Η νίκη του "Κόκκινου Στρατού", όπως ονόμαζε το ΚΚΚ τον στρατό των ανταρτών, δεν ήταν κεραυνός εν αιθρία: το Πεκίνο, η πρωτεύουσα του Τσανγκ Κάι Σεκ είχε πέσει ήδη τον Γενάρη του 1949 στα χέρια του Μάο -χωρίς να πέσει σχεδόν ούτε ένας πυροβολισμός. Και το ίδιο έγινε μέσα στους επόμενους μήνες στις περισσότερες μεγάλες πόλεις της Κίνας. Το ηθικό στο στρατόπεδο του Κουομιτάνγκ βρισκόταν στα τάρταρα: οι στρατιώτες λιποτακτούσαν -κατά χιλιάδες- προς τον Κόκκινο Στρατό.
Σοκ
Παρόλα αυτά, η ανατροπή του καθεστώτος προκάλεσε σοκ στις πρωτεύουσες της Δύσης. Οι ΗΠΑ είχαν κάνει μέσα στα προηγούμενα χρόνια ό, τι μπορούσαν για να σταματήσουν την προέλαση των δυνάμεων του Μάο: ενίσχυσαν το καθεστώς του Κουομιτάνγκ με στρατιωτική βοήθεια αξίας εκατοντάδων εκατομμυρίων δολαρίων ενώ η αμερικανική αεροπορία δεν δίστασε να μεταφέρει χιλιάδες στρατιώτες στην Μαντσουρία, μια περιοχή που οι στρατηγοί θεωρούσαν κομβική, όταν της το ζήτησε ο Τσανγκ Κάι Σεκ.
Μετά την επικράτηση της επανάστασης, η Δύση αρνήθηκε να αναγνωρίσει το νέο καθεστώς. Στις 25 Οκτώβρη του 1949 η "Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας" αποπέμφθηκε από τον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ) και η έδρα της δόθηκε στην "Δημοκρατία της Κίνας" που είχε στο μεταξύ ανακηρύξει, με πρωτεύουσα την Ταϊπέι, ο Τσανγκ Κάι Σεκ.
Υπήρχαν δυο βασικοί λόγοι που ωθούσαν την Δύση σε αυτή την εχθρότητα. Ο πρώτος ήταν ο Ψυχρός Πόλεμος που είχε μόλις "ξεσπάσει" ανάμεσα στις ΗΠΑ και τη Ρωσία, τους δυο μεγάλους νικητές του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Η Ρωσία δεν είχε, πρακτικά, αναμειχθεί καθόλου στον εμφύλιο πόλεμο της Κίνας -η βοήθειά της προς τον "Κόκκινο Στρατό" του Μάο ήταν μηδαμινή. Παρόλα αυτά το ΚΚ της Κίνας διατηρούσε από παλιά στενούς δεσμούς με το Κρεμλίνο. Στα μάτια των ηγετών της δύσης η νίκη της επανάστασης ήταν μια πανωλεθρία: μια τεράστια χώρα πέρναγε τώρα στο αντίπαλο "μπλοκ".
Ο δεύτερος λόγος αυτής της εχθρότητας ήταν εξίσου σημαντικός. Μέσα στο ίδιο το δυτικό στρατόπεδο κυριαρχούσε εκείνη την περίοδο άγριος αναβρασμός. Τον Αύγουστο του 1947, οι Βρετανοί είχαν αναγκαστεί, κάτω από την πίεση των αντιδράσεων, να αποχωρήσουν από "τις Ινδίες" -την σημαντικότερη από τις αποικίες τους μέχρι τότε. Και τώρα στην εντυπωσιακή αυτή νίκη του αντιαποικιακού κινήματος ερχόταν να προστεθεί η νίκη του αντάρτικου στρατού στην Κίνα. Οι "στάσεις" στις αποικίες θα πολλαπλασιάζονταν τώρα -για αυτό δεν είχε κανένας την παραμικρή αμφιβολία. Περιττό να το πει κανείς, οι φόβοι τους αυτοί, επιβεβαιώθηκαν μέσα στα επόμενα χρόνια στο ακέραιο.
Η Κινεζική επανάσταση ήταν μια γνήσια επανάσταση. Οι δυνάμεις που συγκρούστηκαν στα τέσσερα χρόνια που κράτησε ο εμφύλιος πόλεμος ήταν πολύ διαφορετικές. Από τη μια ήταν ένας αντάρτικος στρατός εκατομμυρίων, στρατολογημένων εθελοντικά από τις μάζες των εξαθλιωμένων αγροτών. Από την άλλη ένας ταχτικός στρατός ενός μισητού καθεστώτος, μιας χούφτας γαιοκτημόνων και τοκογλύφων βουτηγμένων μέχρι το μεδούλι στη σήψη και τη διαφθορά.
Ο ίδιος ο Τσανγκ Κάι Σεκ ήταν εξαιρετικά μισητός, στα μάτια των φτωχών τουλάχιστον. Ο Τσανγκ Κάι Σεκ ήταν αυτός που τον Απρίλη του 1927 είχε διατάξει τον στρατό του, που είχε μπει σαν απελευθερωτής στην επαναστατημένη Σαγκάη να στρέψει τα όπλα του ενάντια στους εργάτες -που είχαν ανοίξει τον δρόμο στα στρατεύματά του με μια γενική απεργία που παρέλυσε την άμυνα του παλιού καθεστώτος. Αυτό που ακολούθησε ήταν μια τρομαχτική σφαγή: πάνω από 50 χιλιάδες εργάτες δολοφονήθηκαν, ενώ όλες οι εργατικές οργανώσεις διαλύθηκαν βίαια από τον στρατό. Από τότε βέβαια είχαν περάσει δυο ολόκληρες δεκαετίες, ο Τσανγκ Κάι Σεκ, όμως, παράμενε ο "χασάπης της Σαγκάης" στα μάτια των εργατών.
Υποδοχή
Η συντριπτική πλειοψηφία των Κινέζων υποδέχτηκε με ενθουσιασμό τη νίκη του Μάο, τον Οκτώβρη του 1949. Χιλιάδες εργάτες χειροκροτούσαν από τα εργοστάσια, τα καταστήματα ή τα πεζοδρόμια τους μαχητές του "Κόκκινου Στρατού" που έμπαιναν σαν απελευθερωτές στις πόλεις. Αλλά ο ρόλος τους ήταν απλά αυτός -να χειροκροτούν.
Το ίδιο το Κομμουνιστικό Κόμμα της Κίνας είχε το 1949 πλέον ελάχιστους δεσμούς με την εργατική τάξη και το εργατικό κίνημα. Το ΚΚΚ, που είχε ιδρυθεί το 1921, στον απόηχο της νίκης της επανάστασης στη Ρωσία από μια μικροσκοπική ομάδα μαρξιστών, είχε καταφέρει να μετατραπεί μέσα στα επόμενα χρόνια σε μια σημαντική πολιτική δύναμη. Το 1926 είχε 30.000 μέλη, κύρια εργάτες. Η δύναμή του ήταν συγκεντρωμένη στις πιο αναπτυγμένες πόλεις της ανατολικής ακτής. Το ΚΚΚ έπαιξε την εποχή εκείνη σημαντικό ρόλο στις μεγάλες απεργίες ενάντια στις ξένες εταιρείες στην Σαγκάη και το Χονγκ Κονγκ.
Το κόμμα που διοικούσε ο Μάο, όμως, το 1949 δεν είχε πια σχέση με το ΚΚΚ του 1921, ή του 1924. Το 1926 η Τρίτη Διεθνής, κάτω από την ηγεσία του Στάλιν και των συμμάχων του και παρά τις αντιρρήσεις του Τρότσκι, έσπρωξε το ΚΚ σε συμμαχία με το Κουομιτάνγκ -το οποίο μάλιστα ανακήρυξε σαν την "κύρια επαναστατική οργάνωση" της Κίνας και αποδέχτηκε σαν μέλος της Κομιντέρν. Το αποτέλεσμα αυτής της συμμαχίας ήταν η ήττα της επανάστασης -με την σφαγή της Σαγκάης το 1927 και ο άγριος διωγμός σε βάρος του ΚΚ. Ο Μάο ανασυγκρότησε τη δεκαετία του 1930 το ΚΚ σχεδόν από το μηδέν -αλλά αυτή τη φορά η εστία του δεν ήταν οι πόλεις, αλλά η δυσπρόσιτη επαρχία του Σαανξί. Και το κέντρο του δεν ήταν η εργατική τάξη, αλλά οι αγρότες. Όσο για το πρόγραμμα, ο Μάο καλούσε τώρα όλους τους Κινέζους να ενωθούν ενάντια στους "ξένους εισβολείς" -τους Γιαπωνέζους που στο μεταξύ είχαν εισβάλει στην Κίνα.
Η ανακήρυξη της "Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας" ήταν ένα σημάδι έμπνευσης και ελπίδας για εκατομμύρια ανθρώπους σε ολόκληρο τον πλανήτη. Αλλά δεν ήταν μια σοσιαλιστική επανάσταση. "Η απελευθέρωση της εργατικής τάξης είναι έργο της ίδιας", έγραφε σε ένα διάσημο ρητό του ο Μαρξ. Την κατάληψη των "Χειμερινών Ανακτόρων" τον Οκτώβρη του 1917 στη Ρωσία την διέταξε η στρατιωτική επιτροπή των Σοβιέτ, της επαναστατημένης, οργανωμένης σε συμβούλια, εργατικής τάξης. Ο αγροτικός στρατός του Μάο δεν ήταν το ίδιο.
Παρόλα αυτά, για την μεγάλη πλειοψηφία του πληθυσμού της Κίνας, η νίκη της επανάστασης συνοδεύτηκε από μια άμεση βελτίωση των συνθηκών της ζωής της: ο πληθωρισμός, που κατέτρωγε τα προηγούμενα χρόνια τα μεροκάματα και τις οικονομίες των φτωχών χαλιναγωγήθηκε, η ανεργία μειώθηκε δραματικά, στην ύπαιθρο τα κτήματα των τσιφλικάδων μοιράστηκαν στους ακτήμονες και τους φτωχούς, το παραδοσιακό απόλυτο δικαίωμα των ανδρών πάνω στις ζωές των συζύγων τους καταργήθηκε με νόμο.
Σκακιέρα
Ο βασικός στόχος, όμως, του Μάο και των άλλων ηγετών της επανάστασης ήταν να κάνουν την Κίνα μια σύγχρονη βιομηχανική αναπτυγμένη χώρα. Και έναν υπολογίσιμο παίχτη στην σκακιέρα των διεθνών ανταγωνισμών. Aυτός ο "υψηλός" στόχος πήρε απόλυτη προτεραιότητα.
Το 1952 η αγροτική μεταρρύθμιση έδωσε τη γη στους αγρότες. Το 1958 μια νέα μεταρρύθμιση τούς την πήρε πίσω δημιουργώντας νέα τεράστια κρατικά αγροκτήματα (που ονομάζονταν κατ' ευφημισμό "Λαϊκές Κομμούνες") -που είχαν μέχρι και 25.000 εργάτες το καθένα. Το 1965 ο πρόεδρος Μάο έθεσε έναν ακόμα υψηλό στόχο: "πρέπει να ξεπεράσουμε", δήλωσε, "κάθε χώρα σε ατομικές και υδρογονοβόμβες, με κάθε κόστος". Οι πιέσεις για γρήγορη συσσώρευση στις πλάτες των εργατών και των αγροτών προκάλεσαν πολλές φορές κοινωνικές εκρήξεις, όπως η «Πολιτιστική Επανάσταση» το 1967 και η εξέγερση της πλατείας Τιενανμέν το 1989. Αλλά ο κρατικός καπιταλισμός στην Κίνα κατάφερε να τις καταστείλει, να γιγαντωθεί και να ανοιχτεί στην παγκόσμια αγορά τα τελευταία εικοσιπέντε χρόνια. Σήμερα κανένας δεν μπορεί να ισχυριστεί στα σοβαρά ότι το καθεστώς της Κίνας έχει οποιαδήποτε σχέση με τον σοσιαλισμό.