Από το 1821 στο 2013

Η φετινή επέτειος της επανάστασης του 1821 χρωματίστηκε από μια πρωτοφανή επίθεση στους εκπαιδευτικούς του ΠΑΜΕ, που τόλμησαν να θυμίσουν ότι ο τσαγκάρης Π. Καρατζάς και όχι ο Παλαιών Πατρών Γερμανός σήκωσε το λάβαρο της επανάστασης στην Πελοπόννησο. Πώς όμως από τον Κοσμά τον Αιτωλό που έθετε ό, τι αποκαλούσε «έλληνες» στην ίδια μοίρα με τους αιρετικούς και τους άθεους φτάσαμε στη γέννηση του ελληνικού έθνους;

Όπως επισήμανε ο Γκράμσι, το έθνος κατασκευάζεται από την αστική τάξη στο πλαίσιο του αγώνα της για την κοινωνική και άρα και την πολιτιστική ηγεμονία. Στα δικά μας, ο Κορδάτος υπογράμμισε ότι η εθνική ιδεολογία ήταν γέννημα της ανάπτυξης της ελληνικής αστικής τάξης στα τέλη του 18ου αιώνα. Οι έλληνες έμποροι άρχισαν να κατακτούν τις θάλασσες και να παίζουν βασικό ρόλο στις μεταφορές όλης της Μεσογείου και η αγροτική οικονομία να συνδέεται με την αγορά. Έτσι μπήκαν οι βάσεις για την ανάπτυξη του «νεοελληνικού Διαφωτισμού» με το Σύνταγμα του Ρήγα να μεταφέρει στη βαλκανική πραγματικότητα το γιακωβινικό Σύνταγμα του 1793. Αυτό δεν σημαίνει ότι την επανάσταση την υλοποίησαν οι αστοί. Όπως στη γαλλική επανάσταση του 1789 οι «ξεβράκωτοι» αποτέλεσαν την κινητήρια δύναμη που ανέτρεψε το Παλιό καθεστώς για λογαριασμό της αστικής τάξης και μερικές φορές ακόμα και εναντίον της, έτσι και στην επανάσταση του 1821 οι φτωχοί αγρότες έδωσαν μαζικά το αίμα τους στον αγώνα για την απελευθέρωση.

Ταξικός χαρακτήρας

Δεν είναι τυχαίο ότι ο Δ. Υψηλάντης υπογράμμιζε στην προκήρυξη των εκλογών για την Α’ Εθνοσυνέλευση ότι ο αγώνας «διεξήγετο υπέρ της απελευθερώσεως του λαού από πάσης καταπιέσεως, όχι μόνο της δυναστικής των Τούρκων, αλλά και από της οικονομικής των ισχυρών χριστιανών». Ο ταξικός χαρακτήρας της επανάστασης φαίνεται και από τους δύο εμφυλίους πολέμους που έγιναν στο εσωτερικό της επανάστασης το 1823 και 1824.

Ενδεικτική είναι η συμμαχία του Κολοκοτρώνη με τους Πελοποννήσιους προεστούς (εναντίον των οποίων είχε πολεμήσει στον πρώτο εμφύλιο) στον δεύτερο εμφύλιο ενάντια στη φιλελεύθερη πτέρυγα, η οποία επικράτησε και φυλάκισε τον Κολοκοτρώνη το 1825 στην Ύδρα με φρούραρχο τον Μακρυγιάννη. Το 1821 ήταν λοιπόν μια αστική επανάσταση με σημαία της το έθνος.

Στη σημερινή εποχή, η αντικαπιταλιστική και επαναστατική αριστερά δεν πρέπει να υποτιμήσει την επιρροή της εθνικής ιδεολογίας στην εργατική τάξη. Το έθνος, μέσα από τη διαδρομή του στους δύο τελευταίους αιώνες έχει αποδειχτεί ένας πολύ ισχυρός δεσμός μεταξύ των ανθρώπων, όπως, άλλωστε, και η θρησκεία. Συνολικά όμως, η κοινωνική τάξη παραμένει ο ισχυρότερος δεσμός των ανθρώπων και όχι το έθνος. Αυτή η αλήθεια δεν φαίνεται σε ειρηνικές περιόδους όπου η κοινωνία λειτουργεί ομαλά ή στην αρχή των εκστρατειών ενάντια σε «προαιώνιους εχθρούς».

Αν όμως εκατομμύρια εργάτες το 1914 πήγαιναν με χαρά στο σφαγείο του Α’ Παγκοσμίου πολέμου, το τέλος του συνοδεύτηκε από τις «εθνικές προδοσίες» τους, που εξελίχτηκαν στις επαναστάσεις στη Ρωσία και τη Γερμανία. Το ίδιο έγινε και στην Ελλάδα όπου οι γεμάτες εθνική περηφάνεια προελάσεις του ελληνικού στρατού στους Βαλκανικούς πολέμους έδωσαν τη θέση τους στην αντιπολεμική, διεθνιστική δράση κατά τη διάρκεια της Μικρασιατικής εκστρατείας με πρωταγωνιστές τους επαναστάτες του ΣΕΚΕ. Το «έθνος των εργατών», με τα λόγια του Λένιν, υπάρχει σε κάθε έθνος, όπως και το αντίπαλό του, το «έθνος του κεφαλαίου». Γι’ αυτό και η εκτίμηση του Μαρξ στο Κομμουνιστικό Μανιφέστο ότι «οι προλετάριοι δεν έχουν πατρίδα» είναι επίκαιρη, τουλάχιστον όσο και η διεθνιστική πρόσκληση με την οποία τελειώνει: «Προλετάριοι όλων των χωρών ενωθείτε».