Πολιτισμός

Ο Γκύντερ Γκρας που έφυγε στις 13 Απρίλη υπήρξε ένας μεγάλος Γερμανός συγγραφέας, επίσης ποιητής, ζωγράφος, γλύπτης και ντράμερ σε τζαζ μπάντα, ενώ είχε δουλέψει σαν λιθοξόος και σαν μεταλλορύχος. Έμεινε όμως στην ιστορία για το συγγραφικό του έργο και ειδικά για τη νουβέλα «Το Τενεκεδένιο Ταμπούρλο», που εκδόθηκε το 1959. Το «Ταμπούρλο» του απέφερε το βραβείο Νόμπελ το 1999, ενώ το 1979 μεταφέρθηκε στο σινεμά από τον Φόλκερ Σλέντορφ.

 

Το στοιχείο που ξεχωρίζει στο έργο του Γκύντερ Γκρας είναι η αδιάκοπη προσπάθειά του να ερευνήσει και να ερμηνεύσει το ναζιστικό παρελθόν της πατρίδας του. Αυτό τον έφερε πολλές φορές σε σύγκρουση με το γερμανικό κατεστημένο. Δεν αρκέστηκε στις επιφανειακές αναλύσεις ούτε στις ηθικοπλαστικές παραινέσεις που τόσο βόλευαν τις μεταπολεμικές κυβερνήσεις της πρώην Δυτικής Γερμανίας και τους συμμάχους της. Αναζήτησε τα ιστορικά και κοινωνικά αίτια που διαμόρφωσαν τη «γερμανική ψυχή». Ήξερε ότι οι απλοί Γερμανοί ήταν θύτες αλλά και θύματα των πολιτικών εξελίξεων. 

 

«Το Τενεκεδένιο Ταμπούρλο» είναι ο καλύτερος καθρέφτης της δουλειάς του στο οποίο έχει ενσωματώσει κάποια αυτοβιογραφικά στοιχεία. Ο ήρωάς του, Όσκαρ Μάτζεραθ, γεννιέται στην «Ελεύθερη πόλη του Ντάντσιχ» (το σημερινό Γκντανσκ της Πολωνίας) που τότε ανήκε στην Πρωσική επαρχία της Κασουβίας. Είναι η γενέτειρα του Γκρας, που δήλωνε «Κασούβιος» στην εθνικότητα (η μητέρα του ήταν Πολωνή καθολική και ο πατέρας του Γερμανός). Διάφορα σουρεαλιστικά επεισόδια που αντανακλούν τις πολιτικές μάχες του μεσοπολέμου ανάμεσα στους ανερχόμενους ναζί και στους Πολωνούς αντιστασιακούς, οδηγούν τον Όσκαρ στα τρίτα του γενέθλια στην απόφαση να μην μεγαλώσει πέρα από αυτή την ηλικία. Έτσι, αρχίζει να περιφέρεται κρατώντας το τενεκεδένιο ταμπούρλο που του χάρισαν και βιώνει την άνοδο και την πτώση του τρίτου Ράιχ. Με την είσοδο των Σοβιετικών, ο Όσκαρ θα διωχτεί όπως όλοι οι Γερμανόφωνοι της Πολωνίας και θα καταλήξει στη Δυτική Γερμανία όπου χρόνια αργότερα, τρόφιμος ψυχιατρείου, αποτιμά τα γεγονότα. 

 

Το «Ταμπούρλο» εντυπωσίασε με την εφευρετικότητα, τη διαύγεια και το μαύρο χιούμορ που το διαπερνά, αλλά σόκαρε επίσης. Απαγορεύτηκε σε όλο το ανατολικό μπλοκ –κυρίως για τις σκηνές κατάληψης της Πολωνίας απο τον Σοβιετικό στρατό που περιλάμβαναν φόνους και βιασμούς (η μητέρα του Γκρας υπήρξε θύμα βιασμού από Σοβιετικούς φαντάρους κατά την κατάληψη του Γκντανσκ). Και στη Δύση πολλοί το βρήκαν «αρρωστημένο» και «ενοχλητικό». Ο Γκύντερ Γκρας πάντα έθετε ενοχλητικές ερωτήσεις. Πολιτικά υπήρξε ένας συνεπής σοσιαλδημοκράτης, οπαδός του SPD και στήριξε τις μεταρρυθμιστικές προσπάθειες του πρωθυπουργού Βίλι Μπραντ, τα ανοίγματα προς την Ανατολή, όπως και το κίνημα ειρήνης. Ποτέ δεν κατέλαβε κυβερνητική θέση και έτσι μπορούσε να εκφράζει ελεύθερα τη γνώμη του, θετική ή αρνητική προς τις κυβερνήσεις. 

 

Δεν χαρίστηκε σε κανέναν. Καυτηρίαζε την υποκρισία των Χριστιανοδημοκρατών, τα εγκλήματα του αμερικανικού ιμπεριαλισμού στη Λατινική Αμερική και στο Ιράκ αργότερα. Αν και επικριτής των καθεστώτων του Ανατολικού μπλοκ, δεν υποστήριξε την γερμανική ενοποίηση, επισημαίνοντας (ορθά) ότι αποτελούσε ξέπλυμα για τους Δυτικούς και εξαγορά για τους Ανατολικούς. Όταν έγιναν διώξεις των Ανατολικογερμανών, θύμισε ότι φιγούρες σαν τον Χόνεκερ λίγα χρόνια πριν γίνονταν δεκτές με τιμές στη Δ. Γερμανία και διερωτιόταν γιατί δεν έγινε κάτι αντίστοιχο για τους οπαδούς των ναζί.

 

Το 2006 κυκλοφόρισε την αυτοβιογραφία του «Ξεφλουδίζοντας το κρεμμύδι», όπου εξομολογείται την συμμετοχή του στη ναζιστική νεολαία όταν ήταν παιδί και στα Waffen SS λίγο πριν την πτώση, προκαλώντας άλλο ένα κύμα υποκριτικών αφορισμών από τους αντιπάλους του που θριαμβολόγησαν ότι δεν «δικαιούται να ομιλεί». Όμως ο ίδιος ξεκαθάρισε ότι από αίσθημα ντροπής δεν είχε μιλήσει νωρίτερα. 

 

Το 2012 κατηγορήθηκε για αντισημιτισμό επειδή έγραψε ένα ποιήμα στο οποίο αποκαλούσε το Ισραήλ κίνδυνο για την παγκόσμια ειρήνη λόγω των απειλών του για βομβαρδισμό του Ιράν!

 

Με το θάνατό του όλοι θυμήθηκαν ότι «η Ελλάδα έχασε έναν πολύτιμο φίλο» (είχε γράψει το ποιήμα «Το όνειδος», όπου επέκρινε τη στάση των Ευρωπαίων για το ελληνικό χρέος).

 

Η απώλεια είναι μεγαλύτερη. Χάθηκε η ζωντανή απόδειξη ότι δεν είμαστε «Εμείς κι αυτοί». Μέσα στην ίδια την καρδιά του κτήνους υπάρχουν οι φωνές που ζητούν την αλήθεια και την κοινωνική δικαιοσύνη. Ο Γκύντερ Γκρας ήταν μια από αυτές.

 

Δήμητρα Κυρίλλου