“Οι ατμομηχανές της παγκόσμιας ανάπτυξης ξεμένουν από ατμό ενώ τα βαγόνια εκτροχιάζονται. Οι αναδυόμενες οικονομίες της αγοράς αντιμετωπίζουν βαθιές επιβραδύνσεις στους ρυθμούς ανάπτυξης ενώ οι αναπτυγμένες οικονομίες βυθίζονται στην ύφεση”.
Με αυτά τα λόγια περιγράφει σήμερα ο Έσβαρ Πρασάντ, ο διάσημος καθηγητής του Ινστιτούτου Μπρούκινκς των ΗΠΑ την φριχτή κατάσταση που επικρατεί στην παγκόσμια οικονομία. Από τους συναδέλφους του, ελάχιστοι μόνο διαφωνούν. Πολλοί -ανάμεσά τους και ο Ρόμπερτ Ζέλικ, ο απερχόμενος πρόεδρος της διαβόητης Παγκόσμιας Τράπεζας (της “αδελφής” του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου)- μιλάνε ανοιχτά για ένα επερχόμενο “κραχ”, μια νέα, ακόμα χειρότερη, “Λήμαν Μπράδερς” που θα έχει αυτή τη φορά στο κέντρο της όχι μια μεγάλη, πολυεθνική τράπεζα αλλά την ίδια την Ευρωζώνη.
Το ίδιο μήνυμα απόγνωσης στέλνουν και οι “αγορές”. Η ευφορία από την (οριακή είναι αλήθεια) νίκη της Νέας Δημοκρατίας στις ελληνικές εκλογές κράτησε μόνο λίγες ώρες. Το πρωί της Δευτέρας τα επιτόκια των δεκαετών ισπανικών ομολόγων όχι μόνο ξεπέρασαν ξανά το όριο του 7% -το μαγικό νούμερο που ανάγκασε Ελλάδα, Ιρλανδία και Πορτογαλία να ζητήσουν την βοήθεια των ευρωπαϊκών μηχανισμών στήριξης- αλλά έσπασε και όλα τα προηγούμενα ρεκόρ. Και το Ευρώ πήρε, ύστερα από μια μικρή ανάπαυλα, ξανά την κατηφόρα.
Ύστερα από πέντε χρόνια “διάσωσης” η παγκόσμια οικονομία βρίσκεται σήμερα ξανά στο σημείο μηδέν. Μόνο που αυτή τη φορά τα περιθώρια ελιγμών είναι ακόμα μικρότερα και οι κίνδυνοι της ολικής κατάρρευσης ακόμα μεγαλύτεροι. Η Ελλάδα ζει ήδη μια κρίση που μόνο με τις διαστάσεις της Μεγάλης Ύφεσης του Μεσοπολέμου μπορεί να συγκριθεί. Τώρα η κρίση αυτή απλώνεται, με γρήγορους ρυθμούς, σε ολόκληρη την ανθρωπότητα.
Οι συναντήσεις των ισχυρών του πλανήτη, σαν την Σύνοδο Κορυφής των G20 (των 20 πλουσιότερων αναπτυγμένων χωρών του κόσμου που γίνεται αυτές τις μέρες στο Μεξικό) ή την Σύνοδο της Ευρωπαϊκής Ένωσης στις 28 Ιούνη γίνονται ολοένα και πιο “κρίσιμες”. Αλλά οι “πλανητάρχες” δυσκολεύονται ολοένα και περισσότερο να συμφωνήσουν. Τα ερωτήματα είναι ολοένα και πιο κρίσιμα -και οι απαντήσεις ολοένα και πιο υποτονικές και αναιμικές.
Τα μάτια όλων είναι στραμμένα σήμερα στην Ισπανία και την Ιταλία -δυο από τις μεγαλύτερες οικονομίες όχι μόνο της Ευρώπης αλλά και του κόσμου ολόκληρου. Και οι δύο βρίσκονται σήμερα στα πρόθυρα να ζητήσουν τη βοήθεια των μηχανισμών στήριξης της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Η Ισπανία, στην πραγματικότητα, έχει ήδη ζητήσει 100 δισεκατομμύρια από την Ευρωπαϊκή Ένωση για να στηρίξει το τραπεζικό της σύστημα, που κινδυνεύει να χρεοκοπήσει. Παρά την προσφυγή αυτή και παρά τα τοκογλυφικά επιτόκια που ζητάνε οι τράπεζες για να συνεχίσουν να χρηματοδοτούν τα ελλείμματα του Ισπανικού δημοσίου, ο Μαριάνο Ραχόι ισχυρίζεται ότι η χώρα του μπορεί να αποφύγει μια συνολική “διάσωση” σαν της Ιρλανδίας, της Πορτογαλίας ή (ακόμα χειρότερα) της Ελλάδας. Οι οικονομολόγοι, όμως, διαφωνούν. Το ίδιο και η Μέρκελ και ο Σόιμπλε. Το ίδιο και οι αγορές.
«Κακά χρέη»
Η Ισπανία είναι από μόνη της ήδη “πολύ μεγάλη για να διασωθεί”. Τα 100 δις είναι πολύ λίγα για να σώσουν πραγματικά το τραπεζικό της σύστημα. Οι οικονομολόγοι εκτιμούν ότι οι ισπανικές τράπεζες κάθονται πάνω σε ένα βουνό από “κακά χρέη” -χρέη που δεν εξυπηρετούνται και δεν πρόκειται ποτέ να αποπληρωθούν- αξίας πάνω από 180 δις Ευρώ.
Τα ίδια τα 100 δις θα προστεθούν τώρα στο ισπανικό δημόσιο χρέος -κάνοντας την εξυπηρέτησή του ακόμα πιο δύσκολη. Τα νούμερα -90% του ΑΕΠ- μπορεί να μοιάζουν σήμερα, ειδικά εδώ στην Ελλάδα- μικρά: αλλά στο χρέος αυτό πρέπει κανονικά να προστεθούν και τα χρέη των αυτόνομων επαρχιών (σαν της Καταλονίας που χρεοκόπησε πριν από μερικές βδομάδες). Και με επιτόκια 7% (και ακόμα μεγαλύτερα) το χρέος αυτό θα αυξάνεται γεωμετρικά -αυτό ακόμα και ένας μαθητής στις πρώτες τάξεις του γυμνασίου μπορεί να το υπολογίσει. Η στιγμή όπου ο Ραχόι δεν θα βρίσκει καν αγοραστές για τα νέα ισπανικά ομόλογα είναι πολύ κοντά.
Και η Ιταλία, μια χώρα που ανήκει στο κλαμπ των πανίσχυρων G7, βρίσκεται πλέον λίγα μόνο βήματα πιο πίσω. Την Δευτέρα το πρωί τα επιτόκια των ιταλικών ομολόγων είχαν ξεπεράσει το 6% -και ανέβαιναν.
Πολλοί οικονομολόγοι ρίχνουν τις ευθύνες για αυτή την κατάσταση στις “αδιάλλακτες” ηγεσίες της Ευρώπης -και πρώτα και κύρια στο φοβερό και απαίσιο δίδυμο Άνγκελα Μέρκελ - Μάριο Ντράγκι. Η γερμανική κυβέρνηση έχει, φυσικά, μεγάλη ευθύνη για την λιτότητα που μαστίζει σήμερα την Ευρώπη -και για την όξυνση της ύφεσης που φέρνει αυτή η λιτότητα. Το ίδιο και η ηγεσία της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας -που αποφάσισε, μέσα στην χειρότερη στιγμή της ύφεσης να μην μειώσει άλλο τα επιτόκια για να αποτρέψει, υποτίθεται, τον κίνδυνο του πληθωρισμού.
Αλλά η κρίση δεν οφείλεται ούτε στην Μέρκελ, ούτε στον Ντράγκι. Η κρίση, πρώτα απ' όλα δεν είναι ευρωπαϊκή. Ξεκίνησε από τις ΗΠΑ, χτύπησε την Ευρώπη και τώρα έχει αρχίσει να “ακουμπάει” και τα τελευταία οχυρά του παγκόσμιου καπιταλισμού -την Κίνα και τις άλλες αναδυόμενες οικονομίες της Ασίας.
Η κρίση δεν οφείλεται στον περιορισμό της “ρευστότητας”. Η ΕΚΤ “τύπωσε” τον Δεκέμβρη και τον Γενάρη πάνω από ένα τρισεκατομμύριο Ευρώ -και τα μοίρασε με την μορφή τριετών, χαμηλότοκων δανείων στις ευρωπαϊκές τράπεζες. Από αυτά τα εκατοντάδες δισεκατομμύρια, σχεδόν ούτε μια δεκάρα δεν έφτασε στην πραγματική οικονομία -όχι γιατί οι τραπεζίτες έχουν κηρύξει κάποιον μυστικό πόλεμο στη βιομηχανία αλλά γιατί οι βιομήχανοι δεν ζητάνε δάνεια: αντί να χτίζουν καινούργια εργοστάσια κλείνουν τα παλιά. Στην Ελλάδα χάνονται κάθε μήνα πάνω από 5000 θέσεις εργασίας, απλά και μόνο γιατί τα αφεντικά κρίνουν ότι η συνέχιση της παραγωγής δεν τους συμφέρει.
Αυτό που κάνουν οι τράπεζες είναι να στέλνουν, σχεδόν ακαριαία, τα εκατομμύρια που τυπώνει ο Ντράγκι στην κερδοσκοπία: στην αγορά συναλλάγματος, στο χρηματιστήριο της Νέας Υόρκης ή (με ενδιάμεσο σταθμό τις “ασφαλείς” τράπεζες της Ελβετίας) στα εξίσου “ασφαλή” ομόλογα του ολλανδικού και του αμερικανικού δημοσίου. Το αποτέλεσμα είναι να βυθίζεται το Ευρώ όλο και πιο χαμηλά -και να επιταχύνεται η φυγή κεφαλαίων από την Ευρώπη.
Ούτε οφείλεται, όμως, η κρίση απλά και μόνο στην κερδοσκοπία. Οι “επενδυτές” δεν γίνονται από κάποια διάθεση σαδισμού κερδοσκόποι. Ούτε μόνο από απληστία. Γίνονται από ανάγκη. Μόνο ένας τρελός θα άφηνε σήμερα τα εκατομμύριά του στο Ισπανικό τραπεζικό σύστημα: αν έχει τη δυνατότητα να τα στείλει στην Ελβετία και να τα “σώσει”, σίγουρα και θα το κάνει. Η κρίση παράγει την κερδοσκοπία και όχι η κερδοσκοπία την κρίση -παρόλο που, φυσικά, η κερδοσκοπία την επιταχύνει. Αυτό που παράγει την κρίση είναι ο ίδιος ο καπιταλισμός και όχι κάποιες δυσλειτουργίες του.
Το βράδυ της Κυριακής οι επενδυτές παρακολούθησαν, με ανακούφιση, τη νίκη της Νέας Δημοκρατίας στις εκλογές. Ο φόβος της διάλυσης της Ευρωζώνης από τις αντιδράσεις των “αγορών” σε μια ενδεχόμενη νίκη της αριστεράς στην Ελλάδα, απομακρύνθηκε - μόνο και μόνο όμως για να αντικατασταθεί από τον πολύ πιο πραγματικό κίνδυνο της βύθισης όχι μόνο της Ευρώπης αλλά και ολόκληρου του πλανήτη σε μια νέα Μεγάλη Ύφεση, αντίστοιχης ή και ακόμα χειρότερης από της δεκαετίας του 1930.