Η κερδοσκοπία στο φάρμακο: Το πιο μεγάλο σκάνδαλο

Όταν ο Τζον Λε Καρέ έγραφε τον «Επίμονο κηπουρό» καταγγέλλοντας τις βρόμικες μεθόδους με τις οποίες οι πολυεθνικές των φαρμάκων μετατρέπουν τους ανθρώπους του Τρίτου Κόσμου σε πειραματόζωα για τις δοκιμές των νέων τους παρασκευασμάτων, προειδοποιούσε: «Τα γεγονότα είναι φανταστικά, γιατί η πραγματικότητα ωχριά μπροστά στη φαντασία».

Η «Ανθρωπιστικη Βοήθεια»

Το 1996, η Νιγηρία επλήγη από μια θανατηφόρα επιδημία μηνιγγίτιδας. «Ανταποκρινόμενη στην έκκληση για ανθρωπιστική βοήθεια», όπως δήλωσε η Pfizer, που είχε μόλις αναπτύξει ένα νέο αντιβιοτικό, το Trovan, το οποίο δεν είχε εγκριθεί γιατί δεν είχε ολοκληρώσει τις κλινικές της έρευνες, εγκατέστησε ένα Ιατρικό Κέντρο στο Νοσοκομείο Λοιμωδών της πόλης Κάνο.

Ενώ χιλιάδες άνθρωποι πέθαιναν, η ανθρωπιστική αποστολή της εταιρείας περιοριστηκε στην επιλογή 200 παιδιών για «θεραπεία». Στα μισά χορήγησε το νέο φάρμακο, στα δε υπόλοιπα ένα εγκεκριμένο αντιβιοτικό ανταγωνιστικής εταιρείας, και μάλιστα (όπως κατηγορείται) συχνά σε μικρότερες δόσεις από τις απαιτούμενες ώστε να αποδειχθεί συγκριτικά αποτελεσματικότερο το πειραματικό της φάρμακο.

Ύστερα από τρεις βδομάδες, όταν η εταιρεία είχε ολοκληρώσει τις δοκιμές της ώστε να υποβάλει το νέο φάρμακο προς έγκριση, θεώρησε ότι η ανθρωπιστική της αποστολή είχε λήξει και αποχώρησε, ενώ η επιδημία βρισκόταν στην κορύφωσή της. Άφησε πίσω της 11 παιδιά νεκρά και δεκάδες με παραλυσία, τύφλωση, προβλήματα στο συκώτι και στις αρθρώσεις.

Συγγενείς και γιατροί στη Νιγηρία επιμένουν ότι ουδέποτε συναίνεσαν, αφού κανείς δεν τους ενημέρωσε πως τα παιδιά τους υποβάλλονταν σε πειραματική δοκιμή φαρμάκου.

Εν συνεχεία η Pfizer μηνύθηκε από τις νιγηριανές πολιτειακές και ομοσπονδιακές αρχές (μέσω του Ομοσπονδιακου Εισαγγελέα Michael Aondoakaa). Το 2009 η εταιρεία ήρθε σε ένα προσωρινό διακανονισμό με την κυβέρνηση του Kano το κόστος της οποίας έφτασε τα 75 εκατομμύρια δολάρια. Το WikiLeaks τo 2010  αποκάλυψε  οτι η φαρμακοβιομηχανία όχι μόνο δεν θέλησε να πληρώσει για το διακανονισμό αυτό, αλλά πλήρωσε και Αμερικάνους «ερευνητές» να βρουν στοιχεία για πιθανό χρηματισμο του Michael Aondoakaa, ώστε να τον εκβιάσουν για να θάψει την υπόθεση.

Τα κέρδη των φαρμακοβιομηχανιών

Κάθε φάρμακο περιέχει μια δραστική ουσία  που παράγεται συνήθως απά μια χημική βιομηχανία η οποία την πουλάει σε μια φαρμακοβιομηχανία που  παρασκευάζει και το αντίστοιχο φάρμακο. Ένα γνωστό αντικαταθλιπτικό που παρασκευάζεται στις ΗΠΑ και πουλιέται ευρέως στην Ελλάδα, έχει εργοστασιακό κόστος της ενεργής ουσίας 8 δολάρια το κιλό. Πουλιέται από την χημική βιομηχανία που το παράγει, στην φαρμακοβιομηχανία 30 δολ. το κιλό και όταν μετατραπεί σε ταμπλέτες 210 δολ. το κιλό. Μία ταμπλέτα 200 mg κοστίζει μόλις 0,0076 δολ. Το κουτί του συγκεκριμένου φαρμάκου κυκλοφορεί με 30 ταμπλέτες μέσα, δηλαδή κόστος παρασκευής 1,5 δολ. Στη χονδρική το συγκεκριμένο φάρμακο στη χώρα μας πωλείται περίπου 55 ευρώ (Δελτίο Τιμών 2010). Με θεωρητική αντιστοιχία 1 ευρώ=1 δολάριο, το κέρδος της φαρμακοβιομηχανίας που το παράγει ανέρχεται περίπου σε 3.500% για κάθε κουτί!

Φυσικά το κέρδος είναι μεγαλύτερο καθώς η αντιστοιχία ευρώ και δολαρίου που είπαμε παραπάνω είναι θεωρητική. Και αν μιλάμε για τα γενόσημα, κουβέντα που άνοιξε και στην Ελλάδα λίγο καιρό πριν, τα κέρδη είναι ακόμη μεγαλύτερα. Για τζίρο 1 δισ. δολάρια από πρωτότυπο φάρμακο ταμπλέτας 200 mg, χρειάζονται 25.000 κιλά δραστικής ουσίας. Για τζίρο 1 δισ. δολάρια από φάρμακο γενόσημο ταμπλέτας 1 mg απαιτούνται μόλις 125 κιλά δραστικής ουσίας. Αν συγκριθεί με το ποσοστό κέρδους φαρμακείων και φαρμακαποθηκών, το κέρδος των φαρμακοβιομηχανιών είναι κολοσσιαίο.

Αν δει κανείς τους αριθμούς (σύμφωνα με τα σύγχρονα διεθνή δεδομένα), αυτό είναι που κατατρώει τα χρήματα των ασφαλιστικών ταμείων. Ακόμη και η υπερσυνταγογράφηση που πράγματι αποτελεί παθογένεια, όταν αφορά υπερκοστολογημένα φάρμακα ζημιώνει πολύ περισσότερο τα ασφαλιστικά ταμεία από το να γινόταν σε φάρμακα ορθολογικά κοστολογημένα στην εργοστασιακή τους τιμή.

Την περίοδο 2000-2007 οι εταιρείες πρωτοτύπων φαρμάκων ξόδεψαν κατά μέσο όρο 17% του συνολικού τους τζίρου από τα συνταγογραφούμενα φάρμακα για «Έρευνα και Ανάπτυξη». Από αυτό όμως μόνο το 1,5% είναι πραγματική πρωτογενής έρευνα. Ένα 15,5% δόθηκε για προκλινικές μελέτες και μετακλινικά τεστ.

Το εντυπωσιακό είναι ότι σε έξοδα μάρκετινγκ και προώθησης (τις γνωστές «χορηγίες») ξοδεύθηκε το 23% του συνολικού τζίρου, δηλαδή 15 φορές περισσότερα χρήματα απ' όσα δόθηκαν για έρευνα! Ίσως αυτό να εξηγεί το γιατί από το 1991 έως και το 2007 (στοιχεία της Ε.Ε.) έχει μειωθεί αισθητά η παραγωγή νέων πρωτότυπων φαρμάκων.

Είναι προφανές λοιπόν πως η συνηθισμένη δικαιολογία για «υψηλά έξοδα σε έρευνα και ανάπτυξη» που επικαλούνται οι πολυεθνικές φαρμακοβιομηχανίες για να στηρίξουν την υψηλή κοστολόγηση των φαρμάκων διεθνώς αλλά και στην Ελλάδα είναι ένα τεράστιο ψέμα.

Ένα πολυ χαρακτηριστικό παράδειγμα κερδοσκοπίας των φαρμακοβιομηχανιών ήταν το τι συνέβη πριν λίγο καιρό με το «ενδεχόμενο» πανδημίας γρίπης, το γνωστό ιό Η1Ν1. Το συνολικό «πάρτυ» των φαρμακοβιομηχανιών υπολογίστηκε κοντά στα 10 δις δολάρια. Όταν ο ΠΟΥ, ο Παγκόσμιος Οργανισμός «Υγείας» μιλούσε για την χειρότερη πανδημία των τελευταίων 40 ετών, τα συνολικά κρούσματα ήταν περίπου 27.500 σε 74 χώρες, ενώ υπήρχαν 144 θάνατοι. Ποιό ήταν το αποτέλεσμα; Οι παραγγελίες 800 εκατομμυρίων δόσεων εμβολίων, η συντριπτική πλειοψηφία των οποίων έμεινε αδιάθετη αφού προφανώς δεν υπήρχε καμία πανδημία και η εξάπλωση του ιού περιορίστηκε λίγο αργότερα και τα 10 δις δολάρια που κατέληξαν στα ταμεία των φαρμακευτικών όπως είπαμε παραπάνω. Η ανακοίνωση και μόνο της πανδημίας από τον ΠΟΥ ήταν αρκετή για να εκτοξεύσει τις τιμές των μετοχών στα ύψη: 25% για την Novartis, 30% για την Roche, 830%!! της άγνωστης Hemispherx Biopharma και 500%! της επίσης άγνωστης Novavax.

O Παγκόσμιος Οργανισμος Εμπορίου

Η «Επιτροπή» που ελέγχει τα «Δικαιώματα Πνευματικής Ιδιοκτησίας στον Τομέα του Εμπορίου» (TRIPS: Trade Related Aspects of Intellectual Property Rights), δημιουργήθηκε στην ουσία ώστε να επιτρέψει στις πολυεθνικές των φαρμάκων να απαιτήσουν το ότι η «ιδιοκτησία» τους πάνω στα πνευματικά δικαιώματα για την παρασκευή των φαρμάκων πρέπει να είναι σεβαστή από όλες τις χώρες.

Ανάμεσα στα άλλα, επιτρέπει σε κάθε χώρα να μην επιτρεπει σε μια άλλη χώρα του λεγόμενου Τρίτου Κόσμου να παρασκευάσει φτηνά φάρμακα κατά του AIDS, τα οποία προς το παρόν αποτελούν τη μοναδική ελπίδα για τη σωτηρία δεκάδων εκατομμυρίων ανθρώπων στην Αφρική και την Ασία.  Το κόστος των βιομηχανικά πατενταρισμένων φαρμάκων αντιστοιχεί σε ένα μικρό ποσοστό της τιμής τους. Πριν συναφθεί η συμφωνία TRIPS, χώρες όπως η Ινδία, η Βραζιλία και άλλες, ανέπτυξαν βιομηχανίες ικανές να αντιγράφουν τις φόρμουλες των φαρμάκων και να παράγουν μαζικά φτηνά γενικά παρασκευάσματα, τα οποία θα μπορούσαν να διανέμονται σε όλο το λεγόμενο Τρίτο Κόσμο. Αυτά τα γενικά φάρμακα κοστίζουν συχνά λιγότερο από το ένα δέκατο της τιμής των πατενταρισμένων φαρμάκων.

Το δικαίωμα μιας εταιρίας στη διεκδίκηση μιας ιδέας, μολονότι αυτή οικοδομήθηκε έπειτα από ανακαλύψεις και αμέτρητη επιστημονική εργασία ανά τους αιώνες, είναι παράλογο. Οι πολυεθνικές που κατέχουν αυτές τις ιδέες είναι, πολύ απλά, κλέφτες, που κλέβουν την παραγωγή αιώνων σκέψης από την ανθρωπότητα, ανακατασκευάζοντάς την για να προστατεύσουν τα, ήδη πελώρια, κέρδη τους. Αλλά εάν η ιδιοκτησία είναι κλοπή, τότε η πνευματική ιδιοκτησία είναι η μεγαλύτερη κλοπή.

Οι ανάγκες των ανθρώπων

Όταν ο Τζόνας Σαλκ εφηύρε το εμβόλιο της πολιομυελίτιδας το 1955, αρνήθηκε να το πατεντάρει λέγοντας απλώς: «Θα ήταν σαν να κατοχύρωνα πατέντα για τον ήλιο». Η ιδέα της προνομιακής και αποκλειστικής πρόσβασης σε κρίσιμη για την επιβίωση των ανθρώπων ιατρική τεχνογνωσία, ώστε ελάχιστοι άνθρωποι να μπορούν να κερδίζουν από αυτή, αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα τερατουργήματα του καπιταλισμού. Εκατομμύρια άνθρωποι που θα μπορούσαν για γιατρευτούν πλήρως ή να βελτιώσουν αισθητά τις ζωές τους από σοβαρές ασθένειες, πεθαίνουν ανήμποροι απλά γιατί δεν έχουν καμία πρόσβαση σε καμία ιατρική περίθαλψη. Ένα σύστημα που αντιμετωπίζει την υγεία των ανθρώπων και τις ζωές τους σαν εμπόρευμα,  σαν ευκαιρία για κέρδος, δεν μπορεί να διορθωθεί και για να λέμε την αλήθεια δεν του αξίζει καν να προσπαθήσουμε να το διορθώσουμε. Πρέπει απλά να διαλύσουμε αυτό το νοσηρό σύστημα.

Δημήτρης Λάμπρου