"Ακόμα και μια ολόκληρη κοινωνία, ένα έθνος, μάλιστα όλες οι σύγχρονες κοινωνίες μαζί παρμένες, δεν είναι ιδιοκτήτες της γης. Είναι απλώς οι κάτοχοί της, οι επικαρπωτές της και οφείλουν σαν boni patres familias (σαν καλοί οικογενειάρχες) να την κληροδοτήσουν βελτιωμένη στις επόμενες γενιές".
Καρλ Μαρξ, Το Κεφάλαιο, Τόμος Τρίτος, Κεφάλαιο 46ο
Μια από τις συνηθισμένες συκοφαντίες ενάντια στον Μαρξισμό είναι ότι ενδιαφέρεται μόνο για την οικονομία, για την “ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων”, αδιαφορώντας για τις συνέπειες που έχει αυτή η ανάπτυξη πάνω στο περιβάλλον. Η αλήθεια, όμως, είναι αντιδιαμετρικά αντίθετη: παρόλο που ζούσαν σε μια εποχή όπου η ανάπτυξη της βιομηχανίας ήταν μηδαμινή σε σχέση με τα σημερινά της επίπεδα και τα οικολογικά προβλήματα είχαν τοπικό μόνο χαρακτήρα, ο Μαρξ και ο Έγκελς προειδοποιούσαν από τότε για τους κινδύνους που κουβαλούσε ο καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής για την γη και το περιβάλλον.
Το παρακάτω απόσπασμα από το βιβλίο του Έγκελς “Η καταγωγή της οικογένειας, του κράτους και της ατομικής ιδιοκτησίας” είναι αποκαλυπτικό: "Ας μην κολακευόμαστε ωστόσο πάρα πολύ για τις ανθρώπινες νίκες μας πάνω στη Φύση. Η Φύση μάς εκδικείται για καθεμιά τους. Κάθε νίκη έχει βέβαια κατά κύριο λόγο τις συνέπειες στις οποίες αποβλέπαμε, αλλά στη συνέχεια έχει εντελώς διαφορετικά, απρόοπτα αποτελέσματα, που πολύ συχνά εκμηδενίζουν τις πρώτες τους συνέπειες.
Οι άνθρωποι που στη Μεσοποταμία, στην Ελλάδα, στη Μικρά Ασία και αλλού, κατέστρεψαν τα δάση για να αποκτήσουν καλλιεργήσιμη γη, ποτέ δεν ονειρεύτηκαν πως μ’ αυτό βάζανε τις βάσεις για την πραγματική ερήμωση αυτών των χωρών, καταστρέφοντας μαζί με τα δάση και τα κέντρα συγκέντρωσης και διατήρησης της υγρασίας.
Όταν οι ορεινοί Ιταλοί κατέστρεψαν στις νότιες πλαγιές των Άλπεων τα δάση των ελάτων, που με τόση φροντίδα διατηρήθηκαν στις βόρειες κλιτύες, δεν είχαν ιδέα πως μ’ αυτό τον τρόπο υποσκάπτανε τη γαλακτοκομία στην περιοχή τους...
Έτσι τα γεγονότα μας θυμίζουν σε κάθε βήμα, πως δεν κυριαρχούμε καθόλου πάνω στη Φύση όπως ένας κατακτητής πάνω σ’ έναν ξένο λαό, όπως κάποιος που θα στεκόταν έξω από τη Φύση, αλλά πως ανήκουμε στη Φύση με τη σάρκα, το αίμα, και το μυαλό μας..."
Η φύση και η ανθρώπινη εργασία είναι οι δύο πηγές του πλούτου για τους ανθρώπινες κοινωνίες. Με την εργασία, γράφει ο Μαρξ, ο άνθρωπος “μεταμορφώνει την φυσική ύλη σε μια μορφή, έτσι ώστε να γίνει χρήσιμη για τον εαυτό του”.
Αυτή η εργασία δεν έχει πλέον καμιά σχέση με την μεταμόρφωση της ύλης που κάνουν πχ οι μέλισσες, ή οι αράχνες όταν φτιάχνουν τις κερήθρες ή τους ιστούς τους: "Η αράχνη κάνει δουλειές που μοιάζουν μ' αυτές που κάνει ο υφαντής και η μέλισσα με το χτίσιμο... της κερήθρας της ντροπιάζει κάμποσους ανθρώπους-αρχιτέκτονες". Η μέλισσα και η αράχνη, όμως, κινούνται από το ένστικτο και μόνο. "Αυτό που ξεχωρίζει από τα πριν τον χειρότερο αρχιτέκτονα από την καλύτερη μέλισσα είναι ότι ο αρχιτέκτονας έχει κιόλας φτιάξει μια κερύθρα στο κεφάλι του, πριν ακόμα την φτιάξει με κερί".
Αυτό δεν ήταν πάντα έτσι. Πριν από πολλές χιλιετίες, την περίοδο που οι ιστορικοί ονομάζουν την εποχή της αγριότητας, την εποχή που η ανθρώπινη εργασία δεν είχε ακόμα αποβάλει "την πρώτη της ενστιχτώδικη μορφή", η ανθρώπινη εργασία έμοιαζε, λίγο πολύ, με αυτή την εργασία της μέλισσας και της αράχνης. Με την διαδικασία, όμως, του μετασχηματισμού αυτού της φυσικής ύλης ο άνθρωπος αναπτύσσει τις δυνατότητές του και απελευθερώνει τις δυνατότητές του. Όπως έγραφε και πάλι ο Μαρξ, “επενεργώντας... πάνω στη φύση που βρίσκεται έξω από αυτόν και αλλάζοντάς την, αλλάζει ταυτόχρονα και την δική του φύση... Αναπτύσσει τις δυνάμεις που κινούνται μέσα της και υποτάσσει στην κυριαρχία του το παιχνίδι των δυνάμεών της". Ή για να το πούμε με τα λόγια του 'Εγκελς, ο εξανθρωπισμός του πιθήκου είναι προϊόν της εργασίας.
Με τον διαχωρισμό της κοινωνίας σε τάξεις η δημιουργικότητα των ανθρώπων υποτάχθηκε στις ανάγκες και τα συμφέροντα της εκάστοτε κυρίαρχης μειοψηφίας. Η εργασία μετατράπηκε από μηχανισμό “εξανθρωπισμού” σε μηχανισμό καταλήστευσης. Καταλήστευσης όχι μόνο του ανθρώπου αλλά και της ίδιας της φύσης. Όσο “προόδευε” το σύστημα της ταξικής κυριαρχίας, τόσο “προόδευε” και η καταστροφή του περιβάλλοντος. Οι δουλοκτήτες κατέστρεφαν τα δάση της επικράτειάς τους. Οι καπιταλιστές καταστρέφουν το κλίμα σε ολόκληρο τον πλανήτη.
“Στην γεωργία, όπως και στην μανουφακτούρα”, γράφει ο Μαρξ, “η κεφαλαιοκρατική μετατροπή της παραγωγικής διαδικασίας εμφανίζεται ταυτόχρονα σαν μαρτυρολόγιο του παραγωγού”. Αλλά δεν είναι μόνο “πρόοδος στην τέχνη της καταλήστευσης του εργάτη, αλλά και στην τέχνη της καταλήστευσης του εδάφους. Και όσο μια χώρα, όπως πχ οι Ηνωμένες Πολιτείες της Βόρειας Αμερικής, ξεκινάει από τη βιομηχανία σαν το φόντο της ανάπτυξής της, τόσο πιο γρήγορη είναι αυτή η διαδικασία της καταστροφής. Επομένως, η κεφαλαιοκρατική παραγωγή αναπτύσσει μόνο την τεχνική και το συνδυασμό της κοινωνικής διαδικασίας παραγωγής, υποσκάπτοντας ταυτόχρονα τις πηγές απ' όπου αναβλύζει κάθε πλούτος: τη γη και τον εργάτη".