Εκατοντάδες αγωνιστές και αγωνίστριες συμμετείχαν, την Παρασκευή 20 Σεπτέμβρη, στην εκδήλωση του Μαρξιστικού Βιβλιοπωλείου για το βιβλίο του Αλεξ Καλλίνικος «η Νέα Εποχή της Καταστροφής» στο πλαίσιο του 52ου Φεστιβάλ Βιβλίου. Για το βιβλίο μίλησαν ο Πάνος Γκαργκάνας διευθυντής της Εργατικής Αλληλεγγύης και ο ίδιος ο συγγραφέας. Τη διερμηνεία έκανε ο Σωτήρης Κοντογιάννης και τη συζήτηση συντόνισε η Αργυρή Ερωτοκρίτου. Παρακάτω δημοσιεύουμε τα βασικά σημεία των δυο εισηγήσεων αλλά και των παρεμβάσεων στην πλούσια συζήτηση που ακολούθησε.
Πάνος Γκαργκάνας
Είμαστε χαρούμενοι γιατί συζητάμε για ένα βιβλίο που είναι πολύ δυνατό όπλο. Δίνει την ευκαιρία να συζητήσουμε για όλα τα ζητήματα που ανοίγουνε και στην Αριστερά την ευκαιρία να ανασυγκροτηθεί μέσα σ’ αυτές τις συνθήκες. Υπάρχουν τρεις λόγοι που κάνουν αυτό το βιβλίο τόσο ισχυρό όπλο.
Είναι ένα βιβλίο που κάνει τις συνδέσεις σε μια περίοδο που μας βομβαρδίζουν στην αντίθετη κατεύθυνση, στον κατακερματισμό. Υπάρχει μια συστηματική προσπάθεια τα πάντα να αποδοθούν σε εξωτερικές αιτίες, σε σοκ, που δεν έχουν τίποτα να κάνουνε αναμεταξύ τους και βέβαια με το ίδιο το σύστημα. Για τις φωτιές, λένε, φταίνε οι πρόσφυγες που περνάνε μέσα από τα δάση. Για την ακρίβεια φταίνε οι Χούθι που έχουν κλείσει την Ερυθρά Θάλασσα. Για τις γυναικοκτονίες οι ταξιτζήδες που δεν βοηθάνε τα περιπολικά της αστυνομίας να μην γίνουν ταξί. Κόντρα σε αυτή την προσπάθεια, που έχει φτάσει σε επίπεδα γελοιότητας, το βιβλίο έρχεται να βάλει τη σύνδεση ανάμεσα στις ρίζες των καταστροφών. Ένα βιβλίο που έχει κάνει τόσο συστηματική δουλειά για να παρουσιάσει όλα τα μέτωπα των καταστροφών και τη σύνδεση μεταξύ τους και με ένα σύστημα που βάζει το κέρδος πάνω απ’ όλα, είναι ένα πρώτο κρατούμενο.
Το βιβλίο δεν μένει εκεί. Δεν μας αρκεί να κάνουμε τις συνδέσεις μόνο στο επίπεδο της θεωρίας και των ιδεών. Προχωράμε παραπέρα, πως μπορούν η θεωρία και οι ιδέες να μεταφραστούν σε δράση. Το βιβλίο έρχεται να καλύψει αυτό το σκέλος σε δυο τομείς. Πρώτα απ’ όλα στο επίπεδο του κοινωνικού υποκειμένου. Το βιβλίο στέκεται στους αγώνες και τα κινήματα που έχουν ξεπηδήσει μέσα σε αυτήν την εποχή των καταστροφών και είναι πολλοί και εντυπωσιακοί. Όλοι έχουμε τέτοιες προσλαμβάνουσες παραστάσεις και το βιβλίο έρχεται να τις παρουσιάσει σε όλη τους την έκταση. Και τους αγώνες των εργατών στο απεργιακό μέτωπο, τους αγώνες των γυναικών ενάντια στον σεξισμό, τους αγώνες του κινήματος ενάντια στον ρατσισμό.
Ποια είναι η κοινωνική δύναμη που κάνει τις συνδέσεις ανάμεσα στα κινήματα και τους δίνει τη δυνατότητα; Το βιβλίο πατάει στην παράδοση της Ρόζα Λούξεμπουργκ που έχει πει ότι εκεί που φτιάχνονται οι αλυσίδες της εκμετάλλευσης εκεί και μπορούν να σπάσουν, στους χώρους δουλειάς με τη δράση της εργατικής τάξης. Η εργατική τάξη είναι εκείνη που δίνει στις γυναίκες τη δύναμη να παλέψουν τον σεξισμό, που δίνει τη δύναμη στο αντιρατσιστικό κίνημα να φράξει την άνοδο της ακροδεξιάς. Αυτό είναι ένα πολύτιμο στοιχείο που υπάρχει στις σελίδες του βιβλίου.
Κι αυτό μας φέρνει στο τρίτο στοιχείο που κάνει το βιβλίο τόσο πολύτιμο όπλο. Προσανατολίζει την Αριστερά να αποφύγει τα λάθη του παρελθόντος. Δεν είναι η πρώτη φορά που βρισκόμαστε σε εποχή καταστροφών. Ο τίτλος του βιβλίου είναι αναφορά στον Χόμπσμπομ που διατύπωσε τον όρο εποχή των καταστροφών. Το βιβλίο μας βοηθάει να θυμηθούμε πως προσπάθησε να απαντήσει η Αριστερά στην προηγούμενη εποχή των καταστροφών και τι πρέπει να διδαχτούμε απ’ αυτήν την εμπειρία για να αποφύγουμε τα λάθη του παρελθόντος.
Αυτό το στοιχείο είναι πολύτιμο. Χωρίς επαναστατική στρατηγική, χωρίς τη σύνδεση των καταστροφών στη ρίζα τους, στο ίδιο το σύστημα και άρα την πάλη για την ανατροπή του, η Αριστερά κινδυνεύει η ίδια να κατακερματίζεται, να χάνει τις συνδέσεις και να καταλήγει σε αδιέξοδα. Κάνουμε αυτή τη συζήτηση στην Αθήνα, σε μια χώρα που η Αριστερά βρίσκεται σε τρομακτική κρίση. Το πως η Αριστερά κάνει τις συνδέσεις στην ανάλυσή της, τη σύνδεσή της με τα κινήματα, την εργατική τάξη που είναι η καρδιά των κινημάτων και στη στρατηγική της για το πώς θα πάμε παρακάτω, είναι το καταληκτικό κεφάλαιο του βιβλίου.
Η χρησιμοποίηση του βιβλίου είναι μια ώθηση για να βοηθήσουμε την Αριστερά να ανασυνταχθεί αποφεύγοντας τα λάθη του παρελθόντος και αρπάζοντας τις δυνατότητες που ανοίγουνε στη νέα εποχή των καταστροφών. Δεν ενδίδουμε στη μαυρίλα, η εποχή των καταστροφών σπέρνει το μαύρο. Μέσα σ’ αυτή τη μαυρίλα, την αχτίδα της προοπτικής, της ελπίδας της ανατροπής τη φέρνει η επαναστατική στρατηγική. Κι αυτό είναι το «δια ταύτα» του βιβλίου.
Άλεξ Καλλίνικος
Θέλω να σας εξηγήσω γιατί έγραψα το βιβλίο. Η Ρόζα Λούξεμπουργκ έγραψε τη διάσημη φράση, κατά τη διάρκεια του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου «η ανθρωπότητα βρίσκεται αντιμέτωπη με το δίλημμα Σοσιαλισμός ή Βαρβαρότητα». Ανάμεσα στο 1914 και το 1940 πήραμε μια γεύση αυτής της βαρβαρότητας κατά τη διάρκεια αυτού που ο Ερικ Χόμπσμπομ ονόμασε εποχή της καταστροφής, δυο παγκόσμιοι πόλεμοι, ο ναζισμός, το Ολοκαύτωμα. Όμως, στη διάρκεια της πανδημίας ένιωσα ότι η βαρβαρότητα δεν είναι μια απειλή που μπορεί να εκδηλωθεί στο μέλλον, είναι κάτι που το ζούμε. Ότι η καταστροφή με διαφορετικές μορφές ήταν μαζί μας.
Αν σκεφτούμε τα πέντε τελευταία χρόνια, βλέπουμε τις πολλές μορφές που η καταστροφή μας αγκαλιάζει. Σκεφθείτε την καθημερινή σφαγή των Παλαιστίνιων από τον ισραηλινό στρατό στη Γάζα, τις χιλιάδες Λιβανέζων που έπεσαν θύματα της ισραηλινής τρομοκρατίας αυτές τις μέρες. Οι εικόνες των δολοφονημένων παιδιών στη Γάζα και το Λίβανο αναδεικνύουν ότι ζούμε σε μια εποχή καταστροφής.
Όμως, δεν αρκεί να περιγράφουμε την καταστροφή, χρειάζεται να κατανοήσουμε την πηγή της. Στο βιβλίο υποστηρίζω ότι είναι το προϊόν μιας πολυδιάστατης κρίσης του καπιταλιστικού συστήματος. Ο καπιταλισμός, ένα σύστημα που βασίζεται στην εκμετάλλευση και ωθείται από τη συσσώρευση κεφαλαίου, έρχεται αντιμέτωπος με τα όριά του. Μπορούμε να το διαπιστώσουμε σε διαφορετικές διαστάσεις. Την οικολογική, με την κλιματική αλλαγή και την ίδια την πανδημία. Πρόκειται για δυο παραδείγματα του τρόπου με τον οποίο ο καπιταλισμός καταστρέφει τον φυσικό κόσμο από τον οποίο εξαρτάται όχι μόνο ο ίδιος αλλά και όλοι μας.
Στην οικονομία. Δεν χρειάζεται να μιλήσω στον κόσμο στην Ελλάδα για αυτή τη διάσταση. Οι ιστορικοί της οικονομίας λένε ότι από το 2008 η Ελλάδα έχει βιώσει τη χειρότερη ύφεση στην ιστορία των ανεπτυγμένων οικονομιών.
Η γεωπολιτική διάσταση, η εντεινόμενη σύγκρουση ανάμεσα στις μεγάλες δυνάμεις. Το πιο προφανές παράδειγμα είναι ο πόλεμος στην Ουκρανία. Όμως, και ο πόλεμος στη Γάζα, παρόλο που στη ρίζα του είναι η καταπίεση του παλαιστινιακού λαού, εντάσσεται με πολλούς τρόπους στους ανταγωνισμούς ανάμεσα στις ιμπεριαλιστικές δυνάμεις. Στην Ταϊβάν, η αντιπαράθεση ανάμεσα στις δυο μεγαλύτερες δυνάμεις στον κόσμο μπορεί να οδηγήσει στον Τρίτο Παγκόσμιο Πόλεμο.
Και η πολιτική διάσταση, η συνεχής άνοδος της ακροδεξιάς. Υπάρχουν περιπτώσεις όπου η ακροδεξιά βρίσκεται στο κατώφλι της εξουσίας. Η Γαλλία με την άνοδο της Λεπέν και της Εθνικής Συσπείρωσης είναι ένα τέτοιο παράδειγμα. Συνεπώς, η καταστροφή είναι μαζί μας, δεν είναι κάτι για το οποίο ανησυχούμε ότι θα έρθει.
Δεν αρκεί να καταγράφουμε τις καταστροφές ακόμα και να τις εξηγούμε. Είναι πολύ σημαντικό να κατανοήσουμε ότι η καταστροφή μπορεί να μας οδηγήσει στην επανάσταση. Αναφέρθηκα στη Ρόζα Λούξεμπουργκ. Το ξέσπασμα του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου και η κατάρρευση της Σοσιαλιστικής Διεθνούς ήταν για εκείνη μια καταστροφή, σκέφτηκε μέχρι και να αυτοκτονήσει. Όμως, μέσα από αυτή την καταστροφή ήρθαν οι εργατικές επαναστάσεις, στη Ρωσία το 1917 και στη Γερμανία το 1918. Είναι πολύ σημαντικό να κατανοήσουμε αυτή τη σχέση ανάμεσα στην καταστροφή και την επανάσταση.
Γιατί αυτή τη στιγμή η Αριστερά σε όλο τον κόσμο βρίσκεται σε κατάσταση θρήνου. Θρηνεί τις παλιές της ήττες. Εδώ στην Ελλάδα προφανώς ο θρήνος αφορά την αποτυχία του ΣΥΡΙΖΑ. Είναι σημαντικό να ξέρουμε που βρισκόμαστε και πότε έχουμε υποστεί μια ήττα. Όμως, δεν μπορούμε να σταματήσουμε εκεί. Γιατί χρειάζεται να παλέψουμε.
Αν ο καπιταλισμός οδηγεί τον κόσμο σε όλο και μεγαλύτερες καταστροφές, τότε πρέπει να τον ανατρέψουμε. Ο μόνος τρόπος για να σταματήσουμε ή να φρενάρουμε τις καταστροφές είναι να απαλλαγούμε από τον καπιταλισμό. Όπως λέει το σύνθημα που φωνάζουμε εδώ και πολλά χρόνια, Μία μόνο λύση, Επανάσταση.
Χρειάζεται να παλέψουμε ενάντια στις επιθέσεις των καπιταλιστών που θέλουν να ξεζουμίσουν περισσότερο την εργατική τάξη. Ιδιαίτερα σημαντικό είναι ότι πρέπει να παλέψουμε τον ρατσισμό και τους φασίστες. Ο ρατσισμός είναι το δηλητήριο που διαφθείρει και εξασθενεί το εργατικό κίνημα. Δεν χωράει ο παραμικρός συμβιβασμός με τον ρατσισμό. Τον περασμένο μήνα οι φασίστες στη Βρετανία πήραν θάρρος από την εκλογική επιτυχία της ακροδεξιάς και προσπάθησαν να εξαπολύσουν ένα κύμα πογκρόμ. Προσπάθησαν να κάψουν ένα ξενοδοχείο γεμάτο πρόσφυγες.
Η αστυνομία δεν έκανε τίποτα. Όμως, οι σύντροφοι μου στο SWP μαζί με όσους συνεργάζονται στη συμμαχία Stand up to Racism, οργάνωσαν μια σειρά μαζικών αντιδιαδηλώσεων που «έπνιξαν» τους φασίστες. Ήταν μια νίκη αλλά είμαστε ακόμα πολύ μακριά από το τέλος.
Οι φασίστες δυναμώνουν σε όλη την Ευρώπη. Κοιτάξτε τις εκλογές στη Γερμανία. Πρέπει να τους πολεμήσομε χωρίς κανένα συμβιβασμό και να κινητοποιήσουμε κι άλλους σ’ αυτόν τον αγώνα. Και πάνω απ’ όλα, λόγω των συνδέσεων στις οποίες αναφέρθηκε ο Πάνος, χρειάζεται να παλέψουμε ενάντια στη ρίζα αυτών των καταστροφών, να παλέψουμε για την ανατροπή του καπιταλιστικού συστήματος. Να οργανώσουμε την επαναστατική εναλλακτική απέναντι στα αποτυχημένα κόμματα της Αριστεράς. Αυτό το βιβλίο είναι ένα όπλο στην προσπάθεια να μετατρέψουμε την καταστροφή σε επανάσταση.
Παρεμβάσεις
Πολλές φορές έχω ακούσει από το στόμα του Αλεξ, τον οποίο γνωρίζω από την Ιθάκη, σπουδαίες κουβέντες. Είναι ένας επαναστάτης δεν θα έλεγα «παλιάς κοπής», αλλά έχει το ίδιο πείσμα που είχαν οι παλιοί. Καθημερινά βιώνουμε όλοι τον καπιταλισμό πόσο καλά είναι εδραιωμένος και ιδιαίτερα με την κυβέρνηση εδώ. Όμως φοβάμαι ότι ο ελληνικός λαός δεν έχει αντιληφθεί την πραγματικότητα.
Στάθης Λιβάνης,
ζωγράφος
Θυμάμαι ένα παλιότερο κείμενο του Αλεξ, με τίτλο Στοιχηματίζοντας στην άπειρη απώλεια, Betting in infinite loss. Έλεγε ότι όσο προχωράει η κλιματική καταστροφή ο τρόπος που θα προσαρμοστεί ο καπιταλισμός δεν θα είναι σαν τις ταινίες Μαντ Μαξ, δηλαδή κατάρρευση του κράτους, μπορεί αντίθετα να είναι η ενίσχυση του κράτους, της καταπίεσης, της εκμετάλλευσης των όλων και λιγότερων πόρων. Πρόκειται για ένα βιβλίο που αντιμετωπίζει στα σοβαρά το ζήτημα του κράτους. Η Αριστερά πάσχει από μια ασάφεια για το τι σημαίνει κράτος. Έχουμε μια παράδοση, τον Μαρξ για την Κομμούνα, τη 18η Μπρυμαίρ, τον Λένιν στο Κράτος και Επανάσταση, το βιβλίο του Κλιφ για τον Κρατικό Καπιταλισμό στη Ρωσία. Αλλά έχουμε κομμάτια της Αριστεράς που είναι εθισμένα στο αστικό κράτος κομμάτια του κινήματος που έχουν αχρωματοψία ως προς το κράτος.
Μηνάς Χρονόπουλος,
ιδιωτικός υπάλληλος
Είναι μεγάλη η εικόνα της καταστροφής και στην Υγεία και συγκεκριμένα στην Ελλάδα. Μετά το τέλος της πανδημίας με κυβέρνηση της ΝΔ τα νοσοκομεία είναι σε πολύ χειρότερη κατάσταση απ’ ότι ήταν πριν ενώ η ιδιωτικοποίηση και διάλυσή τους συνεχίζεται με ραγδαίους ρυθμούς. Έχουμε μια δολοφονική κυβέρνηση και ένα παρανοϊκό υπουργό με το πριόνι για να διαλύσει τα νοσοκομεία και τη συλλογικότητα των εργαζομένων. Το καλοκαίρι τους έπαιρνε ο κόσμος στα νοσοκομεία στο κυνήγι όπου τους έβρισκε.
Με τη διαλυτική εικόνα της Αριστεράς θα μπορούσε να πει κανείς ότι ο κόσμος αποσύρεται. Η πραγματικότητα είναι η ανάποδη. Με την παρέμβαση των επαναστατών καταλυτική, καταφέρνουμε στα νοσοκομεία να συγκροτούμε τον κόσμο, την Αριστερά, σε άλλη βάση με τους αγώνες απεργιακά. Χτες στο Έλενα τσακίσαμε τις επιθέσεις της διοίκησης. Στις 25 Σεπτέμβρη οι πύλες των νοσοκομείων θα δίνουν την εικόνα της τεράστιας κινητοποίησης που θα ανοίξει το δρόμο για να ρίξουμε αυτή την κυβέρνηση.
Κώστας Καταραχιάς,
γραμματέας Σωματείου Εργαζομένων Νοσοκομείου Έλενα Βενιζέλου
Σε ευχαριστώ για τη συμβολή σου στην επαναστατική θεωρία και τη συγγραφική σου δράση. Γιατί αφού η αναγκαιότητα της επανάστασης είναι αναμφισβήτητη ο κόσμος δεν επαναστατεί; Δεν υποστηρίζω την άποψη πολλών ότι η κοινωνία έχει συντηρητικοποιηθεί, συμφωνώ με όσα είπε ο Κ. Καταραχιάς. Ο κόσμος αγωνίζεται παντού και παρόλο που δεν έχει πολιτική κάλυψη από δυνάμεις της ρεφορμιστικής Αριστεράς. Αλλά γιατί ενισχύεται η ακροδεξιά αντί η επαναστατική Αριστερά και τι πρέπει να κάνει η επαναστατική Αριστερά.
Κώστας Παπαδάκης,
συνήγορος πολιτικής αγωγής στη δίκη της ΧΑ
Είναι καιρός να συνεργαστούν οι δυνάμεις της επαναστατικής και αντικαπιταλιστικής Αριστεράς για να φτιαχτεί ένα δυνατό μέτωπο, να βάλουμε στην άκρη τις διαφορές, να φτιάξουμε ένα δυνατό κίνημα στους δρόμους.
Ίγκεμποργκ Μπέγκελ,
δημοσιογράφος
Ο ρατσισμός είναι το εργαλείο που έχουν οι αστοί για να διαιρούν τις αντιστάσεις και το εργατικό κίνημα. Δεν ξεχνάμε την Πύλο. Αυτό τρέφει την άκρα δεξιά και τους φασίστες όπως και οι τεράστιες ανισότητες που προκαλούν οι αστικές πολιτικές.
Στην Ελλάδα ήδη από το 2009 απέναντι στον κίνδυνο της ακροδεξιάς που εκπροσωπούσε τότε ο Καρατζαφέρης συγκροτήσαμε την ΚΕΕΡΦΑ σαν ένα μέτωπο με κέντρο τα συνδικάτα και τους φοιτητές. Αυτή η πρωτοβουλία έβαλε σε κίνηση τη δημοκρατική πλειοψηφία που οδήγησε τη Χρυσή Αυγή στη φυλακή.
Αν αυτοί έχουν σαν όπλο τον ρατσισμό για να μας διαιρέσουν, εμείς έχουμε όπλο βιβλία σαν του Αλεξ που κάνει τις συνδέσεις ανάμεσα στον καπιταλισμό, τον ρατσισμό και τον σεξισμό στην προοπτική για να τον ανατρέψουμε.
Δημήτρης Ζώτος,
δικηγόρος
Τέτοια βιβλία τεκμηριώνουν ότι ήδη σήμερα και σίγουρα σε λίγα χρόνια οι κοινωνίες που θα ζήσουμε δεν θα έχουν πολλά κοινά με τη σημερινή. Ο κόσμος αλλάζει δραματικά. Αυτό που είναι σωστό και ειπώθηκε είναι ότι όλα τα προβλήματα έχουν μια κοινή ρίζα, τον καπιταλισμό, στο σημερινό επίπεδο των αντιθέσεων και των συγκρούσεων που τον διαπερνούν. Επομένως το κρίσιμο ζήτημα είναι η ανασυγκρότηση μιας επαναστατικής, αντικαπιταλιστικής στρατηγικής και της πρακτικής που την υπηρετεί. Και των οργανώσεων και των μετώπων, και ένα τέτοιο είναι η ΑΝΤΑΡΣΥΑ, που την υπηρετεί.
Μαζί με την κοινή πάλη με κάθε έναν που αγωνίζεται και τα ρεφορμιστικά ρεύματα, χρειαζόμαστε πιο βαθιά γνώση του καπιταλισμού, πιο καλή συγκρότηση της αντικαπιταλιστικής Αριστεράς και του μετώπου της, πιο βαθιά επαφή με την εργατική τάξη. Σε αυτό το ερώτημα πρέπει να απαντήσει πιο οργανωμένα και φιλόδοξα και η ΑΝΤΑΡΣΥΑ το επόμενο διάστημα.
Αντώνης Δραγανίγος,
μέλος ΚΣΕ ΑΝΤΑΡΣΥΑ
Πρόκειται για ένα βιβλίο αναφοράς που μας κάνει να βλέπουμε τα πράγματα από δυο-τρία σκαλιά ψηλότερα. Ενας από τους πιο ευαίσθητους δείκτες για να χαρακτηρίσει κανείς μια εποχή καταστροφής είναι το πως συμπεριφέρεται το σύστημα στα παιδιά. Είναι ένας δείκτης το πως αντιμετωπίζει το μέλλον της κοινωνίας. Βλέπουμε εικόνες σοκαριστικές. Έβλεπα ένα βίντεο από την Παλαιστίνη με μια δασκάλα που δίδασκε σε εκατό παιδιά μέσα στα ερείπια.
Αυτή είναι η μία εικόνα, της βαρβαρότητας στην εκπαίδευση. Η άλλη είναι η εικόνα της αντίστασης. Παρόλο που υπάρχει αδράνεια των συνδικαλιστικών ηγεσιών της Αριστεράς. αυτή η αδράνεια δεν «δένει» με αυτό που γίνεται με τον κόσμο. Έχουμε κινήσεις βάσης, είτε από γονείς είτε από εκπαιδευτικούς, που έχουν κατορθώσει να αναστρέψουν την εικόνα των κλεισιμάτων σε μια σειρά περιοχές και σχολεία.
Ο κόσμος δεν μένει με σταυρωμένα χέρια. Το υπουργείο ήδη έχει αρχίσει να καταλαβαίνει ότι έχασε τη μάχη της αξιολόγησης. Μπορούμε να συνεχίσουμε, να στηριχτούμε σε εικόνες σαν κι αυτές. Να στηριχτούμε στη μεγάλη εικόνα, την ανάλυση που δίνει αυτό το βιβλίο του συντρόφου. Να στηριχτούμε όμως και στην ίδια μας τη δράση από την οποία πηγάζει η αισιοδοξία ότι αυτή η βαρβαρότητα μπορεί να αντιστραφεί.
Σεραφείμ Ρίζος,
εκπαιδευτικός