Μια ενδιαφέρουσα έκθεση με τίτλο “Πριγκίπισσες της Μεσογείου στην αυγή της Ιστορίας” φιλοξενεί το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης μέχρι τις 10 Απρίλη. Πρόκειται για εκθέματα που προέρχονται από τάφους γυναικών που έζησαν από το 1000 ως το 500 π.Χ στην σημερινή Ελλάδα, Κύπρο και Ιταλία.
Δεν πρόκειται για “πριγκίπισσες” με την κυριολεκτική έννοια, αλλά σίγουρα για γυναίκες με κύρος πολιτικό ή κοινωνικό. Από τις γυναίκες που την ίδια εποχή μοχθούσαν στα χωράφια δύσκολα βρίσκουμε προσωπικά τους αντικείμενα. Αφενός γιατί δεν είχαν χρυσά κοσμήματα και περίτεχνη διακόσμηση στα σπίτια τους, αφετέρου γιατί κανείς δεν εξασφάλιζε ότι θα διασώζονταν σε καλοφτιαγμένους τάφους. Ωστόσο, οι τάφοι αυτών των καθόλου ταλαιπωρημένων γυναικών μπορούν να μας βοηθήσουν να καταλάβουμε όψεις της κοινωνίας της αρχαιότητας.
Ένα πρώτο ζήτημα που γίνεται εντυπωσιακά ορατό στην έκθεση είναι η διαρκής αλληλεπίδραση των πολιτισμών της Μεσογείου. Δεν ταξιδεύουν μόνο τα υλικά αλλά οι τεχνικές, οι τελετές, οι διατροφικές συνήθειες, οι θρησκείες και οι ιδέες. Αιγυπτιακές θεότητες και αιγυπτιακά θρησκευτικά σύμβολα βρίσκονται στους τάφους, τα αγγεία των σπονδών έχουν διαφορές μεταξύ τους αλλά και πολλές ομοιότητες.
Η αλληλεπίδραση αυτή είχε ήδη ξεκινήσει πολλούς αιώνες πριν. Το ελληνικό, και κατ'επέκταση το λατινικό, αλφάβητο είναι μετεξελίξεις μιας από τις γραφές που χρησιμοποιούσαν οι Φοίνικες έμποροι. Σε έναν από τους ελληνικούς τάφους σώζεται ένα εύρημα το οποίο είχε κατασκευαστεί πολλούς αιώνες πριν στη Συρία. Η εκτίμηση των αρχαιολόγων είναι ότι είτε πρόκειται για κάποιο απόκτημα του πλούσιου εμπόρου -συζύγου, ή ότι πρόκειται για κάποιο κειμήλιο που βρισκόταν στην κατοχή της οικογένειας από καιρό.
Αυτή η βασική αλήθεια που είναι οφθαλμοφανής σε όποιον επισκεφτεί ένα κυκλαδικό μουσείο της χώρας (όπως για παράδειγμα της Σύρου) και συγκρίνει, για παράδειγμα, τα λεπτεπίλεπτα βαζάκια για μακιγιάζ που χρησιμοποιούσαν οι Κυκλαδίτισσες με τα σχεδόν όμοια που χρησιμοποιούσαν οι Αιγύπτιες, συνήθως εξαφανίζεται όταν γίνεται συζήτηση για τον “ελληνικό πολιτισμό” του 5ου αιώνα. Χωρίς τις τεχνικές, τις πρώτες ύλες και τον πλούτο που ταξίδευε για αιώνες στη Μεσόγειο, δεν θα μπορούσε να υπάρξει το παράδειγμα της Αθηναϊκής Δημοκρατίας.
Ρίζες
Ένα δεύτερο ζήτημα για το οποίο η έκθεση αποτελεί βοήθεια είναι για τις ρίζες της γυναικείας καταπίεσης. Μιλάμε βέβαια για γυναίκες που οι βιολόγοι και οι ανθρωπολόγοι εξετάζοντας τα οστά τους μας βεβαιώνουν ότι είχαν περάσει ζωή χαρισάμενη.
Έτρωγαν καλά χωρίς να τους λείπει τίποτα και το σώμα τους δεν ήταν καταπονημένο από την εργασία. Πολλές θάβονται με ομοιώματα σιταποθηκών, που συμβολίζουν τον πλούτο του σπιτιού τους όσο ήταν στη ζωή. Όμως σε ορισμένους τάφους οι γυναίκες θάβονται μαζί με αντικείμενα που φανερώνουν ιδιαίτερο και αναβαθμισμένο ρόλο. Εργαλεία με τα οποία συμμετείχαν στις σπονδές και τα δείπνα μαζί με τους άντρες ή και ιερά σκεύη – ήταν ιέρειες ή μάγισσες, αλλά και εξαρτήματα ιππασίας και ομοίωμα κάρου, άρα για ορισμένες η ζωή δεν περιοριζόταν μέσα στους τοίχους του σπιτιού.
Υπάρχει μια ιστορική στιγμή κατά την οποία η “ειδική θέση” των γυναικών της άρχουσας τάξης από “προνόμιο”, αφού δεν συμμετείχαν στις βαριές εργασίες και στον πόλεμο, μετατρέπεται σε σχέση υποταγής και γίνονται εξάρτημα των ανδρών, ένα “απόκτημα” δίπλα στα άλλα εργαλεία του σπιτιού. Έχοντας ήδη χάσει τον κοινωνικό τους ρόλο, αφού ήταν αποκλεισμένες από τις επαφές, το εμπόριο, την οικονομική δραστηριότητα, δεν είχαν την παραμικρή άμυνα απεναντι σε αυτή την “ιστορική ήττα του γυναικείου φύλου”, με τα λόγια του Ένγκελς.
Δύο παρατηρήσεις για την έκθεση. Πρώτον, το εισιτήριο των 7 ευρώ είναι ακριβό, όταν μάλιστα χορηγοί είναι όλα τα μεγάλα κανάλια, εφημερίδες, εταιρείες, ή ο Ζολώτας που διαφημίζει τα εμπνευσμένα από την αρχαιότητα κοσμήματά του. Δεύτερον, η επιμονή των αρχαιολόγων να χρησιμοποιούν αρχαιοπρεπείς εκφράσεις για αντικείμενα που έχουν παρόμοια χρήση στη σημερινή εποχή το μόνο που καταφέρνει να μην αφήνει απλό κόσμο να καταλάβει τα εκθέματα. Αντί για ενώτια, πηνία, στρόφιγγες, οβελούς και κρατευτές, ας τολμήσουν να γράψουν στις πινακίδες: σκουλαρίκια, κουβαρίστρες, κόπιτσες, σούβλες και ψησταριές.
Οι ώρες λειτουργίας είναι Δευτέρα, Τετάρτη, Παρασκευή, Σάββατο 10πμ – 5μμ, την Κυριακή 11πμ-5μμ και την Πέμπτη 10 πμ – 8μμ. Τα σαββατοκύριακα το μεσημέρι γίνονται και ξεναγήσεις χωρίς έξτρα χρέωση, αρκεί να επικοινωνήσετε νωρίς.