Συμπληρώνονται εξήντα χρόνια από την βολιβιάνικη επανάσταση του 1952. Παρά τη βάναυση καταστολή, τη φτώχεια και το χαμηλό επίπεδο ανάπτυξης, ο ασφυκτικός έλεγχος των βαρόνων του κασσίτερου και της πολιτικής ελίτ έσπασε μέσα από τον επαναστατικό αγώνα. Οι απλοί εργάτες κατάφεραν να αμυνθούν απέναντι στην αντεπίθεση του στρατού που ξεκίνησε μετά από ένα αποτυχημένο πραξικόπημα. Κατάφεραν μέσα σε λίγες μέρες, πράγματα που οι ρεφορμιστικές οργανώσεις δεν είχαν καταφέρει μέσα σε δεκαετίες.
Για μια περίοδο, οι εργάτες ήταν αυτοί που έλεγχαν τους δρόμους, και η εξουσία των δικών τους οργανώσεων ανταγωνιζόταν με την εξουσία του κοινοβουλίου. Η επανάσταση προέκυψε μέσα από την όλο και μεγαλύτερη απομόνωση κυβερνήσεων που διαδεχόταν η μία την άλλη μέσα από την ανάπτυξη ενός εργατικού κινήματος με αυτοπεποίθηση.
Η επαναστατική περίοδος ήταν σύντομη, αλλά έχει θέσει έναν πήχυ για τους Βολιβιάνους ακόμη και μέχρι σήμερα. Το ύψος που έφτασε ο αγώνας δείχνουν ότι ακόμη και μια σχετικά μικρή εργατική τάξη σε μια καθυστερημένη οικονομία μπορεί να πάρει την ηγεσία και να αναδιαμορφώσει την κοινωνία.
Δείχνει ότι οι απλοί άνθρωποι μπορούν να γράψουν ιστορία, όχι απλώς μικρές ομάδες ανταρτών ή πολιτικών.
Την εποχή της επανάστασης η οικονομία της Βολιβίας είχε στο κέντρο της την παραγωγή κασσίτερου. Η πλειονότητα των Βολιβιάνων ήταν χωρικοί, αλλά μια μικρή εργατική τάξη αναπτυσσόταν γύρω από τα ορυχεία.
Οι μεταλλωρύχοι είχαν κεντρική θέση στην οικονομία, παρόλο που γεωγραφικά ήταν απομονωμένοι. Ανέπτυξαν μια παράδοση ριζοσπαστισμού μέσα από τους αγώνες τους κόντρα στα αδίστακτα αφεντικά.
Η πολιτική εξουσία βρισκόταν στα χέρια μιας μικροσκοπικής ελίτ ιδιοκτητών ορυχείων. Όμως στα χρόνια μετά τη Μεγάλη Ύφεση είχε εμφανιστεί μια σειρά ανταγωνιζόμενων ιδεολογικά ομάδων της αντιπολίτευσης.
Χωρίς αμφιβολία, η ομάδα με τη μεγαλύτερη επιρροή ήταν το Επαναστατικό Εθνικιστικό Κίνημα (MNR). Ήταν αντίθετο με τον έλεγχο του αμερικάνικου ιμπεριαλισμού πάνω στην οικονομία της Βολιβίας. Αλλά αυτός ο αντιμπεριαλισμός έπαιρνε αντιφατικές μορφές.
Το MNR κινητοποιήθηκε ενάντια στη συμμετοχή της Βολιβίας στο πλευρό των Συμμάχων στο Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, και μια σειρά διανοούμενοί του έδειξαν ενδιαφέρον για τον γερμανικό και ιταλικό φασισμό. Όμως στο εσωτερικό της χώρας έδινε έμφαση σε αστικές κοινωνικές μεταρρυθμίσεις και στον οικονομικό εθνικισμό.
Στα τέλη της δεκαετίας του '40, το MNR είχε μαζικοποιηθεί και εγκατέλειψε το φλερτάρισμα με το φασισμό. Το 1949 ηγήθηκε των δυνάμεων της αντιπολίτευσης σε έναν σύντομο εμφύλιο πόλεμο και το 1950 επιχείρησε να προκαλέσει μια αντικυβερνητική εξέγερση, έχοντας την υποστήριξη των μεταλλωρύχων.
Όταν η κυβέρνηση προκήρυξε εκλογές το 1951, σε μια προσπάθειά της να δώσει τέλος στην αμφισβήτηση εναντίον της, το MNR πήρε μέρος και κέρδισε. Ο στρατός ήταν αδύνατον να αποδεχθεί ένα τέτοιο αποτέλεσμα. Αμέσως έθεσε εκτός νόμου το MNR και εγκαθίδρυσε μια στρατιωτική χούντα.
Το MNR προετοιμάστηκε να ανατρέψει τη χούντα και σχημάτισε μια μυστική συμφωνία με τον επικεφαλής της παραστρατιωτικής αστυνομίας. Είχαν την ελπίδα ότι αυτή η αστυνομία μπορούσε να κερδίσει με τη μεριά της μεγάλα τμήματα του στρατού.
Στις 9 Απρίλη βγήκαν στους δρόμους. Όμως, προς απογοήτευσή τους, ο στρατός δεν διασπάστηκε και αντίθετα κινήθηκε για να τους συντρίψει.
Η ηγεσία αποφάσισε να υποχωρήσει. Όμως μέσα σε μερικές μέρες, η παρέμβαση των εργατών είχε αλλάξει τα πάντα.
Οι εργοστασιακοί εργάτες σήκωσαν το ανάστημά τους ενάντια στο στρατό. Οι μεταλλωρύχοι, οπλισμένοι με δυναμίτες κατέλαβαν το σιδηροδρομικό σταθμό στο Μιγιούνι, απαλλοτρίωσαν πολεμοφόδια και διέκοψαν την κυκλοφορία των τρένων.
Πολιτοφυλακές
Σχηματίστηκαν λαϊκές πολιτοφυλακές που κατάφεραν να νικάνε το στρατό και την ίδια στιγμή να κερδίζουν στρώματα χαμηλόβαθμων στρατιωτών που άλλαζαν πλευρά.
Οι στρατιώτες που έκαναν ανταρσία έφερναν μαζί τους όπλα και φορούσαν τα πηλίκιά τους ανάποδα δείχνοντας απειθαρχία απέναντι στους παλιούς τους αξιωματικούς.
Ακολούθησαν τρεις μέρες συγκρούσεων, με τους εργάτες να προσπαθούν να αφοπλίσουν τους φαντάρους που παρέμεναν πιστοί στο στρατό και να καταλάβουν το προεδρικό μέγαρο.
Με την πρωτεύουσα Λα Πας στα χέρια των ανταρτών, οι φοιτητές της στρατιωτικής ακαδημίας έκαναν μια τελευταία κίνηση. Ο στρατός παραδόθηκε στις 11 Απρίλη.
Παρά την αμφιταλάντευσή του, το MNR βρέθηκε εκτοξευμένο στην εξουσία, όχι μέσω των παρασκηνιακών συμφωνιών που περίμεναν, αλλά μέσα από μια έφοδο των εργατών.
Στις 17 Απρίλη, ο Βίκτορ Πας Εστενσόρο του MNR, επέστρεψε από την εξορία και έγινε πρόεδρος της χώρας. Στη νέα του κυβέρνηση συμμετείχαν τρεις ηγέτες της εργατικής τάξης που αντιπροσώπευαν τους μεταλλωρύχους, τους εργοστασιακούς εργάτες και τους εργάτες στις μεταφορές.
Την ίδια μέρα έγινε συνάντηση των συνδικάτων και ιδρύθηκε ένα κεντρικό συντονιστικό όργανο, το COB. Το COB έγινε πόλος έλξης για μια σειρά μαζικές οργανώσεις, όπως των χωρικών, των εργαζόμενων στα σπίτια και των φοιτητών.
Δεν ήταν απλά ένα συνδικαλιστικό συνέδριο. Ήταν ένα όργανο της εργατικής τάξης που πρόβαλλε σοβαρά αιτήματα και για ένα διάστημα είχε την εξουσία να τα επιβάλει. Οι εργατικές πολιτοφυλακές έλεγχαν τους δρόμους, και την Πρωτομαγιά 40 χιλιάδες ένοπλοι εργάτες βάδισαν μέσα από το κέντρο της Λα Πας.
Ο Γκιγιέρμο Λόρα, ηγέτης των Τροτσκιστών της Βολιβίας (δείτε στη διπλανή στήλη) περιέγραφε το COB ως “το μοναδικό κέντρο εξουσίας που να αξίζει αυτόν τον τίτλο”.
Η Βολιβία στηριζόταν σε δύο δυνάμεις. Από τη μια μεριά ήταν η νεοσχηματισμένη κυβέρνηση. Από την άλλη, το COB γινόταν το κέντρο για εκείνους τους εργάτες που είχαν ρίξει τη χούντα μέσα από τις δικές τους δράσεις. Αυτή η κατάσταση ανάγκασε το MNR να προχωρήσει πέρα από τις αρχικές του φιλοδοξίες.
Στα μεγάλα προχωρήματα της επανάστασης περιλαμβάνεται η εθνικοποίηση των τριών μεγάλων εξορυκτικών εταιρειών, η αναδιανομή της γης και η καθολική ψηφοφορία. Αυτά τα τρία δεδομένα ακόμη αναφέρονται στη Βολιβία ως “το κράτος του '52”.
Όμως η δυαδική εξουσία δεν μπορεί να κρατήσει για πολύ. Αναγκαστικά η μία πλευρά θα θριαμβεύσει πάνω στην άλλη. Παρόλου που υπήρχε εξουσία στα χέρια της εργατικής τάξης, παραδόθηκε από τους ηγέτες της στην κυβέρνηση του MNR.
Η επίθεση στην έργατική τάξη δεν έγινε μονομιάς. Όμως το 1956, παρουσιάστηκε ένα “σχέδιο σταθεροποίησης” για να δυναμώσει η συσσώρευση του κεφαλαίου.
Πολλές από τις κατακτήσεις πάρθηκαν πίσω καθώς η κυβέρνηση διασπούσε τα συνδικάτα, κινητοποιούσε τους χωρικούς στο πλευρό της και ξαναέστηνε τον στρατό. Η κατεύθυνση της εξέγερσης του 1952 διαθλάστηκε. Όμως το COB και οι μεταλλωρύχοι παρέμειναν μια επικίνδυνη δύναμη σε μεγάλο μέρος του υπόλοιπου του αιώνα, απέναντι στις αυταρχικές κυβερνήσεις που ακολούθησαν.
Η μνήμη αυτής της επανάστασης συνεχίζει να εμπνέει τους εργάτες στη Βολιβία και όχι μόνο, σήμερα.
Ο ρόλος της Επαναστατικής Αριστεράς
Οι εθνικιστές δεν ήταν η μόνη επαναστατική αντιπολίτευση στη Βολιβία. Το Επαναστατικό Εργατικό Κόμμα (POR) ήταν μια από τις μεγαλύτερες τροτσκιστικές οργανώσεις στον κόσμο. Τον καιρό της επανάστασης το POR ήταν μεγαλύτερο από το σταλινικό PIR, από το οποίο είχαν διασπαστεί. Και είχε πραγματική επιρροή στα ορυχεία και στην εργατική τάξη. Το 1946 είχε κατάφερε κερδίσει την υποστήριξη των συνδικάτων των ορυχείων σε βάρος του MNR. Αυτή η αλλαγή έγινε με βάση τις “Θέσεις του Πουλακάγιο”, μια σειρά τακτικά αιτήματα με τα οποία έγινε προσπάθεια να εφαρμοστεί το μεταβατικό πρόγραμμα του Τρότσκι στις συνθήκες της Βολιβίας.
Όμως, ενώ το POR ήταν πολύ καχύποπτο απέναντι στους εθνικιστές, είχαν στηριχτεί υπερβολικά στους συνδικαλιστές ηγέτες για την προώθηση των αιτημάτων, ιδιαίτερα στον Χουάν Λετσίν, τον εργάτη που έγινε υπουργός. Ο Λετσίν χρησιμοποίησε τη δύναμη των μεταλλωρύχων για να προωθήσει τη δική του επιρροή μέσα στην κυβέρνηση του MNR.
Το POR έδωσε την πρωτοβουλία των κινήσεων στους ηγέτες των συνδικάτων που με τη σειρά τους την έδωσαν στην κυβέρνηση. Σε σύντομο διάστημα, η εξέγερση είχε περιοριστεί και το POR υπέστη κυνηγητό και διώχθηκε από τα συνδικάτα.
Τα διδάγματα είναι σημαντικά. To POR στήριξε τις ελπίδες του στη συνδικαλιστική γραφειοκρατία για να υλοποιηθεί η στρατηγική του, αντί να κοιτάξει προς την δύναμη των ίδιων των εργατών.
Ήταν ένα κόμμα γνήσια ριζωμένο στην τάξη, αλλά στο τέλος δεν έκανε το κρίσιμο βήμα να χτίσει μια μαζική επαναστατική οργάνωση που θα μπορεί να δρα ανεξάρτητα.
Το άρθρο αυτό είναι μεταφρασμένο από την εφημερίδα Socialist Worker του Λονδίνου.