Ο μαρξιστής οικονομολόγος Μάικλ Ρόμπερτς μίλησε στην εφημερίδα Socialist Worker του Λονδίνου μετά τη συμφωνία Ομπάμα - Ρεπουμπλικάνων
Ποιος θα ωφεληθεί από τη νέα συμφωνία για τον αμερικάνικο προϋπολογισμό;
Η συμφωνία στο αμερικάνικο Κονγκρέσο ήταν μεσοβέζικη. Οι Δημοκρατικοί και οι Ρεπουμπλικάνοι συμφώνησαν να παρατείνουν για τους περισσότερους Αμερικανούς πλην του 1% των πιο πλούσιων, την ισχύ των φοροαπαλλαγών που είχε περάσει ο Τζορτζ Μπους.
Με αυτό τον τρόπο, ο μέσος Αμερικανός γλίτωσε από μια τεράστια αύξηση φόρων φέτος.
Ωστόσο, το Κονγκρέσο συμφώνησε επίσης να καταργήσει τις μειώσεις που είχαν οι εργαζόμενοι στις ασφαλιστικές εισφορές τους. Αυτό σημαίνει πως οι εργαζόμενοι Αμερικανοί θα πρέπει να πληρώσουν έξτρα 500 με 750 ευρώ το χρόνο. Αυτό “εξοικονομεί” σχεδόν 100 δισεκατομμύρια ευρώ από τον προϋπολογισμό του 2013.
Το Κονγκρέσο θα μπορούσε να έχει εξοικονομήσει περίπου 115 δισεκατομμύρια το χρόνο αν έκλεινε τα φορολογικά παραθυράκια που εκμεταλλεύονται οι αμερικάνικες πολυεθνικές. Απεναντίας όμως, έδωσε παράταση στα περισσότερα από αυτά. Και παρόλο που τα κέρδη βρίσκονται σε ιστορικά υψηλά, οι φόροι στις μεγάλες εταιρείες είναι χαμηλότεροι από ποτέ.
Αυτό που φαίνεται είναι πως αυτοί που σκέφτονται στρατηγικά από πλευράς κεφαλαίου βλέπουν την έξοδο από την κρίση μόνο μέσα από την αύξηση των κερδών για τους καπιταλιστές. Όμως, η συμφωνία καλύπτει μόνο το μισό από αυτό που λέγεται δημοσιονομικός γκρεμός.
Το άλλο μισό αφορά στις περικοπές που θα γίνουν τα επόμενα δέκα χρόνια στις κρατικές δαπάνες.
Και οι δύο πλευρές συμφωνούν ότι οι κρατικές δαπάνες πρέπει να περικοπούν. Οι Ρεπουμπλικάνοι θέλουν να αποφύγουν τις περικοπές σε άμυνα και σε ασφάλεια. Θέλουν να διαλύσουν προγράμματα όπως το Μεντικέαρ, το Μεντικέιντ και την κοινωνική ασφάλιση, αυτά που αποτελούν την καρδιά του έτσι κι αλλιώς υποτυπώδους κοινωνικού κράτους των ΗΠΑ.
Οι Δημοκρατικοί θέλουν επίσης να περικόψουν τις δημόσιες υπηρεσίες, όπως την υγεία, την εκπαίδευση και τις μεταφορές. Σε αυτούς τους τομείς έχουν ήδη γίνει βαθιές περικοπές και καταναλώνουν το μικρότερο μερίδιο του προϋπολογισμού στην ιστορία τους.
Θα μπορούσε η αμερικάνικη κυβέρνηση να κηρύξει αδυναμία πληρωμών ή πρόκειται απλά για δικαιολογία ώστε να γίνουν οι περικοπές;
Κατά μία έννοια δεν υπάρχει κρίση χρέους. Η αναλογία αμερικάνικου χρέους με ΑΕΠ είναι περίπου 100%. Είναι υψηλή, αλλά υπήρξε και υψηλότερη στο παρελθόν.
Επίσης, η αμερικάνικη κυβέρνηση μπορεί πάντα να “τυπώνει χρήμα” για να πληρώσει τον επιπλέον δανεισμό. Μάλιστα, αυτό ακριβώς είναι που κάνει η Ομοσπονδιακή Τράπεζα το τελευταίο διάστημα με την ποσοτική χαλάρωση. Η Τράπεζα έγινε ο μεγαλύτερος αγοραστής δημόσιου χρέους τα τελευταία τρία χρόνια.
Έτσι, μέχρις ενός σημείου η κρίση χρέους παραφουσκώνεται ώστε να πιεστούν οι Αμερικάνοι να αποδεχθούν ότι “ζουν πάνω από τις δυνατότητές τους” και να συμφωνήσουν σε περικοπές του κοινωνικού κράτους και αυξήσεις των φόρων.
Όμως, από μια άλλη πλευρά, πρόκειται όντως για κρίση, διότι οι στρατηγικοί εγκέφαλοι του κεφαλαίου βλέπουν σωστά ότι ένας μεγάλος κρατικός τομέας και ένας κοινωνικός προϋπολογισμός αποτελεί βάρος για την κερδοφορία τους. Διότι αυτές οι δαπάνες προκαλούν μεγαλύτερους φόρους και υψηλότερα επιτόκια για τα αφεντικά.
Με τον καιρό, αν το δημόσιο χρέος και οι δαπάνες συνεχίσουν να αυξάνονται, θα απορροφήσουν τα κέρδη των καπιταλιστών. Ακόμη και πριν από αυτό, οι επενδυτές μπορεί να πανικοβληθούν και να αρνηθούν να αγοράσουν αμερικανικά ομόλογα χωρίς αύξηση του επιτοκίου. Έτσι το κόστος της εξυπηρέτησης του δημόσιου χρέους θα αυξηθεί.
Είδαμε να προκαλείται κρίση με τέτοιο τρόπο στην Ελλάδα, την Πορτογαλία, την Ισπανία και αλλού. Οι ΗΠΑ βρίσκονται μακριά από κάτι τέτοιο, αλλά αποτελεί έναν κίνδυνο στην πορεία.
Πώς επηρεάζουν αυτές οι εξελίξεις τον υπόλοιπο κόσμο;
Ο αντίκτυπος της δημοσιονομικής κρίσης των ΗΠΑ είναι παγκόσμιος. Οι αυτόματοι κανόνες που είχε ήδη αποφασίσει το Κονγκρέσο, σήμαιναν πως αν δεν αποφασιζόταν τίποτα, θα εφαρμοζόταν αμέσως ένα πρόγραμμα λιτότητας.
Τα μέτρα λιτότητας θα ήταν διπλάσια από όσα έχει πάρει η βρετανική κυβέρνηση μέχρι το 2015, και θα εφαρμόζονταν σε ένα μόνο χρόνο!
Η αμερικάνικη οικονομία θα ξαναέμπαινε έτσι σε ύφεση. Σε μια τέτοια περίπτωση όλες οι μεγάλες οικονομίες του κόσμου θα ακολουθούσαν.
Με τα σημερινά δεδομένα, η συμφωνία στην οποία κατέληξε το Κονγκρέσο πιθανά θα μειώσει την αμερικανική ανάπτυξη σε ποσοστό αρκετά κάτω από το ασθενικό 2% που πέτυχε το 2012.
Πόσο διαφορετική είναι η αμερικάνικη προσέγγιση σε σχέση με την ευρωπαϊκή; Ποιες είναι οι συνέπειες;
Μέχρι σήμερα, οι κυβερνήσεις της Βρετανίας και άλλων χωρών της Ευρώπης έχουν εφαρμόσει μέτρα λιτότητας πολύ πιο άγρια από τις ΗΠΑ ή την Ιαπωνία.
Αυτό εξηγεί εν μέρει γιατί οι ΗΠΑ ανέκαμψαν κάπως καλύτερα σε σχέση με την Ευρώπη. Όμως, από την άλλη, η Ιαπωνία δεν ανέκαμψε.
Ο πραγματικός λόγος για τη σχετικά καλύτερη ανάπτυξη στις ΗΠΑ είναι ότι η κερδοφορία του κεφαλαίου έχει ανακάμψει πολύ περισσότερο στην Αμερική παρά στην Ευρώπη ή την Ιαπωνία.
Έτσι, οι επιχειρηματικές επενδύσεις, οι οποίες παραμένουν αδύναμες, ήταν στις ΗΠΑ κάπως καλύτερες, δημιουργώντας περισσότερες δουλειές.
Όμως, τώρα, το Κονγκρέσο προετοιμάζει ένα σημαντικό άλμα προς τη λιτότητα, σε μια εποχή που η Βρετανία και άλλα κράτη έχουν ήδη δει πως η λιτότητα έχει αποτύχει ως μέθοδος εξόδου από την κρίση.
Τι συμβαίνει με το ποσοστό κέρδους στις ΗΠΑ;
Με όποιον τρόπο κι αν μετρήσουμε το ποσοστό κέρδους στις ΗΠΑ, είναι πολύ χαμηλότερα σε σχέση με το σημείο που έφτασε το 2006. Κι αυτό το σημείο με τη σειρά του είναι χαμηλότερα από την προηγούμενη κορυφή, το 1997, η οποία με τη σειρά της ήταν χαμηλότερη από την προηγούμενη του 1965. Η συνολική τάση είναι προς τα κάτω, με κυκλικές φάσεις ανόδου στο ενδιάμεσο.
Εκτιμώ ότι το ποσοστό κέρδους στις ΗΠΑ θα πέσει κι άλλο διότι υπάρχει πάρα πολύ μη-κερδοφόρο κεφάλαιο, τόσο όσον αφορά τα υλικά περιουσιακά στοιχεία, όσο και όσον αφορά το εικονικό κεφάλαιο, δηλαδή τα χρέη. Αυτό το μη-κερδοφόρο κεφάλαιο πρέπει να καταστραφεί για να φέρει τον αμερικάνικο καπιταλισμό αρκετά σε φόρμα ώστε να ξεκινήσει μια βιώσιμη ανοδική φάση.
Το 2012, ο περιορισμός των μισθών οδήγησε σε μια ακόμη άνοδο των συνολικών κερδών. Αυτό μόνο οριακά ισοφάρισε την καθοδική πίεση στην κερδοφορία λόγω των παλιών δανείων και των μη-παραγωγικών περιουσιακών στοιχείων.
Όμως, θα χρειαστεί μια ακόμη βύθιση στην ύφεση για να ξεκαθαριστεί αυτό το χάλι των καπιταλιστών. Αναμένω το ποσοστό κέρδους στις ΗΠΑ να πέσει μέσα στο 2013.
Αν οι πλούσιοι γίνονται πλουσιότεροι, πώς γίνεται να βρίσκονται σε κρίση;
Οι πλούσιοι στην Αμερική ποτέ δεν υπήρξαν πλουσιότεροι από σήμερα, είτε μετρήσουμε απόλυτο πραγματικό εισόδημα, είτε το βαθμό ανισότητας. Το ίδιο ισχύει με τη Βρετανία και πολλές ακόμη καπιταλιστικές οικονομίες.
Όμως, αυτά είναι οι προσωπικές περιουσίες των πλούσιων και δεν αντιστοιχούν απαραίτητα σε συσσώρευση κεφαλαίου ή επενδύσεις στην παραγωγή.
Οι καπιταλιστικές επενδύσεις σε όλες τις μεγάλες οικονομίες είναι πολύ χαμηλότερα απο ό,τι ήταν πριν από την κρίση. Ως μερίδιο της εθνικής παραγωγής, πέφτουν σταθερά, ιδιαίτερα όσον αφορά στη βιομηχανία και σε άλλους βασικούς παραγωγικούς τομείς.
Ο καπιταλισμός είναι σε φάση απεργίας από τις επενδύσεις. Γι' αυτό και η κρίση είναι τόσο άγρια και χωρίς ορατό τέλος.
Μπορεί το σύστημα να βγει από την κρίση;
Ο καπιταλισμός βρίσκεται μέσα σε μια μακρά υφεσιακή περίοδο, όπως αυτή που βίωσε η Βρετανία και οι ΗΠΑ από το 1873 ως τα μέσα της δεκαετίας του 1890 και όπως ήταν η Μεγάλη Ύφεση της δεκαετίας του '30. Δεν πρόκειται για τον συνηθισμένο κύκλο ύφεσης και άνθησης.
Σήμερα, ο καπιταλισμός βρίσκεται παγιδευμένος σε κατάσταση χαμηλής ή μηδενικής μεγέθυνσης της παραγωγής, μη μπορώντας να επαναφέρει τις θέσεις εργασίας και τα εισοδήματα στα προηγούμενα επίπεδα.
Οποιασδήποτε κλίμακας νομισματική χαλάρωση, δημοσιονομικά κίνητρα ή λιτότητα δεν θα καταφέρουν να ανατρέψουν αυτή την κατάσταση. Χρειάζεται μια βαθιά ύφεση σαν του 1880 ή των αρχών της δεκαετίας του 1980 πριν τα πράγματα μπορέσουν να βελτιωθούν.
Φυσικά, αυτό προϋποθέτει ότι είμαστε διατεθειμένοι να ανεχτούμε αυτόν τον απαίσιο, ανίκανο και καταστροφικό τρόπο οργάνωσης της οικονομίας και της κοινωνίας μας.
Αν η εργατική τάξη δεν αντισταθεί, το αποτέλεσμα θα είναι υψηλή ανεργία και χειρότερα επίπεδα διαβίωσης για μια ολόκληρη γενιά, στην καλύτερη περίπτωση.
• Ο Μάικλ Ρόμπερτς γράφει στο μπλογκ thenextrecession.wordpress.com