Ιστορία
50 χρόνια Μεταπολίτευση: Αλλαγή ταξικών συσχετισμών

Μάης 1976, Απεργία ενάντια στον νόμο 330

Η συζήτηση για την Μεταπολίτευση κυριαρχεί, γιατί φτάνουμε στην επέτειο των 50 χρόνων. Χρειάζεται να σταθούμε σε αυτή τη συζήτηση γιατί είναι ένα θέμα που έχει να κάνει με τους ταξικούς συσχετισμούς μέσα στην ελληνική κοινωνία. Ξεκινάμε από μια μαρξιστική αφετηρία, ότι η βασική αντίφαση που υπάρχει μέσα στην κοινωνία είναι το ταξικό χάσμα. Η άρχουσα τάξη από τη μια μεριά και η εργατική τάξη και οι σύμμαχοι της από την άλλη.

Το κύριο χαρακτηριστικό της μεταπολίτευσης είναι ότι άλλαξε τους συσχετισμούς ανάμεσα σε αυτές τις δύο κοινωνικές δυνάμεις απότομα, ριζικά και με διάρκεια. Μεγάλο μέρος της φιλολογίας είναι ότι η μεταπολίτευση ήτανε αυτά που έκανε ο Καραμανλής -πήρε την χούντα σε κατάσταση διάλυσης και με ομαλό τρόπο περάσαμε στη δημοκρατία. Πρέπει να φύγουμε από τέτοιου είδους αφηγήματα και να πάμε στην ουσία.

Ένα βασικό στοιχείο είναι ότι ο στρατός είχε μπει σε τεράστια κρίση. Ο στρατός ήταν και παραμένει βασικό στήριγμα του καθεστώτος. Το 1974 αυτό το στήριγμα βρισκόταν σε κρίση. Είχε προηγηθεί το Πολυτεχνείο που τέλειωσε την «ομαλοποίηση» του Παπαδόπουλου, ακολούθησε η χούντα του Ιωαννίδη, η προσπάθεια ανασύνταξης με το πραξικόπημα στην Κύπρο που κατάληξε σε κατάρρευση. 

Δεύτερο στοιχείο, ήταν  η κρίση στην αστυνομία. Το Πολυτεχνείο ήταν μια εξέγερση την οποία δεν είχε καταφέρει να καταστείλει η αστυνομία και χρειάστηκε νέα επέμβαση του στρατού. Η άρχουσα τάξη είχε να αντιμετωπίσει κατάσταση κρίσης των κατασταλτικών μηχανισμών του κράτους.

Άμα φύγουμε από το από εκεί στρατόπεδο και περάσουμε στην από εδώ μεριά έχουμε μια νεολαία ξεσηκωμένη, λόγω του Πολυτεχνείου. Το καλοκαίρι του 1974, ουσιαστικά, η ριζοσπαστικοποίηση των νέων από την εξέγερση του Πολυτεχνείου είχε τη δυνατότητα να βγει στους δρόμους, να εκφραστεί ανοιχτά και να λειτουργεί σαν πυροδότης για τους αγώνες της εργατικής τάξης. Το σύνθημα ήταν «οι φοιτητές καλούν τον λαό». Ακριβώς γιατί υπήρχε η συναίσθηση ότι το κύρος της νεολαίας και των φοιτητών μετά την εξέγερση του Πολυτεχνείου, ήτανε μεγάλο και έβρισκε τεράστια ανταπόκριση μέσα στον κόσμο. 

Από εκεί και πέρα πάμε στην ίδια την εργατική τάξη, που κυριολεκτικά στη μεταπολίτευση έχουμε αυτό το σύνθημα του Μάη «από τα αδύναμα χέρια των φοιτητών στα δυνατά χέρια των εργατών». Γιατί αυτό το οποίο πραγματικά αξιοποίησε τις δυνατότητες της κρίσης που επικρατούσε στο αντίπαλο στρατόπεδο, ήτανε το εργατικό κίνημα με τις απεργίες του.

Από εκεί που δεν υπήρχαν σωματεία ή ο συνδικαλισμός ήταν μια γραφειοκρατία, ξεσπάει ένα κίνημα από τα κάτω που κερδίζει κατακτήσεις σε όλα τα επίπεδα, όπως το οικονομικό. Υπάρχουν τα στατιστικά στοιχεία που δείχνουν ότι για την περίοδο ‘74-‘80 η αύξηση στους μισθούς είναι μεγαλύτερη από το πληθωρισμό. Δεν έγινε αυτό γιατί ο Παπαληγούρας, που ήταν υπουργός του Καραμανλή,  ήταν «σοσιαλμανής» (όπως έλεγαν τότε), ήτανε κατάκτηση του εργατικού κινήματος. Τους καλύτερους μισθούς δεν τους έφερε το ΠΑΣΟΚ και ο Ανδρέας, τους  καλύτερους μισθούς τους έφερε το απεργιακό κύμα της μεταπολίτευσης.

Δίπλα σε όλα αυτά πρέπει να δούμε τις κατακτήσεις τις πολιτικές. Πρώτον, η άρχουσα τάξη έκανε τεράστια προσπάθεια με τον νόμο 330 που έβαζε όλους τους περιορισμούς για το αν μπορεί ή δεν μπορεί να γίνει απεργία. Η πανεργατική απεργία ενάντια στον νόμο 330 ήταν συγκλονιστική και έτσι αναγκάστηκε το ΠΑΣΟΚ να φτιάξει το νόμο για το συνδικαλισμό που ισχύει μέχρι σήμερα.

Γυναίκες

Δεύτερον, τι σήμαινε ότι στο απεργιακό κύμα οι γυναίκες ήτανε μπροστά. Αυτό ήταν σύνθημα στη μεγάλη απεργία της ΛΑΡΚΟ. Μεγάλα κομμάτια της νέας εργατικής τάξης που είχε διαμορφωθεί τα προηγούμενα χρόνια μέσα από την ανάπτυξη του ελληνικού καπιταλισμού, ήτανε οι γυναίκες.

Μεγάλη, μαζική συμμετοχή σε πολλούς τομείς. Όχι μόνο στην κλωστοϋφαντουργία που είναι το προφανές και το πρώτο κομμάτι  που έπαιξε πρωτοπόρο ρόλο, αλλά και σε άλλα κομμάτια, οι τηλεφωνήτριες, οι μαίες κλπ. Χαρακτηριστικές στιγμές του απεργιακού κύματος, που σήμαινε μήνυμα για το εργατικό κίνημα, για τα σωματεία και την συγκρότησή τους, αλλά και τεράστια πίεση στα πολιτικά κόμματα. Δεν υπήρχε παράδοση ότι τα κόμματα έχουνε οργανώσεις γυναικών. Αυτό προέκυψε μέσα από αυτήν την πίεση. Το ΠΑΣΟΚ όχι μόνο αναγκάστηκε να κάνει αλλαγές στο οικογενειακό δίκαιο αλλά και να αρχίσει να αντιμετωπίζει ζητήματα τα οποία ήταν ταμπού. Και τα ταμπού τα έσπασε ακριβώς αυτό το κίνημα. 

Κατακτήσεις στο επίπεδο το πολιτικό και κεντρικά. Ο Καραμανλής ήθελε η δημοκρατία που αποκαταστάθηκε από την κατάρρευση της δικτατορίας να πάρει την μορφή μιας ισχυρής προεδρίας της δημοκρατίας. Αυτό είναι κάτι, το οποίο το κουβαλούσε από τα προηγούμενα χρόνια, δεν είναι κάποια ανακάλυψη της τελευταίας στιγμής. 

Η άρχουσα τάξη πάντοτε είχε ένα ισχυρό ανεξέλεγκτο κέντρο, την μοναρχία. Η μοναρχία είχε καταρρεύσει και αυτό που φιλοδοξούσαν να έχουν ήταν ότι ο πρόεδρος της δημοκρατίας θα έχει περισσότερες εξουσίες από την βουλή και τον πρωθυπουργό. Αυτό ήταν το βασικό σημείο του Συντάγματος που προσπάθησε να περάσει ο Καραμανλής στην Μεταπολίτευση. 

Είχε όλων των ειδών αυταρχικές ρυθμίσεις, διατηρούσε την δυνατότητα να έχουν εξορίες και όλων των ειδών τις διώξεις, αυτό προσπαθούσε να το κατοχυρώσει με αυτόν τον τρόπο. Δεν πέρασε. Ήταν από τις μάχες που χαρακτήριζαν πολιτικά όλους τους αγώνες της μεταπολίτευσης και στο τέλος αναγκάστηκε το ΠΑΣΟΚ όταν βγήκε στην κυβέρνηση να δώσει αυτή την μάχη και να την κερδίσει. Ο Καραμανλής έγινε πρόεδρος της Δημοκρατίας αλλά ποτέ δεν απέκτησε τις εξουσίες που ήθελε να έχει αυτή η θέση. 

Ο Παπανδρέου κατοχύρωσε ότι τις εξουσίες αυτές θα τις έχει το Μαξίμου. Σήμερα ξέρουμε πως ήταν μια μεταρρύθμιση, το κράτος δεν μεταρρυθμίζεται παρά μόνο ανατρέπεται. Το Μαξίμου σήμερα είναι βόθρος, τότε όμως ήταν δημοκρατική κατάκτηση ότι ο πρόεδρος της Δημοκρατίας δεν μπορεί να κάνει ότι γουστάρει. Μάχη του κινήματος που αναγκάστηκε να την κατοχυρώσει το ΠΑΣΟΚ και μετά την έκαναν σαν τα μούτρα τους.

Υπάρχουν συστηματικές προσπάθειες να ανατρέψουν αυτούς τους συσχετισμούς, αλλά ο συσχετισμός που κατακτήθηκε στη Μεταπολίτευση καθορίζει τους όρους που έγιναν οι επόμενες μεγάλες ταξικές συγκρούσεις. Ο μπαμπάς Μητσοτάκης έκανε συστηματική επίθεση, αλλά μέσα σε τρία χρόνια έπεσε, γιατί βρήκε απέναντί του το ισχυρό εργατικό κίνημα που τον μπλόκαρε. Αυτό καθόρισε στην άρχουσα τάξη ότι πρέπει να κάνει τις επιθέσεις της με άλλους ρυθμούς. Ο Σημίτης έκανε αυτές τις νεοφιλελεύθερες επιθέσεις αλλά με πιο αργούς ρυθμούς και γιατί το ΠΑΣΟΚ ήταν σοσιαλδημοκρατικό αλλά κυρίως γιατί οι συσχετισμοί από τα κάτω συνέχιζαν να υπάρχουν. Έγιναν τεράστιες απεργίες με χαρακτηριστικό παράδειγμα το νομοσχέδιο Γιαννίτση για το ασφαλιστικό που πάρθηκε πίσω. Έχει μείνει μέχρι σήμερα ότι το ασφαλιστικό είναι αγκάθι, στο μέτωπο της  νεοφιλελεύθερης επίθεσης γιατί δεν καταφέραν μέσα από αυτούς τους συσχετισμούς να το περάσουν.

Η ρεφορμιστική Αριστερά ουσιαστικά έμεινε στα όρια αυτής της κατάστασης, σε όλη την πορεία. Το περιβόητο «Καραμανλής ή τανκς», που αποδέχθηκε ως δίλημμα το 1974, έμεινε ως στοιχείο όλο το επόμενο διάστημα, σαν χαρακτηριστικό των ορίων της ρεφορμιστικής Αριστεράς. 

Δυνατότητες

Υπήρχε κομμάτι που έβαλε διαφορετική αντιμετώπιση. Η εξέγερση του Πολυτεχνείου δημιούργησε νέες δυνατότητες, στο τι υπάρχει αριστερά της επίσημης Αριστεράς. Αυτός ο χώρος, έπαιξε τεράστιο ρόλο. Η ΟΣΕ και στη συνέχεια το ΣΕΚ, η δική μας οργάνωση έχει εξασφαλίσει την συνέχεια αυτού του ρεύματος, γιατί υπήρξαν πολλές και διαφορετικές φάσεις. 

Στην πρώτη περίοδο οι πιο μεγάλες ομάδες ήταν οι μαοϊκοί. Το ΕΚΚΕ, η ΟΜΛΕ που έγινε ΚΚΕ(μ-λ) και (Μ-Λ)ΚΚΕ στην συνέχεια, ήταν πολύ μεγάλα κομμάτια από οποιοδήποτε άλλο στοιχείο εκείνη την περίοδο. Προφανώς είχε τα όρια του και οι εξελίξεις στο μαοϊκό ρεύμα διεθνώς οδήγησαν σε αδιέξοδο. Όταν στα τέλη του ‘70 η Κίνα έφτασε να κάνει εισβολή στο Βιετνάμ, που ήταν εκείνη την εποχή το παγκόσμιο σύμβολο της σύγκρουσης με τον αμερικάνικο ιμπεριαλισμό, αυτό δημιούργησε τεράστια κρίση στη μαοϊκή Αριστερά διεθνώς και εδώ. Αλλά το επίπεδο της ριζοσπαστικοποίησης σήμανε ότι το τέλος της μαοϊκής Αριστεράς δεν σήμανε και το τέλος της επαναστατικής Αριστεράς. 

Αντίθετα είχαμε διαρκώς καινούργια κομμάτια που μπαίνανε σε αυτό το ρεύμα. Η Β Πανελλαδική, ήταν οργάνωση που έσπασε από τη νεολαία του ΚΚΕ εσωτερικού. Σπάσανε προς τα αριστερά. Δώσαμε μαζί την μάχη, όταν η αστυνομία δολοφόνησε τον Κουμή και την Κανελλοπούλου. Ήταν η απόπειρα να φράξουν τον δρόμο στην πορεία του Πολυτεχνείου. Η κυβέρνηση του Καραμανλή έβαλε τους μπάτσους να φράξουν τον δρόμο στα «λουλουδάδικα» στη Βουλή κι έγινε χαμός. Όχι γιατί η επίσημη Αριστερά είπε θα σπάσουμε την απαγόρευση αλλά γιατί η επαναστατική αριστερά το είπε, η ΟΣΕ, η Β Πανελλαδική, οι μαοϊκοί και ένα τεράστιο κομμάτι που εξέφραζε όλη αυτήν την ριζοσπαστικοποίηση. Ήταν μια μεγάλη μάχη που καθόρισε τον εορτασμό του Πολυτεχνείου. 

Ο ρόλος της επαναστατικής Αριστεράς είναι καθοριστικός, όχι μόνο για τις ελευθερίες και τις μάχες ενάντια στις αστυνομικές απαγορεύσεις αλλά και για την έκβαση των μαχών σε πολλά μέτωπα.

Παραδείγματος χάρη με το Μακεδονικό. Στις  αρχές της δεκαετίας του ‘90, όταν ήταν η κρίση με την διάλυση της Γιουγκοσλαβίας, η αντιμακεδονική υστερία ήταν κολοσσιαίων διαστάσεων. Την καλλιεργούσε ο γέρος Μητσοτάκης και από πίσω ακολουθούσαν όλα τα κόμματα. Το βάρος να κοντράρει την αντιμακεδονική υστερία έπεσε στην επαναστατική Αριστερά. Σύντροφοι μας καθίσαν στο εδώλιο, κατηγορούμενοι για εσχάτη προδοσία γιατί δώσαμε αυτές τις μάχες. Τις κερδίσαμε όμως. Σήμερα τα κοινοβουλευτικά κόμματα τσακώνονται για τη Συμφωνία των Πρεσπών.

Αντίστοιχη είναι η εικόνα σε σχέση με τους πρόσφυγες και τον ρατσισμό. Την δεκαετία του ‘90 με την κατάρρευση της ΕΣΣΔ ήρθε μαζικό κύμα από την Αλβανία. Ο όρος «λαθρομετανάστες» καθιερώθηκε από τον γέρο Μητσοτάκη για τους Αλβανούς πρόσφυγες και τους μετανάστες. Εμείς ανοίξαμε το μέτωπο ότι ο ρατσισμός είναι μαύρη αντίδραση και ότι οι πρόσφυγες είναι καλοδεχούμενοι. Αυτό παίζει τεράστιο ρόλο μέχρι σήμερα και το ίδιο ισχύει σε όλα τα κοινωνικά ζητήματα.

Στην σύγκρουση με τον σεξισμό, σε σχέση με τους ομοφυλόφιλους, ήταν μέτωπο που αν μίλαγες ήσουν περιθώριο και καταδικασμένος στην απομόνωση. Ποιος το έσπασε αυτό, και στο θέμα των γυναικών και στο θέμα των ΛΟΑΤΚΙ;

 Ουσιαστικά η μεταπολίτευση και η κληρονομιά της έχει όλες τις μάχες της εργατικής τάξης και της νεολαίας, την αλλαγή των συσχετισμών και όλες τις προσπάθειες να το πισωγυρίσουν αυτό. Μέσα σε αυτά τα χαρακτηριστικά ξεχωρίζει η επαναστατική Αριστερά, σαν την δύναμη που, όχι μόνο υπερασπίστηκε τις κατακτήσεις από τα πισωγυρίσματα, αλλά άνοιγε και νέα μέτωπα. Πρωτοπορία για όλη την Αριστερά.

Είναι κληρονομιά της μεταπολίτευσης όλα αυτά, συντρόφισσες και σύντροφοι, είναι μάχες που έχουμε δώσει και μέσα από αυτά φτάσαμε να είμαστε το Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα και να παίζουμε τον ρόλο που παίζουμε σήμερα. Άρα όταν στην επέτειο θα ακούσουμε ξανά το τροπάριο για το τέλος της μεταπολίτευσης, η απάντηση μας είναι πολύ απλή. Τέλος δικό σας, ξεκίνημα δικό μας και αυτός που θα νικήσει είμαστε εμείς, γιατί σε αυτή την μάχη έχουμε δείξει ότι μπορούμε να νικάμε με την δύναμη της εργατικής τάξης και την βοήθεια της επαναστατικής Αριστεράς.

Το κείμενο στηρίζεται στην εισήγηση του Πάνου Γκαργκάνα «Η επαναστατική Αριστερά και οι κατακτήσεις της Μεταπολίτευσης» στον Μαρξισμό 2024.