανέλθει μέσα στην τελευταία δεκαετία. Στη Νότια Αφρική καταγράφονται εκατοντάδες διαδηλώσεις και κινητοποιήσεις για το δικαίωμα στη στέγη, στην ενέργεια, στο νερό και ενάντια στις διαλυμένες υπηρεσίες. Δίπλα σε αυτές τις μάχες, τα μεγάλα συνδικάτα έχουν στα χέρια τους τη δύναμη να σταματάνε την οικονομία. Τον Αύγουστο του 2022 είχαν προχωρήσει σε γενική απεργία ενάντια στην ακρίβεια, την ανεργία και την ξενοφοβία. Ένα χρόνο νωρίτερα η οργή είχε μετατραπεί σε μαζικές ταραχές στους δρόμους, με επίκεντρο το Ντέρμπαν. Διάφορες δυνάμεις είχαν επιχειρήσει να εκμεταλλευτούν την κατάσταση. Η χειρότερη εκδοχή είναι οι ξενοφοβικές οργανώσεις που θέλουν να ρίξουν το φταίξιμο για τη φτώχεια στη μετανάστευση από άλλες χώρες της Αφρικής από τη μια μεριά. Στις φετινές εκλογές, η ακροδεξιά “Πατριωτική Συμμαχία” με ξενοφοβικό και διχαστικό πρόγραμμα (αλλά και υποστήριξη στο Ισραήλ) έφτασε να ξεπεράσει το 2% και να μπει για πρώτη φορά στη Βουλή.

Από την άλλη πλευρά, το συνδικάτο των μεταλλεργατών NUMSΑ είχε πάρει την πρωτοβουλία το 2019 να σπάσει από την “Τριπλή Συμμαχία” και επιχείρησε να δημιουργήσει δικό του κόμμα (Σοσιαλιστικό Επαναστατικό Εργατικό Κόμμα), αλλά έμεινε στα μισά του δρόμου και φέτος δεν κατέβηκε στις εκλογές. Το σημείο τομής για τη ριζοσπαστικοποίηση της NUMSA ήταν η αστυνομική σφαγή 34 απεργών στη Μαρικάνα το 2012.

Το μαζικό κίνημα των αστέγων Abahlali baseMjondolo αποφάσισε να στηρίξει το EFF στις εκλογές. Στην προεκλογική τους ανακοίνωση έγραφαν: “Η οικονομία της Νότιας Αφρικής παραμένει στον έλεγχο των λευκών εποίκων. Το 1994 δεν έφερε πραγματική απελευθέρωση. Ήταν μια απάτη που συνέχισε να υποτάσσει τους μαύρους σε οικονομικό και κοινωνικό απαρτχάιντ. Το ANC δολοφονεί τους ηγέτες μας από το 2013. Το 2022 χάσαμε τρεις ηγέτες από δολοφονίες και έναν ακόμη από την αστυνομία. Το νέο κόμμα ΜΚ είναι διάσπαση του ANC και συμμετέχουν κάποιοι από τους χειρότερους ανθρώπους και τάσεις του ANC. Είμαστε μια σοσιαλιστική οργάνωση που παλεύει για το σοσιαλισμό. Στις εκλογές αποφασίζουμε να στηρίξουμε EFF. Δεν εντασσόμαστε στο κόμμα. Είναι μια τακτική ψήφος”.