50 χρόνια μετά, οι ΗΠΑ έχουν μαύρο πρόεδρο. Γεγονός που ούτε σαν ανέκδοτο δεν ακουγόταν τότε. Πολλοί όταν εκλέχτηκε ο Ομπάμα έσπευσαν να μιλήσουν για δικαίωση του κινήματος που πάλεψε πριν 50 χρόνια. Οι πρόσφατες δολοφονίες μαύρων από μπάτσους στο Φέργκιουσον, το Μιζούρι, το Γουισκόνσιν και οι εξεγέρσεις που πυροδότησαν, έφεραν ξανά την εικόνα του Μάλκολμ Χ στα μυαλά εκατομμυρίων.

 

Γεννημένος το 1925 στην Νεμπράσκα των ΗΠΑ, ο Malcolm Little (μετέπειτα Malcolm Χ), μεγάλωσε σε μια κοινωνία βουτηγμένη στη ρατσιστική βία. Οι γονείς του, οπαδοί του θεωρητικού της απελευθέρωσης των μαύρων, Marcus Garvey, συχνά γίνονταν στόχος ρατσιστικών συμμοριών, φτάνοντας μέχρι και τη δολοφονία του πατέρα του.

 

Διανύοντας μια διαδρομή που λίγο πολύ αποτελεί μονόδρομο για εκατομμύρια αφροαμερικάνους στις ΗΠΑ, ο νεαρός Μάλκολμ στράφηκε στο μικροέγκλημα, γεγονός που, το 1946, τον οδήγησε στη φυλακή. Εκεί ήταν που ήρθε σε επαφή με το Έθνος του Ισλάμ, διαμορφώνοντας σε μεγάλο βαθμό την αντίληψή του για τον ρατσισμό και την αντιμετώπισή του. 

 

Το Έθνος του Ισλάμ, μια μαύρη σεπαρατιστική οργάνωση, υποστήριζε ότι οι λευκοί είναι αποτέλεσμα γενετικού πειράματος κι ότι ο χρόνος τους στη γη τελειώνει. Αυτό που έχουν να κάνουν οι μαύροι, υποστήριζε, είναι να διαχωριστούν από την κοινωνία των λευκών και να προετοιμαστούν “για την ημέρα της κρίσης”, χτίζοντας την μαύρη επιχειρηματικότητα. 

 

Εξαιτίας του ρατσισμού που επικρατούσε στην αμερικάνικη κοινωνία και παρά τα όσα ανορθόδοξα υποστήριζε, το Έθνος του Ισλάμ, είχε τεράστια απήχηση στον περιθωριοποιημένο μαύρο πληθυσμό. Στον έλεγχό του βρισκόταν ένα μεγάλο δίκτυο από τζαμιά και επιχειρήσεις, που παρείχαν άσυλο και φροντίδα στα θύματα των ρατσιστικών επιθέσεων. 

 

 

Ο Μαλκολμ Χ (η απόρριψη του επιθέτου του και η αντικατάστασή του με το Χ, είχε να κάνει με το γεγονός ότι τα επώνυμα τα έδιναν οι ιδιοκτήτες των μαύρων σκλάβων την εποχή της δουλείας), όταν αποφυλακίζεται το 1952, είναι πλέον ένας ριζοσπάστης αγωνιστής που με τις πύρινες ομιλίες του γίνεται ηγέτης της καταπιεσμένης μαύρης κοινότητας.

 

Ο ρατσισμός στον αμερικάνικο νότο ήταν προ πολλού θεσμοθετημένος, με τους νόμους Jim Crow (ο Jim Crow ήταν μια καρικατούρα μαύρου στην αμερικάνικη μουσικοθεατρική παράδοση). 

 

Οι νόμοι αυτοί απέκλειαν το μαύρο πληθυσμό από την πολιτική και οικονομική ζωή, στερώντας τους εργασιακά και πολιτικά δικαιώματα, σε πολλές περιπτώσεις ακόμα και αυτό της ψήφου. Το καθεστώς αυτό νομιμοποιούσε ουσιαστικά και τις ρατσιστικές συμμορίες όπως της Κου Κλουξ Κλαν, να σπέρνουν την τρομοκρατία, εξαπολύοντας δολοφονικές επιθέσεις και λιντσαρίσματα. 

 

Από τις αρχές της δεκαετίας του '50, αρχίζει να ακούγεται ένα τεράστιο “Φτάνει πια!”, από τον μαύρο πληθυσμό του Νότου. 

 

Τον Ιούνη του 1953, στη Λουιζιάνα, οργανώνεται καμπάνια μποϋκοτάζ των λεωφορείων που διαχώριζαν μαύρους και λευκούς. Τον Δεκέμβρη του 1955, στην Αλαμπάμα, η Ρόζα Παρκς, μια νεαρή μαύρη γυναίκα, συλλαμβάνεται επειδή αρνείται να παραχωρήσει τη θέση της, στο λεωφορείο, σε λευκό επιβάτη. Η πράξη της και η σύλληψή της, οδήγησε σε άλλη μια μεγάλη καμπάνια μποϋκοτάζ των λεωφορείων, που κράτησε ένα χρόνο. Ήταν η στιγμή που από τις τοπικές αντιδράσεις της Λουιζιάνας, γίνονται τα βήματα για ένα πανεθνικό κίνημα ενάντια στις ρατσιστικές διακρίσεις, που επρόκειτο να διαρκέσει για αρκετά χρόνια. Ηγέτης του κινήματος αναδεικνύεται ένας μαύρος χριστιανός ιερέας εν ονόματι, Μάρτιν Λούθερ Κινγκ. 

 

Άνθρωποι σαν τον Μ.Λ.Κινγκ στις εκκλησίες του Νότου, έπαιξαν κεντρικό ρόλο στην ανάπτυξη του κινήματος. Συνδυάζοντας τα χριστιανικά διδάγματα, με την έμπνευση που πρόσφεραν αγωνιστές σαν τον Γκάντι, διαμόρφωσαν τη στρατηγική της μη βίαιης αντίστασης, που πρέσβευε ο Μ.Λ.Κινγκ. Το κίνημα των πολιτικών δικαιωμάτων όπως ονομάστηκε, στόχευε μέσα από μικρές νίκες, να φτάσει στην αλλαγή των νόμων Jim Crow. Επρόκειτο για ένα μαζικό ειρηνικό κίνημα που πράγματι κατάφερε μικρές αλλαγές. Κάτω από την πίεσή του, το 1964, ψηφίστηκε ο νόμος για τα πολιτικά δικαιώματα που καταργούσε υποτίθεται τις ρατσιστικές διακρίσεις των Jim Crow. Η αποτυχία του όμως να αντιπαρατεθεί με τον καθημερινό ρατσισμό και την περιθωριοποίηση του μαύρου πληθυσμού, που καλά κρατούσαν, άνοιξαν πλατιά τη συζήτηση για τη στρατηγική του κινήματος.

 

Ολόκληρα κομμάτια του άρχισαν να ριζοσπαστικοποιούνται και να προσανατολίζονται σε πιο μαχητικούς τρόπους διεκδίκησης και αυτοάμυνας απέναντι στις επιθέσεις.

 

Ο Μάλκολμ Χ, ασκούσε δριμεία κριτική απέναντι στην τακτική της μη βίας, υποστηρίζοντας το δικαίωμα στην αυτοάμυνα. “Να είσαι ειρηνικός, ευγενικός, να σέβεσαι το νόμο. Αλλά αν κάποιος απλώσει χέρι πάνω σου στείλ' τον στο νεκροταφείο” έλεγε χαρακτηριστικά. “Κάθε φορά που κάποιος υποδουλώνεται ή του στερείται η ελευθερία με οποιονδήποτε τρόπο, τότε αυτός ο άνθρωπος έχει δικαίωμα να καταφύγει σε οποιαδήποτε μέθοδο είναι απαραίτητη ώστε να επανακτήσει την ελευθερία του”.

 

Αντίστοιχη ήταν και η κριτική του στις “παραχωρήσεις” της κυβέρνησης. “Αν κάποιος μου έχει καρφώσει στην πλάτη ένα μαχαίρι, 9 ίντσες βαθιά και τραβήξει προς τα έξω τις 6 ίντσες, δεν θα μου ’χει κάνει κάποια χάρη. Δεν θα ’πρεπε να με είχε καρφώσει από την αρχή. Κατά τη διάρκεια των χρόνων της δουλείας, επέβαλαν πάνω μας την πιο ακραία μορφή της βαρβαρότητας για να σπάσουν το πνεύμα μας, να σπάσουν τη θέλησή μας ... αφού μας το έκαναν όλο αυτό για 310 χρόνια, τότε θα καταλήξουν σε κάποια λεγόμενη Διακήρυξη Χειραφέτησης ... Και σήμερα ο λευκός άνθρωπος πραγματικά τριγυρνάει εδώ γύρω νομίζοντας ότι κάνει κάποια χάρη στους μαύρους”.

 

Και στην κατηγορία περί υποκίνησης βίας απαντούσε: “Πού ακούστηκε μια κοινωνική έκρηξη να γίνεται ευγενικά; Προσπαθείτε να περιορίσετε τον Μαύρο μέσα σε ένα γκέτο και να τον υποβάλετε σε όλες τις άδικες συνθήκες που χωράει ο νους. Όταν όμως φτάσει στο μη παρέκει, θέλετε να ξεσπάσει ευγενικά! Θέλετε να εξεγερθεί σύμφωνα με τους κανόνες του παιχνιδιού που κάποιος άλλος έχει επινοήσει”.

 

Η άρνηση τόσο του Έθνους του Ισλάμ όσο και του ίδιου του Μάλκολμ να συμμετέχουν στο κίνημα των πολιτικών δικαιωμάτων, τον διατηρούσαν σε απόσταση από τους αγωνιστές του κινήματος. Η ραγδαία ριζοσπαστικοποίηση ολόκληρων κομματιών του όμως, έφερε χιλιάδες κοντά στις ιδέες του. Διαμόρφωσε και στον ίδιο την αντίληψη ότι έπρεπε να μπει στη δράση μαζί με τους ακτιβιστές του κινήματος, αποτελώντας την ριζοσπαστική πτέρυγά του.

 

Το ταξίδι του στη Μέκκα, η επαφή του με μουσουλμάνους από όλο τον κόσμο και η σχέση που ανέπτυξε με αντιιμπεριαλιστικά κι αντιαποικιακά κινήματα αλλάζουν τις ιδέες του Μάλκολμ, δίνοντάς τους ταξικά χαρακτηριστικά. Από τη θέση ότι όλοι οι λευκοί είναι “διάβολοι”, έφτασε να υποστηρίζει ότι “η εξέγερση των μαύρων δεν είναι μια φυλετική διαμάχη μεταξύ μαύρων και λευκών. Είναι κομμάτι της παγκόσμιας εξέγερσης που ζούμε σήμερα, της εξέγερσης των καταπιεσμένων ενάντια στους καταπιεστές τους”. 

 

 

Η απειλή της μετατροπής ενός μεταρρυθμιστικού κινήματος πολιτικών δικαιωμάτων σε ριζοσπαστικό απελευθερωτικό κίνημα, που έβλεπε τον εαυτό του κομμάτι μιας παγκόσμιας εξέγερσης, στέρησε τον ύπνο από αρκετά στελέχη της αμερικάνικης κυβέρνησης. 

 

Η αριστερή στροφή του Μάλκολμ τον έφερε σε ρήξη με την ίδια την ηγεσία του Έθνους του Ισλάμ και τελικά στην οριστική αποχώρηση, το 1964, από την οργάνωση στην οποία έπαιξε ηγετικό ρόλο για 14 ολόκληρα χρόνια. Μετά τη ρήξη του με το Έθνος του Ισλάμ προχώρησε στην ίδρυση του Μαύρου Τεμένους και του Οργανισμού για την Αφροαμερικάνικη Ενότητα, μια οργάνωση που στόχος της ήταν να ενώσει όλους τους ανθρώπους αφρικανικής καταγωγής.  

 

Τον τελευταίο χρόνο της ζωής του ο Mαλκολμ αφιερώθηκε στο να πείθει για την επαναστατική πρακτική και την ανάγκη για έναν καλύτερο κόσμο. Ανέπτυξε σχέσεις με την επαναστατική αριστερά συμμετέχοντας σε εκδηλώσεις του Σοσιαλιστικού Εργατικού Κόμματος των ΗΠΑ. Γοητευμένος από τις εξεγέρσεις στις χώρες του Τρίτου Κόσμου, δήλωνε πεισμένος ότι αυτές θα καταλήξουν στο σοσιαλισμό. Δήλωνε σοσιαλιστής “από τη στιγμή που ο σοσιαλισμός θα σήμαινε καλύτερες μέρες για τον μαύρο πληθυσμό”.  

 

Η δολοφονία του από μέλη του Έθνους του Ισλάμ (παρότι ποτέ δεν διελευκάνθηκε η ανάμειξη του αμερικάνικου κράτους), άφησε τη διαμόρφωση της επαναστατικής του σκέψης ανολοκλήρωτη. Μπορεί να δολοφονήθηκε το 1965, αλλά οι αγώνες και οι ιδέες του έπαιξαν καθοριστικό ρόλο τα χρόνια που ακολούθησαν. Η δεύτερη πενταετία της δεκαετίας του '60, ήταν γεμάτη από εξεγέρσεις μέσα στην καρδιά του καπιταλισμού. Την επόμενη χρονιά της δολοφονίας του, ιδρύεται το Κόμμα των Μαύρων Πανθήρων και χιλιάδες μαύροι νέοι και νέες, εντάσσονται στις γραμμές του. Το σύνθημα του Μάλκολμ Χ για αντίσταση στην καταπίεση “με οποιονδήποτε τρόπο” (by any means necessary), ήταν βασική έμπνευση για την ένοπλη αυτοάμυνα των Μαύρων Πανθήρων στα αμερικάνικα γκέτο. Το κίνημα ενάντια στον πόλεμο του Βιετνάμ πάτησε πάνω στους αγώνες της μαύρης ριζοσπαστικοποίησης των προηγούμενων χρόνων, για να παλέψει αντιρατσιστικά, αντιμπεριαλιστικά και να φέρει τον πόλεμο από την Ινδοκίνα, στις αυλές των γερακιών των ΗΠΑ και τον τρόμο στα πρόσωπα της αμερικάνικης άρχουσας τάξης.

 

50 χρόνια μετά έρχεται να θυμήσει ότι η μάχη ενάντια στον ρατσισμό, είναι μάχη ενάντια στο σύστημα που τον παράγει, μάχη για την απελευθέρωση κάθε καταπιεσμένου.