Μπορεί να ήταν ο Ντάριο Φο που πήρε το Νόμπελ Λογοτεχνίας το 1997, όμως όλοι ήξεραν πως μια πιο δίκαιη απονομή θα μοίραζε το βραβείο στον Φο και τη σύζυγό του, Φράνκα Ράμε, που πέθανε στις 29 Μάη, σε ηλικία 85 ετών. Το επαναστατικό θέατρο της Ιταλίας είχε και έχει σαν σύμβολο αυτά τα δύο ονόματα μαζί: Ντάριο Φο και Φράνκα Ράμε.
Η Ράμε άρχισε να συνεργάζεται με τον Φο από τη δεκαετία του '50. Παντρεύτηκαν το 1954 και για όλη την υπόλοιπη ζωή τους, η Ράμε έγραφε μαζί του, διόρθωνε τα έργα, πρωταγωνίστησε, είχε την ευθύνη της παραγωγής.
Από νωρίς εντάσσονται στην Αριστερά και βάζουν στο στόχαστρο το μεταπολεμικό ιταλικό κράτος, την κρυφή και φανερή βία, την δήθεν εθνική συμφιλίωση, τα απομεινάρια του φασισμού, τη Μαφία, τη σύνδεση με τους ιμπεριαλιστές και βέβαια την εκκλησία. Η συνεργασία Φο – Ράμε έχει μεγάλη εμπορική επιτυχία, παρότι ενοχλεί το ιταλικό κατεστημένο.
Το 1968 ριζοσπαστικοποιεί πολλούς καλλιτέχνες και για τους Φο – Ράμε γίνεται το σημείο καμπής για μια στροφή προς ενός νέου τύπου θέατρο. Γίνονται ιδρυτικά μέλη της “Νέας Σκηνής” που εκφράζει όλους αυτούς του καλλιτέχνες που βγαίνουν από τα εμπορικά κυκλώματα, αλλά πολύ γρήγορα κάνουν ένα βήμα παραπέρα ιδρύοντας τη δική τους κίνηση, την “Κομμούνα”. Πλέον το θέατρο γίνεται κομμάτι του ίδιου του κινήματος. Οι παραστάσεις γίνονται για να μαζευτούν χρήματα για αγώνες, η σκηνή μεταφέρεται μέσα σε κατειλημμένα εργοστάσια για συμπαράσταση, σε κατειλημμένους χώρους με την αστυνομία να προσπαθεί να διακόψει, σε πλατείες. Η περίοδος που άνοιξε με το καυτό φθινόπωρο του 1969, σε θεατρικό επίπεδο είναι ταυτισμένη με την “Κομμούνα”.
Η Φράνκα Ράμε προερχόμενη από οικογένεια με μεγάλη καλλιτεχνική παράδοση αξιοποιεί όλη την θεατρική της κουλτούρα και την φέρνει σε αυτό το καινούργιο θέατρο. Είναι ένα θέατρο ταυτόχρονα πρωτοπόρο που όμως αντλεί στοιχεία από την παράδοση της Κομέντια ντελ Άρτε, με κύριο χαρακτηριστικό τον αυτοσχεδιασμό και την άμεση αλληλεπίδραση με το κοινό. Η Ράμε εκείνη την περίοδο πλουτίζει το κοινό της έργο με τον Φο, αναδεικνύοντας τα ζητήματα της γυναικείας καταπίεσης, από το χώρο δουλειάς, την κουζίνα ως τη σεξουαλικότητα. Άσχετα αν έχουν δύο υπογραφές ή μία, έργα όπως το “Μια γυναίκα μόνη” και “Όλο σπίτι, κρεβάτι, εκκλησία” έχουν τη σφραγίδα της Ράμε.
Οι Ράμε και Φο δέχονταν απειλές για πολλά χρόνια, από αφεντικά, φασίστες και το κράτος. Υπήρξαν περίοδοι που χρειάστηκαν σωματοφύλακες. Το Μάρτη του 1973, όμως, είναι πάνω στη Ράμε που θα ξεσπάσει η οργή των φασιστών για όλη τους τη δράση. Η Ράμε έπεσε θύμα απαγωγής από μια ομάδα νεοφασιστών. Την βασάνισαν και την βίασαν, μέχρι που την πέταξαν κάπου, αφού πρώτα της είχαν σημαδέψει το σώμα με ξυράφια και σβήνοντας πάνω της τσιγάρα.
Επιστρέφει στη σκηνη πολύ γρήγορα, με μονολόγους αντιφασιστικούς και φεμινιστικούς, βγαλμένους και μέσα από αυτή την εμπειρία, όπως “Ο βιασμός”.
Η Ράμε συνέχισε να είναι ενεργή στο κίνημα και στην πολιτική της Ιταλίας, είτε από τις γραμμές της Κομμουνιστικής Επανίδρυσης, είτε εκλεγόμενη γερουσιαστής με το κόμμα του ντι Πιέτρο, είτε πιο πρόσφατα ελπίζοντας ότι το κίνημα του Μπέπε Γκρίλο μπορεί να κάνει τη διαφορά. Πάντα όμως, μαζί με τον Ντάριο Φο, στο πλευρό του κινήματος, από τη Γένοβα του 2001 ως τις αντιπολεμικές διαδηλώσεις και τα συλλαλητήρια για να πέσει ο Μπερλουσκόνι.
Καλό ταξίδι
Ο Στέφανος Ληναίος, η Έλλη Φωτίου και όλοι οι συνεργάτες του Θεάτρου ΑΛΦΑ, είμαστε συγκλονισμένοι μαθαίνοντας ότι σήμερα έφυγε για πάντα από τη ζωή η σπουδαία Ιταλίδα ηθοποιός και προσωπική μας φίλη Φράνκα Ράμε.
Το 1977 που ήρθε στην Ελλάδα, μαζί με το Νομπελίστα συγγραφέα, ηθοποιό και μεγάλο φίλο μας Ντάριο Φο, σύντροφό της στη ζωή και τη σκηνή, ζήσαμε μαζί δυo μέρες, συζητώντας και δουλεύοντας πάνω σε μεγάλα Πολιτιστικά και Κοινωνικά θέματα. Παρουσιάσαμε για πρώτη φορά το έργο "Ένα τυχαίο ατύχημα" και έπειτα το επιτυχημένο και βραβευμένο "Δεν πληρώνω, δεν πληρώνω". Kαι από τότε δεθήκαμε με μια βαθιά φιλία.
Συναντηθήκαμε και πάλι το καλοκαίρι του 2000 στους Δελφούς, στο μεγάλο αφιέρωμα για την απονομή του βραβείου Νόμπελ στο Ντάριο Φο. Και τελευταία φορά στο Ηρώδειο, στο σπάνιο ρεσιτάλ του Ντάριο Φο.
Η Φράνκα Ράμε ήταν μια ολοκληρωμένη ηθοποιός, συγγραφέας και μαχόμενη γυναίκα. Οι περιπέτειές της από τις διώξεις και τα βασανιστήρια που υπέστη από φασιστικές ομάδες του Μιλάνου, κλόνισαν για αρκετό καιρό την υγεία της. Δεν τη λύγισαν όμως και μαζί με το Ντάριο Φο, παρέμειναν ένα ιδανικό ζευγάρι στη ζωή και την Τέχνη μέχρι τις τελευταίες στιγμές της.
Το Θέατρο ΑΛΦΑ προγραμματίζει τον προσεχή Οκτώβριο να συμπεριλάβει στις προγραμματισμένες του εκδηλώσεις και μια ειδική εκδήλωση αφιερωμένη στη μνήμη της.
Για το Θέατρο ΑΛΦΑ – 29.5.13
Στέφανος Ληναίος - Έλλη Φωτίου