Toν Φλεβάρη του 1936 το Λαϊκό Μέτωπο κέρδισε τις εκλογές στο ισπανικό κράτος. Δεν ήταν συνηθισμένες εκλογές. Έγιναν σε κατάσταση ακραίας κοινωνικής και πολιτικής πόλωσης. Για κάμποσα χρόνια η χώρα συγκλονιζόταν από μεγάλες ταξικές συγκρούσεις στις πόλεις και την ύπαιθρο. Η απειλή της ακροδεξιάς και του φασισμού τροφοδοτούσε εκείνους τους αγώνες. 

Ωστόσο, η κυβέρνηση, που σχηματίστηκε τον Φλεβάρη ήταν «μετριοπαθής»: πρωθυπουργός έγινε ο επικεφαλής ενός μικρού αστικού δημοκρατικού κόμματος. Αυτό βέβαια δεν καθησύχασε ούτε τους βιομήχανους, ούτε τους αριστοκράτες γαιοκτήμονες και φυσικά ούτε τους στρατηγούς και την Καθολική Εκκλησία. Ο λόγος ήταν απλός και τον εξήγησε χωρίς περιστροφές ένας μοναρχικός βουλευτής κατά τη διάρκεια των προγραμματικών δηλώσεων της νέας κυβέρνησης τον Απρίλη: «Δεν μπορείτε να ελέγξετε τις σοσιαλιστικές και αναρχικές μάζες». 

Πράγματι, μπορεί ο πρωθυπουργός Αθάνια να δήλωνε: «Δεν θέλουμε επικίνδυνες καινοτομίες. Θέλουμε ειρήνη και τάξη. Είμαστε μετριοπαθείς» αλλά το «πεζοδρόμιο» έπαιρνε φωτιά. Στους πέντε μήνες που ακολούθησαν τις εκλογές έγιναν 113 γενικές και 228 περιφερειακές ή κλαδικές απεργίες. Κάθε πόλη με κάποιο μέγεθος έζησε τουλάχιστον μια γενική απεργία. Στην ύπαιθρο εκατοντάδες χιλιάδες αγροτικές οικογένειες προχώρησαν σε καταλήψεις γης. Οι απεργίες των εργατών γης κρατούσαν βδομάδες.

Στις 17 Ιούλη οι στρατηγοί κινήθηκαν. Ο Φράνκο, διοικητής του στρατού στο Μαρόκο (το βόρειο τμήμα του Μαρόκου ήταν ισπανικό «προτεκτοράτο», ουσιαστικά αποικία) ξεκίνησε το πραξικόπημα σε συνεργασία με άλλους ανώτατους αξιωματικούς στη μητροπολιτική Ισπανία. 

Όμως, το πραξικόπημα απέτυχε. Σε πολλές πόλεις οι εργατικές οργανώσεις κινητοποιήθηκαν, κέρδισαν φαντάρους με το μέρος τους, εξοπλίστηκαν με όποιον τρόπο μπορούσαν. Κι η ύπαιθρος πήρε φωτιά. Εκατομμύρια εργάτες γης και κολλήγοι πήραν τα όπλα (ή απλά τα δικράνια και τις τσάπες), έδιωξαν τη μισητή Γκουάρντια Σιβίλ (στρατοχωροφυλακή) και τους γαιοκτήμονες. Το Πολεμικό Ναυτικό δεν στήριξε το πραξικόπημα. Οι ναύτες και οι υπαξιωματικοί συνέλαβαν τους αξιωματικούς και ανέλαβαν τη διοίκηση. Ήταν το ξεκίνημα της Ισπανικής Επανάστασης. 

Στις πρώτες πρωινές ώρες της 20ης Ιουλίου ο πρωθυπουργός Χιράλ της κυβέρνησης του Λαϊκού Μετώπου στην Ισπανία έστελνε ένα τηλεγράφημα στον Λεόν Μπλουμ, τον πρωθυπουργό της κυβέρνησης του Λαϊκού Μετώπου στην Γαλλία: «Αιφνιδιαστήκαμε από επικίνδυνη απόπειρα πραξικοπήματος στοπ. Ικετεύουμε αποστολή βοήθειας, αεροπλάνα και όπλα στοπ. Αδελφικά, Χιράλ». 

Η ισπανική κυβέρνηση δεν ζητούσε πολλά. Το κύριο ήταν πενήντα δικινητήρια βομβαρδιστικά Potez-54 με τον οπλισμό και τα πληρώματά τους. Η γαλλική κυβέρνηση είχε κάθε δικαίωμα να τα δώσει με βάση τη «διεθνή νομιμότητα». Επίσης, μια εμπορική συμφωνία του 1935 είχε κάνει ουσιαστικά το γαλλικό κράτος αποκλειστικό προμηθευτή οπλισμού για την Ισπανία. 

Και βέβαια, υπήρχε ένα απλός και πολύ βασικός λόγος που η ισπανική κυβέρνηση περίμενε τη βοήθεια της γαλλικής. Το Λαϊκό Μέτωπο στη Γαλλία είχε «γεννηθεί» το 1934-35 ως απάντηση στην απειλή του φασισμού. Τώρα, στην Ισπανία οι φασίστες προχωρούσαν σε πραξικόπημα. Αν νικούσαν, η Γαλλία του Λαϊκού Μετώπου θα βρισκόταν περικυκλωμένη από τρία φασιστικά καθεστώτα. Του Χίτλερ, του Μουσολίνι και του Φράνκο. 

Κι όμως χρειάστηκε μόλις μια βδομάδα για να παρθεί η απόφαση ότι δεν θα σταλούν όπλα στην Ισπανία. Στις 25 Ιούλη, ο Ντελμπός, ο υπουργός Εξωτερικών, ανακοίνωνε ότι η αποστολή όπλων θα αποτελούσε «επέμβαση στις εσωτερικές υποθέσεις μιας άλλης χώρας». Η συνέχεια, στις αρχές Αυγούστου, ήταν η συγκρότηση της λεγόμενης «Επιτροπής Μη-Επέμβασης» που υποτίθεται θα εξασφάλιζε ότι καμιά πλευρά δεν θα έπαιρνε όπλα. Δεκάδες χώρες δήλωσαν τη συμμετοχή τους, ανάμεσα τους και η Γερμανία και η Ιταλία, την ίδια στιγμή που ο Χίτλερ και ο Μουσολίνι έστελναν οπλισμό και «συμβούλους» στον Φράνκο. Στην Επιτροπή συμμετείχε και η Ρωσία του Στάλιν. 

Εκστρατεία

Η γαλλική Δεξιά είχε ξεσηκώσει μια υστερική εκστρατεία. Ο «μετριοπαθής» Ρεϊμόν Καρτιέ, ολοκλήρωνε ένα άρθρο με τίτλο «Θα τολμήσει το γαλλικό Λαϊκό Μέτωπο να βοηθήσει το ισπανικό Λαϊκό Μέτωπο;» ως εξής: «Διστάζουμε να πιστέψουμε ότι η κυβέρνηση θα προχωρήσει σε ένα τέτοιο αντεθνικό έγκλημα». Από αυτή την άποψη η μοναρχική και ακροδεξιά L'Action francaise δεν είχε να συμπληρώσει πολλά: «Τι ζητάνε; Όπλα; Χρήματα; Αεροπλάνα; Ο γαλλικός λαός απαγορεύει στον Εβραίο Μπλουμ να τα δώσει!». 

Οι κραυγές της Δεξιάς ήταν καταρχήν αντανάκλαση του μίσους και του φόβου της άρχουσας τάξης για το εργατικό κίνημα. Τον Μάη και τον Ιούνη η γενική απεργία και οι καταλήψεις των εργοστασίων την είχαν υποχρεώσει να κάνει σημαντικές παραχωρήσεις και την είχαν πανικοβάλλει. Στην Ισπανία όλες οι συμπάθειές της ήταν με τους πραξικοπηματίες. Υπήρχε, όμως, και ένας ψυχρός πολιτικός υπολογισμός: πιέζοντας να μην σταλούν όπλα στην Ισπανία θα επέβαλε μια πρώτη μεγάλη πολιτική ήττα στην Αριστερά. Κι όμως, απέναντι σε αυτές τις πιέσεις υποχώρησε η κυβέρνηση του Λαϊκού Μετώπου. 

Ο Μπλουμ είχε βρεθεί στο Λονδίνο για μια διεθνή συνάντηση εκείνες τις μέρες. Ο βρετανός υπουργός Εξωτερικών Ήντεν του είπε: «να είστε προσεκτικοί». Δηλαδή, η «αρχαιότερη δημοκρατία του κόσμου», η Βρετανία ένιπτε τας χείρας της για την Ισπανική Δημοκρατία μιας και ήθελε να τα βρει με τον Μουσολίνι και τον Χίτλερ. 

Μέσα στη Γαλλία, το διπλωματικό σώμα, το Γενικό Επιτελείο, όλο το «βαθύ κράτος» τάχθηκε ενάντια στην αποστολή οπλισμού στην Ισπανική Δημοκρατία. Η άρχουσα τάξη έδειχνε τα δόντια της, φυγαδεύοντας κεφάλαια και κερδοσκοπώντας εις βάρος του φράγκου. Με αιχμή την Ισπανία έδειχνε τον έλεγχό της στο κράτος και την πολιτική της ισχύ. Το Ριζοσπαστικό κόμμα -με ελάχιστες εξαιρέσεις- έριξε το βάρος του υπέρ της «μη-επέμβασης». Δεν μπορούμε να αποξενώσουμε τη Βρετανία, έλεγαν τα επιχειρήματα των πολιτικών και δημοσιογράφων, θα κινδυνεύσει η εθνική ασφάλεια. Ο Ντελμπός ήταν του Ριζοσπαστικού Κόμματος. Το ίδιο και ο Νταλαντιέ, ο υπουργός Άμυνας. 

Υπήρχε τεράστια αντίδραση από τη βάση του Σοσιαλιστικού Κόμματος στην εγκατάλειψη της Ισπανίας. Στις αρχές Σεπτέμβρη ο Μπλουμ μίλησε σε μια μεγάλη συγκέντρωση του κόμματος στη μείζονα περιφέρεια του Παρισιού που είχε καλεστεί γι’ αυτόν τον λόγο. «Νομίζετε ότι δεν πονάει η καρδιά μου όταν σκέφτομαι τους συντρόφους πολιτοφύλακες που σκοτώνονται εκεί;» είπε στο διαμαρτυρόμενο πλήθος. 

Το Κομμουνιστικό Κόμμα δεν είχε πάρει υπουργεία στην κυβέρνηση. «Έχουμε το υπουργείο του Λαού» ήταν το βαρύγδουπο σύνθημα. Δηλαδή, θα πιέζουμε για να μη λοξοδρομήσει η κυβέρνησή μας. Όμως εκείνους τους κρίσιμους μήνες του Ιούλη και του Αυγούστου, όταν οι στρατιές του Φράνκο προέλαυναν, το κόμμα πρόσφερε μόνο πλατωνικές διαμαρτυρίες. 

Κι όχι μόνο αυτό. Στις αρχές Αυγούστου ο Μορίς Τορέζ, ο γραμματέας του κόμματος, πρότεινε την υπέρβαση του Λαϊκού Μετώπου και τη συγκρότηση ενός Γαλλικού Μετώπου, όπως το ονόμασε, με δυνάμεις της “δημοκρατικής” Δεξιάς. Όπως είπε: «Λαμβάνοντας ιδιαίτερα υπόψη τη φρίκη των γεγονότων στην Ισπανία, το βέβαιο είναι ότι απορρίπτουμε την προοπτική δύο ασυμβίβαστων μπλοκ που βρίσκονται αντιμέτωπα μεταξύ τους, ως μια προοπτική που θα οδηγούσε σε εμφύλιο πόλεμο, ο οποίος στη χώρα μας θα ήταν ακόμη πιο τρομακτικός από ό,τι στην Ισπανία, έστω και μόνο λόγω των απειλών του Χίτλερ».

Εργάτες

Αυτή η πολιτική άλλαξε στις αρχές Σεπτέμβρη. Ο ένας λόγος ήταν ότι η βάση του κόμματος άρχισε να δυσανασχετεί και να εξεγείρεται τόσο ενάντια στο πετσόκομμα των κατακτήσεων του Ιούνη όσο και για την εγκατάλειψη της Ισπανίας. Οι εργάτες στα εργοστάσια της Bloch (της σημερινής Dassault που παράγει τα Mirage) και της Hotchkiss et Cie (της σημερινής Thales) δήλωναν ότι θα απεργήσουν με αίτημα την αποστολή όπλων και αεροπλάνων στην Ισπανία. Άλλωστε, αυτοί τα κατασκεύαζαν.

 Ο άλλος λόγος ήταν ότι η Ρωσία αποφάσισε να στηρίξει στρατιωτικά την Ισπανική Δημοκρατία (με το αζημίωτο φυσικά, αφού ο ισπανικός χρυσός μεταφέρθηκε στην Οδησσό). Η βοήθεια ποτέ δεν ήταν αρκετή για να νικήσει η Δημοκρατική Ισπανία. Ήταν περισσότερο μέσο πίεσης στη Βρετανία και τη Γαλλία να προχωρήσουν στην πολυπόθητη συμμαχία με τη Ρωσία. Το 1935 η Γαλλία είχε υπογράψει σύμφωνο αμυντικής συνεργασίας με τη Ρωσία. Έτσι το γαλλικό ΚΚ ζητούσε να ενισχυθεί το σύμφωνο και «αεροπλάνα για την Ισπανία». 

Η μόνη συγκεκριμένη κίνηση ήταν μια στάση εργασίας στη μεταλλουργική βιομηχανία του Παρισιού στις 7 Σεπτέμβρη, με το πολιτικό αίτημα για όπλα στην Ισπανία. Είχε τεράστια επιτυχία. Αλλά καμιά συνέχεια. Η κλιμάκωση των εργατικών αγώνων απειλούσε τη συμμαχία με το Ριζοσπαστικό κόμμα. Ξανά και ξανά τους επόμενους μήνες όταν έφτανε η στιγμή να διαλέξει ανάμεσα στους Ριζοσπάστες και τους εργάτες, η ηγεσία του ΚΚ διάλεγε τους πρώτους. 

Η αλληλεγγύη στην Ισπανία έγινε μαζικό κίνημα τους επόμενους μήνες και χρόνια. Χιλιάδες εθελοντές, στη μεγάλη τους πλειοψηφία εργάτες, έφτασαν εκεί από πολλές χώρες για να πολεμήσουν τον φασισμό. Οι Γάλλοι και οι Βέλγοι εθελοντές ήταν το πιο πολυάριθμο τμήμα. Όμως, η υποχώρηση της κυβέρνησης του Λαϊκού Μετώπου της Γαλλίας τον Αύγουστο του 1936 ήταν ένα καίριο πλήγμα σε αυτόν τον αγώνα. Και ήταν ο προάγγελος όλων των συμβιβασμών που θα γκρέμιζαν τις ελπίδες που προκάλεσε η εκλογική του νίκη.