Ιδέες
Γιατί να διαβάσουμε: Πάουλ Φρέλιχ - Ρόζα Λούξεμπουργκ
Κάθε χρόνο τον Γενάρη γίνεται ένα μνημόσυνο στο Βερολίνο στη μνήμη της Ρόζα Λούξεμπουργκ –και στη μνήμη του Καρλ Λήμπνεχτ. Κι οι δυο δολοφονήθηκαν τον Γενάρη του 1919, στην καταστολή της «Εξέγερσης του Σπάρτακου». Η Ρόζα έγινε σύμβολο και μάρτυρας. Όμως, ήταν και είναι κάτι πολύ περισσότερο.
\r\n\r\n \r\n \r\n \r\n \r\n \r\n \r\n \r\n \r\n \r\n \r\n \r\n \r\n \r\n \r\n \r\n \r\n \r\n
Η βιογραφία της από τον Πάουλ Φρέλιχ εξακολουθεί να είναι ο καλύτερος δρόμος για να ανακαλύψουμε την πραγματική Ρόζα. Ο Φρέλιχ δεν ήταν κάποιος αποστασιοποιημένος μελετητής της ζωής και του έργου της. Μέλος του Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος της Γερμανίας από το 1902, και αγωνιστής της αριστερής πτέρυγάς του, ο Φρέλιχ συμμετείχε σε μια αντιπολεμική διεθνιστική ομάδα επαναστατών στη Βρέμη, που τον Δεκέμβρη του 1918 συνενώθηκε με την Ένωση Σπάρτακος της Ρόζας και του Λήμπνεχτ για να δημιουργήσουν το Κομμουνιστικό Κόμμα Γερμανίας. Ήταν διευθυντής της εφημερίδας του, της Ρότε Φάνε (Κόκκινη Σημαία) όταν ξέσπασε η «εξέγερση του Σπάρτακου». Ήξερε τη Ρόζα από κοντά και καλά.
\r\nΗ Ρόζα Λούξεμπουργκ μπήκε στο επαναστατικό κίνημα, αρχικά της Πολωνίας, από τα εφηβικά της χρόνια. Σήμερα είναι πολύ εύκολο να ξεχνιέται ότι το εργατικό κίνημα και η επαναστατική αριστερά έκαναν τα πρώτα τους μεγάλα βήματα εκεί πριν την Ρωσία. Η στράτευση στην οργανωμένη πάλη για την επανάσταση ήταν επιλογή της Ρόζας από τα μαθητικά θρανία μέχρι τη δολοφονία της.
\r\nΌπως ο Λένιν, ο Τρότσκι και τόσοι άλλοι λιγότερο γνωστοί σήμερα, η Ρόζα Λούξεμπουργκ σκεφτόταν, έγραφε και «προχωρούσε» τον μαρξισμό «όχι ως δόγμα, αλλά ως καθοδήγηση για δράση». Σκεφτόταν και έγραφε για να εξοπλίσει την πρωτοπορία της εργατικής τάξης με πολιτικά και θεωρητικά όπλα. Κι αυτή η πρωτοπορία είχε όνομα, ήταν το σοσιαλιστικό κίνημα της εποχής και τα κόμματα που το απάρτιζαν.
\r\nΟ Φρέλιχ επισημαίνει ξανά και ξανά ότι ένας από τους λόγους για τις λυσσώδεις επιθέσεις εναντίον της από τη δεξιά και τους αστούς, αλλά και από την ηγεσία των συνδικάτων και της σοσιαλδημοκρατίας στην Γερμανία ήταν ακριβώς αυτό. Όπως είχε γράψει το 1906 ο Φραντς Μέρινγκ, οι «κακού γούστου επιθέσεις ενάντια στο κεφάλι το πιο μεγαλοφυές από όλα όσα έχουν εμφανιστεί μέχρι σήμερα ανάμεσα στους επιστημονικούς κληρονόμους του Μαρξ και του Ένγκελς έχουν σε τελευταία ανάλυση τις ρίζες τους στο γεγονός ότι αυτό το κεφάλι στηρίζεται πάνω στους ώμους μιας γυναίκας».
\r\nΤο βιβλίο του Φρέλιχ είναι ουσιαστικά δομημένο γύρω από τις μεγάλες πολιτικές μάχες που έδωσε η Ρόζα Λούξεμπουργκ. Αν θέλαμε να δώσουμε ονομασίες στις μάχες θα ήταν: η επιμονή στην στρατηγική της επανάστασης κι όχι της μεταρρύθμισης του καπιταλισμού. Η εργατική τάξη και η κίνησή της σαν το υποκείμενο αυτής της επαναστατικής στρατηγικής. Η πάλη ενάντια στον ιμπεριαλισμό και τον πόλεμο, με τις αρχές του διεθνισμού.
\r\nΤο πιο φημισμένο βιβλίο της Ρόζας είναι το Κοινωνική Μεταρρύθμιση ή Επανάσταση. Γράφτηκε το 1901 ως απάντηση στις απόψεις ενός παλιού μαθητή του Μαρξ και του Ενγκελς, του Εντουαρντ Μπερνστάιν που υποστήριζε ότι ο μαρξισμός είχε πέσει έξω στην εκτίμηση ότι ο καπιταλισμός θα γεννούσε κρίσεις και επαναστάσεις. Η σοσιαλδημοκρατία (η αριστερά της εποχής) έλεγε ο Μπερνστάιν πρέπει να ομολογήσει ανοιχτά ότι είναι ένα δημοκρατικό κόμμα των μεταρρυθμίσεων –που θα κάνουν ειρηνικά τον καπιταλισμό σε σοσιαλισμό.
\r\nΟ Φρέλιχ μας θυμίζει το πραγματικό πλαίσιο μέσα στο οποίο η Ρόζα Λούξεμπουργκ διατύπωσε την συντριπτική της απάντηση. Το καλοκαίρι του 1899 ένας σοσιαλιστής έγινε υπουργός στην αστική κυβέρνηση της Γαλλίας. Στην Γαλλία και την Γερμανία οι ανοιχτοί ρεφορμιστές έσπευσαν να τον υποστηρίξουν. Ο Φρέλιχ μας θυμίζει τα λόγια της Ρόζας που ηχούν επίκαιρα και σήμερα:
\r\n\r\n
\r\nΚοφτερός λόγος
\r\n«Μέσα στην αστική κοινωνία η σοσιαλδημοκρατία είναι από τη φύση της το κόμμα της αντιπολίτευσης. Δεν πρέπει να γίνει κυβερνητικό κόμμα παρά πάνω στα ερείπια του αστικού κράτους». Μας θυμίζει ακόμα πόσο κοφτερός και ειρωνικός μπορούσε να γίνει ο λόγος της Ρόζας: «Η γαλλική εργατική τάξη από υπηρέτρια που ήταν εχτές έγινε σήμερα πριγκίπισσα. Είναι προφανές ότι μόνο ένας σοσιαλιστής υπουργός μπορούσε να κάνει τέτοια θαύματα».
\r\nΗ Ρόζα κάθε άλλο παρά υποτιμούσε τη πάλη για «μεταρρυθμίσεις», δηλαδή για κατακτήσεις της εργατικής τάξης. Ο Φρέλιχ εξηγεί, «Η ‘στείρα’ αντιπολίτευση είναι αντίθετα η μόνη πραγματικά ρεαλιστική πολιτική». Γιατί, σύμφωνα με τη Ρόζα: «μακριά απ’ το να κάνει αδύνατες τις απτές πρακτικές επιτυχίες, τις άμεσες μεταρρυθμίσεις προοδευτικού χαρακτήρα, η πραγματική αντιπολίτευση είναι αντίθετα, για ένα γενικά κόμμα της μειοψηφίας και προ παντός για ένα σοσιαλιστικό κόμμα, το μόνο πραγματικό μέσο για να αποσπάσει πρακτικές επιτυχίες».
\r\nΌταν ξέσπασε η Επανάσταση του 1905 στην Ρωσία, η συζήτηση για την στρατηγική και την τακτική μπήκε σε νέα βάση. Η Ρόζα βρέθηκε, στα τέλη της χρονιάς, στην επαναστατημένη Βαρσοβία. Δεν πήγε για να «δει από κοντά», αλλά για να καθοδηγήσει πιο αποτελεσματικά το κόμμα της που δρούσε παράνομα εκεί. Συνελήφθη, μαζί με τον σύντροφό της τον Λήο Γιόγκιχες –και καταδικάστηκε αργότερα ερήμην σε θάνατο. Ο Φρέλιχ αποδίδει την αποφυλάκισή της από τα μπουντρούμια του Τσαρισμού, στις προειδοποιήσεις της «μαχητικής οργάνωσης» της ρώσικης και πολωνικής σοσιαλδημοκρατίας ότι θα πέσουν πολλά κεφάλια αν πειραχτεί μια τρίχα της Ρόζας.
\r\nΌμως, η μάχη που είχε να δώσει η Ρόζα ήταν και μέσα στο γερμανικό κίνημα. Όταν δημοσίευσε την μπροσούρα Μαζική Απεργία, Κόμμα και Συνδικάτα, επέσυρε τη μήνη της γραφειοκρατίας των συνδικάτων και τα περιφρονητικά σχόλια ενός μεγάλου κομματιού της κομματικής ηγεσίας. Πολύ απλά γιατί η Ρόζα υποστήριζε ότι η «μαζική απεργία» είναι ο δρόμος της προλεταριακής επανάστασης στον 20ο αιώνα. Σε τέτοιες στιγμές, κοινωνικής και πολιτικής κρίσης, υποστήριζε, η κίνηση της τάξης δεν γνωρίζει σινικά τείχη ανάμεσα σε οικονομικούς και πολιτικούς αγώνες. Αλληλοτροφοδοτούνται με αποτέλεσμα να ανεβάζουν την αυτοπεποίθηση και την οργάνωση πλατιών στρωμάτων εργατών που μέχρι τότε ήταν μακριά από τη συλλογική δράση και την πολιτική.
\r\nΓια την Ρόζα τα διδάγματα του 1905 έγιναν οδηγός για δράση –και την έφεραν σε σύγκρουση όχι πια με τον Μπερνστάιν και τους «ρεβιζιονιστές» αλλά και με το ίδιο το «κέντρο» του κόμματος και τον «πάπα του μαρξισμού» τον Καρλ Κάουτσκι. Η αφορμή ήταν το κίνημα για το γενικό εκλογικό δικαίωμα στην Πρωσία το 1910/11. Η Ρόζα επέμενε ότι το κόμμα πρέπει να οργανώσει γενικές απεργίες για να το διεκδικήσει. Η ηγεσία έλεγε όχι. Κι ήταν τότε που ο Κάουτσκι διατύπωσε τη θεωρία για τη λεγόμενη «στρατηγική της φθοράς» κόντρα στην τυχοδιωκτική «στρατηγική της εφόδου» της Ρόζας.
\r\nΥποτίθεται ότι η πρώτη ήταν η «σίγουρη» στρατηγική: δυνάμωμα του κόμματος, των συνδικάτων, εκλογικές νίκες και τέλος η σοσιαλιστική κυβέρνηση. Είναι χαρακτηριστικό για το κύρος που είχε ο Κάουτσκι ότι ο Λένιν τάχτηκε υπέρ του στη διαμάχη.
\r\nΘεωρούσε ότι η αντιπαράθεση αφορούσε την εκτίμηση των συσχετισμών ανάμεσα στο κίνημα και την άρχουσα τάξη στην Γερμανία και ο Κάουτσκι καλλιεργούσε αυτή την εικόνα.
\r\nΌμως, όπως συμβαίνει πολύ συχνά η συζήτηση για τους «συσχετισμούς» ήταν για την ηγεσία ο μανδύας να κρύψει την πολιτική της ταξικής συνεργασίας. Αυτό θα γινόταν οδυνηρά φανερό, και στον Λένιν, τέσσερα χρόνια μετά, όταν σύμπασα η ηγεσία της σοσιαλδημοκρατίας έσπευσε να στηρίξει τις άρχουσες τάξεις στο σφαγείο του Πρώτου Παγκόσμιου Πολέμου.
\r\n\r\n
\r\nΑντιμιλιταρισμός
\r\nΗ Ρόζα είχε διακρίνει τα σημάδια αυτά πολύ νωρίς. Το 1911 είναι η πρώτη φορά που συγκρούεται με την κομματική ηγεσία και σε ένα άλλο ζήτημα: Ποια απάντηση πρέπει να δώσουμε στον μιλιταρισμό, τις κούρσες των εξοπλισμών και τις ιμπεριαλιστικές διαμάχες που φούντωναν; Για την Ρόζα οι εξοπλισμοί, οι «επιθετικές δασμολογικές πολιτικές» και οι καυγάδες για τις αποικίες ήταν προϊόν του ίδιου του καπιταλισμού. Για θεωρητικούς όπως ο Κάουτσκι ήταν πολιτικές μιας φιλοπόλεμης μερίδας των αρχουσών τάξεων. Τα συμπεράσματα, διαμετρικά αντίθετα: συνεργασία για τη διεθνή ειρήνη από τη μια («ειρηνικές ουτοπίες» σύμφωνα με τη Ρόζα) και πάλη για την ανατροπή του καπιταλισμού από την άλλη.
\r\nΤο τελευταίο κομμάτι του βιβλίου του Φρέλιχ είναι ουσιαστικά μια παρουσίαση της Γερμανικής Επανάστασης του 1918. Αξίζει να διαβαστεί, τόσο γιατί πρωταγωνίστησε σε αυτή όσο και για το πλούτο των λεπτομερειών για τη δράση –και τις αποτυχίες- της Ρόζας.
\r\nΤο βιβλίο γράφτηκε σε μια πολύ δύσκολη εποχή, το 1939-40. Ο ναζισμός είχε βυθίσει τη Γερμανία στο σκοτάδι. Ο παγκόσμιος πόλεμος κοντοζύγωνε. Οι ιδέες της Ρόζας έμοιαζαν οριστικά ηττημένες. Η ίδια και το έργο της ήταν θαμμένο και συκοφαντημένο τόσο από την σοσιαλδημοκρατία όσο κι από τον σταλινισμό –ήδη από το 1931 ο Στάλιν είχε κατατάξει τον «λουξεμπουργισμό» στις απαγορευμένες «αιρέσεις». Ο ίδιος ο Φρέλιχ ήταν πλέον πολιτικός πρόσφυγας. Από τα τέλη της δεκαετίας του ’20 είχε διαγραφτεί από το ΚΚΓ. Γράφει στις τελευταίες σελίδες του βιβλίου:
\r\n«Ό,τι ανήκε στη Ρόζα Λούξεμπουργκ λεηλατήθηκε από τις στρατιωτικές ορδές το 1919…Το 1933 τα έργα της, όπως επίσης και πολλά άλλα εκπολιτιστικά δημιουργήματα του γερμανικού λαού, καήκανε δημόσια…»
\r\nΚαι σαν να μην έφτανε αυτό: «Πολλοί από τους συναγωνιστές και οπαδούς της Ρόζας, γερμανοί και πολωνοί, πληρώνουν την πίστη στις ιδέες της στις σταλινικές φυλακές. Πολλοί από αυτούς έχουν ντουφεκιστεί, αφού πρώτα στερήθηκαν της επαναστατικής τους τιμής.»
\r\n«Ο παγωμένος αέρας μιας μακράς περιόδου αντίδρασης έχει ερημώσει το ανθισμένο πεδίο των μεγάλων και γόνιμων ιδεών… Και όμως! Η θριαμβευτική πορεία της βαρβαρότητας θα βρει το τέρμα της. Ο Αχέρων θα ξαναμπεί σε κίνηση. Από το πνεύμα της Ρόζας Λούξεμπουργκ θα γεννηθούν νικητές».
\r\n