Την ίδια αυταπάτη είχε, 20 περίπου χρόνια πριν, στις αρχές του 1989, η σοσιαλδημοκρατική κυβέρνηση του Κάρλος Αντρές Πέρεζ στη Βενεζουέλα. Ηταν κι αυτή μια κυβέρνηση που μόλις είχε εκλεγεί. Είχε κι αυτή κερδίσει με ένα εντυπωσιακό εκλογικό ποσοστό, 52%. Είχε και αυτή στηρίξει την προεκλογική της καμπάνια σε υποσχέσεις για ενίσχυση των εργατών και των φτωχών.
Είχε, επίσης, προεκλογικά υπαινιχτεί ότι δεν υπάρχει καμία περίπτωση προσφυγής στο ΔΝΤ. Το παρελθόν του ίδιου του Πέρεζ έμοιαζε να επιβεβαιώνει την εχθρότητά του προς τον διεθνή οργανισμό. Στην πρώτη του κυβερνητική θητεία από το 1974 έως το 1979, αποκαλούσε τους οικονομολόγους του ΔΝΤ σαν «υπεύθυνους γενοκτονίας στην υπηρεσία του οικονομικού απολυταρχισμού» και το ίδιο το ΔΝΤ σαν «μια οικονομική πυρηνική βόμβα που σκοτώνει ανθρώπους και αφήνει μόνο τα κτίρια όρθια».
Συγκρούσεις
Ως εκ τούτου, η συμφωνία του με το ΔΝΤ και το πακέτο λιτότητας που έβαλε μπροστά να υλοποιήσει, 10 μόλις μέρες μετά την ανάληψη της εξουσίας, ήταν ένα σοκ για το λαό της Βενεζουέλας. Η προσπάθεια του Πέρεζ να πείσει ότι τα μέτρα ήταν «σκληρά αλλά αναγκαία», έπεσε στο κενό. Τη Δευτέρα 27 Φλεβάρη του 1989, οι εργάτες των παραγκουπόλεων γύρω από την πρωτεύουσα Καράκας που πήγαν να πάρουν το λεωφορείο για να πάνε στη δουλειά τους, ανακάλυψαν πως η τιμή του εισιτηρίου είχε διπλασιαστεί. Αρχισαν αυθόρμητα να διαδηλώνουν. Οι διαδηλώσεις εξελίχτηκαν σε συγκρούσεις στους δρόμους. Τα επεισόδια εξαπλώθηκαν γρήγορα και μέχρι το μεσημέρι είχαν φτάσει στις μεγαλύτερες πόλεις της χώρας με εκτεταμένες λεηλασίες στα εμπορικά καταστήματα. Η εξέγερση -το Καρακάσο όπως ονομάστηκε- είχε πιάσει την κυβέρνηση στον ύπνο.
Η συνταγή του ΔΝΤ που είχε πυροδοτήσει την εξέγερση θυμίζει το δικό μας Μνημόνιο. Ανάμεσα στις «10 εντολές» που δόθηκαν από τον Οργανισμό για τη «διάσωση» της χώρας ήταν: σκληρή δημοσιονομική πειθαρχία, μείωση του ελλείμματος του προϋπολογισμού, περικοπές στις κοινωνικές δαπάνες, φορολογική μεταρρύθμιση (με διεύρυνση της φορολογικής βάσης), απελευθέρωση του εμπορίου, ιδιωτικοποιήσεις δημόσιων επιχειρήσεων. Τα πρώτα μέτρα που πάρθηκαν για να ικανοποιηθούν οι επιταγές του ΔΝΤ σήμαναν μια απότομη άνοδο της τιμής του πετρελαίου. Αυτό με τη σειρά του έφερε ξαφνική αύξηση των τιμών σε όλα τα προϊόντα και τις υπηρεσίες όπως στα λεωφορεία. Την ίδια στιγμή, ο Πέρεζ ανακοίνωνε με ικανοποίηση ότι το οικονομικό του επιτελείο είχε εξασφαλίσει σαν αντάλλαγμα δάνειο ύψους 4.500 εκατομμυρίων δολαρίων από το ΔΝΤ μέσα σε τρία χρόνια. Το που θα πήγαιναν αυτά τα χρήματα το ήξεραν όλοι. Σε αυτούς που πήγαιναν και όλα τα προηγούμενα χρόνια.
Παρότι η Βενεζουέλα ήταν πέμπτη χώρα σε εξαγωγή πετρελαίου στον κόσμο, η πλειοψηφία του λαού ήταν καταδικασμένη στη φτώχεια. Το ποσοστό του πληθυσμού που ζούσε κάτω από το όριο της φτώχειας αυξήθηκε από 36% το 1984 στο 66% το 1995. Την ίδια περίοδο, η ανεργία στις πόλεις διπλασιάστηκε. Αντίθετα, οι πλούσιοι γίνονταν πλουσιότεροι. Το μερίδιο που είχαν τα φτωχότερα δύο πέμπτα του πληθυσμού στο εθνικό εισόδημα έπεσε από 19,1% στο 14,7% ανάμεσα στο 1981 και το 1997, ενώ το αντίστοιχο μερίδιο που είχε το πλουσιότερο ένα δέκατο του πληθυσμού εκτοξεύτηκε από το 21,8% στο 32,8%.
Αυτή η τρομακτική αντίθεση δεν φαινόταν μόνο στα στατιστικά στοιχεία. Αποτυπωνόταν στη δημιουργία των παραγκουπόλεων -των μπάριος- στους λόφους γύρω από το Καράκας, όπου είχαν εγκατασταθεί χιλιάδες εργάτες και από όπου ξεκινούσαν καθημερινά για να πάνε στο κέντρο της πόλης να δουλέψουν για τους πλούσιους. Κι όχι μόνο εκεί. Η τελετή ορκωμοσίας του Πέρεζ, μερικές μόλις βδομάδες πριν ανακοινωθεί το πρόγραμμα λιτότητας, έμεινε στην ιστορία ως «μία από τις πιο μεγάλες φιέστες της Λατινικής Αμερικής», με δέκα χιλιάδες προσκεκλημένους που κατανάλωσαν 650.000 ορεκτικά, πάνω από 100 αρνιά και 10 μοσχάρια τα οποία κατέβασαν με 1200 μπουκάλια ουίσκι συνοδευμένα από ανυπολόγιστες ποσότητες σαμπάνιας...
Ηταν φυσικό λοιπόν οι εργάτες της Βενεζουέλας να δουν την επίθεση του Πέρεζ σαν μια ακόμα προσπάθεια να σωθούν οι καπιταλιστές πάνω στις δικές τους πλάτες. Χιλιάδες φτωχοί άνθρωποι από τα μπάριος βγήκαν στους δρόμους εκείνη τη Δευτέρα και συνέχισαν -παρά τη σκληρή καταστολή που ακολούθησε- επί μέρες να κάνουν το ίδιο. Οι μαθητές έπαιξαν πρωταγωνιστικό ρόλο καθώς είχε καταργηθεί και το μισό εισιτήριο. Στο αρχικό στάδιο της εξέγερσης, δέντρα ξεριζώνονταν και καίγονταν, ο κόσμος αναποδογύριζε τα λεωφορεία και τους έβαζε φωτιά. Μέσα σε λίγες ώρες όμως η εξέγερση γενικεύτηκε, με λεηλασίες μαγαζιών και σούπερ μάρκετ από τα οποία οι διαδηλωτές έπαιρναν ρούχα, φαγητό και ό,τι άλλο δεν είχαν την οικονομική δυνατότητα να αγοράσουν.
Εξέγερση
«Ομάδες νεαρών από τα προάστια, φτωχοί και εξαγριωμένοι μαζί εισέβαλαν στο εμπορικό κέντρο του Καράκας και κινήθηκαν ενάντια στις προνομιούχες περιοχές των ευπόρων κατοίκων στους πρόποδες του Όρους Αβίλια, κοντά στην καρδιά της πόλης. Συγκρουόμενοι στους δρόμους και λεηλατώντας συνέχιζαν ανεξέλεγκτοι όλη τη νύχτα και την επόμενη μέρα. Ξέσπασε έτσι μια παρατεταμένη και ισχυρή εξέγερση - το Καρακάσο όπως το αποκάλεσαν - αλλά σύντομα τη διαδέχθηκαν μέρες βάρβαρης στρατιωτικής καταστολής», περιγράφει στο βιβλίο του «Ο Ούγκο Τσάβες και η Μπολιβαριανή Επανάσταση» ο Ρίτσαρντ Γκοτ.
Ο,τι δεν έκαναν τα συνδικάτα ή η Αριστερά, ανέλαβαν να το κάνουν οι ίδιοι οι εργάτες και οι νεολαίοι. Γι´ αυτό και το Καρακάσο ήταν ένα εντελώς αυθόρμητο κίνημα. Γι´ αυτό και δεν υπήρχε οργάνωση, συνδικάτο ή κόμμα πίσω του. Οπως αποδείχτηκε, όμως, αυτό ήταν και το μειονέκτημά του.
Καταστολή
Την ίδια κιόλας μέρα, η κυβέρνηση επέβαλε καθεστώς «έκτακτης ανάγκης» κηρύσσοντας στρατιωτικό νόμο, αναστέλλοντας τις πολιτικές ελευθερίες και απαγορεύοντας τη νυχτερινή κυκλοφορία. Τα μέτρα απέτυχαν να εξομαλύνουν την κατάσταση. Οι διαδηλώσεις και οι συγκρούσεις συνεχίστηκαν με την ίδια ορμή την επόμενη μέρα. Η κυβέρνηση κάλεσε το στρατό. Αστυνομικά σώματα, ελεύθεροι σκοπευτές της αστυνομίας και του στρατού, συμμετείχαν σε μια από τις πιο βάρβαρες καταστολές που έχουν γίνει ποτέ ενάντια σε άοπλο πλήθος. Μονάδες στρατιωτών κινήθηκαν προς τις παραγκουπόλεις και άρχισαν να πυροβολούν ό,τι έβρισκαν μπροστά τους.
Τα επίσημα στοιχεία για τους θανάτους που έδωσε η κυβέρνηση ανέφεραν 500 νεκρούς, αλλά τα ανεπίσημα στοιχεία που δόθηκαν από οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων ανέφεραν τουλάχιστον 1000 ίσως και 2000 νεκρούς. Ακόμη και σήμερα κανείς δε γνωρίζει τον ακριβή αριθμό των νεκρών και κανείς δεν έχει οδηγηθεί ενώπιον δικαστηρίου για να λογοδοτήσει για τα εγκλήματα που διαπράχθηκαν εκείνη την βδομάδα.
Παρά την αιματηρή του κατάληξη, το Καρακάσο είχε σημαντικές συνέπειες. Βραχυπρόθεσμα, δημιούργησε διαφωνίες στους πολιτικούς καθυστερώντας τις μεταρρυθμίσεις. Τον πρώτο χρόνο μετά την εξέγερση, καμία δημόσια επιχείρηση δεν ιδιωτικοποιήθηκε. Παρότι ο Πέρεζ υπέγραψε ένα διάταγμα υπέρ των ιδιωτικοποιήσεων τον Αύγουστο του ´89, το Κογκρέσο ήταν ανίκανο να προσδιορίσει ποιες ήταν «οι βασικές και στρατηγικής σημασίας επιχειρήσεις» που θα έπρεπε να παραμείνουν στο δημόσιο.
Οι μακροπρόθεσμες συνέπειες ήταν πιο μεγάλες. Το Καρακάσο ήταν η αρχή μιας σημαντικής διαδικασίας πολιτικών μαχών, οι διαδηλώσεις και διαμαρτυρίες άρχισαν να γίνονται καθημερινό φαινόμενο τα επόμενα χρόνια. Από εκείνη τη στιγμή και μετά, τα μπάριος έγιναν τα κέντρα οργάνωσης και αντίστασης που είναι μέχρι σήμερα. Παράλληλα, η εξέγερση του 1989 είχε μεγάλο αντίκτυπο στις τάξεις του στρατού καθώς ήταν η κύρια δύναμη που χρεώθηκε την βάρβαρη καταστολή του κινήματος. Η δυσαρέσκεια ανάμεσα στους στρατιώτες που τους δόθηκε εντολή να σκοτώσουν άοπλους πολίτες έγινε η βάση για να κερδίσει ο Ούγκο Τσάβες στο πλευρό του τους κατώτερους λοχαγούς. Καρπός της εξέγερσης ήταν η εκλογική νίκη του Τσάβες το 1998 και το μαζικό κίνημα που τον υπεράσπισε δύο φορές ενάντια στα πραξικοπήματα της άρχουσας τάξης της χώρας με τη βοήθεια των ΗΠΑ.
Η Ελλάδα δεν είναι Βενεζουέλα. Στην Ελλάδα και οργανωμένη εργατική τάξη σε μεγάλα και δυνατά συνδικάτα υπάρχει και μεγάλη και δυνατή Αριστερά. Οι απαραίτητες δηλαδή προϋποθέσεις για να φτάσει μία εξέγερση στη νίκη υπάρχουν. Ας εξασφαλίσουμε ότι δε θα πάνε χαμένες, ότι το εργατικό κίνημα που συγκρούεται σήμερα με την κυβέρνηση και το μνημόνιο του ΔΝΤ θα καταλήξει όχι στη σφαγή, αλλά στην ανατροπή.