Ιστορία
70 χρόνια από το τέλος του Β’ ΠΠ: Σφαγή στην Αλγερία
Στις 7 Μάη του 1945 οι γαλλικές αρχές στην Αλγερία ανακοίνωσαν την γερμανική συνθηκολόγηση. Μεγάλα πλήθη βγήκαν στους δρόμους για να γιορτάσουν το τέλος του πολέμου. Όμως, πέρα από τους πανηγυρισμούς των Γάλλων εποίκων, η μέρα πήρε μια εντελώς διαφορετική τροπή από αυτή που έλπιζαν οι αρχές. Οι Αλγερινοί μουσουλμάνοι μετέτρεψαν τους πανηγυρισμούς σε διαδηλώσεις υπέρ της Αλγερινής ανεξαρτησίας. Άλλωστε οι ίδιοι οι Σύμμαχοι δεν διακήρυτταν ότι η νίκη τους θα είναι νίκη για την ελευθερία όλων των λαών;
Οι διαδηλώσεις επαναλήφτηκαν την επόμενη μέρα ύστερα από κάλεσμα διάφορων οργανώσεων και κομμάτων. Παντού η ίδια ένταση ανάμεσα στους διαδηλωτές, την αστυνομία και τους Γάλλους εποίκους: συλλήψεις, προπηλακισμοί, πετροβολητό.
Το Σετίφ ήταν μια πόλη μερικών δεκάδων χιλιάδων κατοίκων, στα ανατολικά της Αλγερίας. Στις 8 Μάη, οχτώ με δέκα χιλιάδες διαδηλωτές ξεκίνησαν να καταθέσουν στεφάνι στο μνημείο των Πεσόντων. Η αστυνομία είχε δώσει την άδεια, με τον όρο να μην κρατάνε αλγερινές σημαίες ή άλλα σύμβολα που να παραπέμπουν στο αίτημα για ανεξαρτησία. Όμως, οι σημαίες ανέμισαν και η αστυνομία άνοιξε πυρ, δολοφονώντας έναν εικοσάχρονο διαδηλωτή.
Αυτή η επίθεση προκάλεσε μια έκρηξη οργής. Οι έποικοι, τα μαγαζιά και τα σπίτια τους έγιναν στόχος των διαδηλωτών. Τα γύρω χωριά πήραν φωτιά και οι κάτοικοί τους πήραν αξίνες, τσαπιά, παλιά σπαθιά και σκουριασμένα τουφέκια για να επιτεθούν στους εποίκους –συχνά φωνάζοντας «Αλάχου Ακμπαρ», ο Θεός Είναι Μεγάλος. Σε τρεις μέρες ταραχών 102 έποικοι σκοτώθηκαν.
Όμως, τα γεγονότα του Σετίφ δεν ήταν ξέσπασμα κάποιων καθυστερημένων θρησκόληπτων χωρικών. Ο κόσμος που ξεσηκώθηκε είχε πολλούς και πολύ άμεσους λόγους να το κάνει. Λίγες μέρες πριν, ένας από τους πιο γνωστούς ηγέτες του κινήματος για την ανεξαρτησία, ο Μεσάλι Χατζ, είχε συλληφθεί και εξοριστεί από τους Γάλλους αποικιοκράτες. Την Πρωτομαγιά έξι Αλγερινοί είχαν δολοφονηθεί σε διαδηλώσεις. Το υπόβαθρο της οργής πήγαινε πιο βαθιά.
Αποικιοκρατία, εκμετάλλευση, ρατσισμός
Η γαλλική κυριαρχία στην Αλγερία που είχε ξεκινήσει από το 1830, ήταν βαθιά ρατσιστική παρά τις εκπολιτιστικές της διακηρύξεις. Πολιτικά δικαιώματα είχαν μόνο οι λευκοί έποικοι -οι «Αλγερινοί Γάλλοι», οι colons ή pieds noire. Οι μισοί περίπου προέρχονταν από την Ισπανία και την Ιταλία και είχαν γίνει Γάλλοι πολίτες με διαδοχικούς νόμους. Όμως, τα εκατομμύρια των Αλγερινών ήταν απλά «υπήκοοι γαλλικής εθνικότητας». Αν κάποιος ήθελε να γίνει Γάλλος πολίτης, έπρεπε να κάνει αίτηση και να αποδείξει ότι είναι «άξιος». Αυτή η πολιτική της «ατομικής αφομοίωσης» σήμαινε ότι ανάμεσα στο 1866 και το 1934, μόνο 2.500 Αλγερινοί τα κατάφεραν.
Κατά καιρούς διάφοροι «προοδευτικοί» υπουργοί και κυβερνήσεις δημοσίευαν σχέδια για σταδιακή επέκταση των δικαιωμάτων. Όλα μπλοκαρίστηκαν από τις πανίσχυρες ομάδες των καπιταλιστών εποίκων και τους πολιτικούς τους «εκπροσώπους». Η κυβέρνηση του Λαϊκού Μετώπου το 1936 για παράδειγμα, παρουσίασε το «σχέδιο Μπλουμ-Βαηολέτ). Με βάση αυτό 20.000 Αλγερινοί θα έπαιρναν δικαίωμα ψήφου. Όμως, ακόμα και αυτό το μίζερο σχέδιο έμεινε στα χαρτιά. Η κυβέρνηση του Λαϊκού Μετώπου ήταν μια μεγάλη απογοήτευση όχι μόνο στην Αλγερία αλλά και σε όλες τις αποικίες.
Ο πόλεμος και η κακή σοδειά είχαν φέρει δυσκολίες στον εφοδιασμό με τρόφιμα. Η γαλλική κυβέρνηση είχε εφαρμόσει τη διανομή τους με δελτίο. Όμως, οι Γάλλοι έποικοι έπαιρναν περισσότερα τρόφιμα από τους Αλγερινούς χωρικούς που ίδρωναν στα χωράφια. Αυτοί οι τελευταίοι είχαν δυο «δικαιώματα»: να υπηρετούν στο στρατό για τη «Δόξα της Γαλλίας» και να περνάνε τη Μεσόγειο για να δουλέψουν στις πιο βαριές και κακοπληρωμένες δουλειές στις γαλλικές πόλεις, ιδιαίτερα στα εργοστάσια.
Η φτώχεια, η γη και ο ρατσισμός ήταν ένα εκρηκτικό μείγμα ιδιαίτερα στις συνθήκες του 1945. Οι Αλγερινοί είχαν δει τη «δόξα της Γαλλίας» να συντρίβεται το 1940. Είχαν δει το δωσιλογικό καθεστώς του Βισί να γονατίζει όταν οι Αγγλοαμερικάνοι αποβιβάστηκαν στην Αλγερία τον Νοέμβρη του 1942. Κι είχαν διαπιστώσει ότι η νέα κυβέρνηση του Ντε Γκολ (με την συμμετοχή του Κομμουνιστικού Κόμματος) δεν σκόπευε να αλλάξει τίποτα.
Το Σετίφ ήταν χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτής της κατάστασης που επικρατούσε σε όλη τη χώρα. Οι Αλγερινοί μουσουλμάνοι χωρικοί είχαν δει τη γη τους να περνάει σταδιακά στα χέρια των αποικιοκρατών καπιταλιστών. Το 1945, η Compagnie Genovoise είχε αρπάξει 15.000 εκτάρια (150.000 στρέμματα) της καλύτερης γης. Ήταν επίσης η ιδιαίτερη πατρίδα του Φερχάντ Αμπάς, ενός άλλου –μετριοπαθούς- ηγέτη του αλγερινού κινήματος, και μια από τις «πρωτεύουσες» του κινήματος ενάντια στη γαλλική κυριαρχία.
Σφαγές
Τα «γεγονότα» του Σετίφ, ήταν ένα αυθόρμητο ξέσπασμα. Αλλά όπως συμβαίνει με όλα αυτά τα ξεσπάσματα, είχε αιτίες που τις συνειδητοποιούσαν όλοι. Αυτοί που συμμετείχαν, εκείνοι που πήραν θάρρος και εκείνοι που τρόμαξαν.
Το γαλλικό κράτος και οι έποικοι ήταν εκείνοι που τρόμαξαν. Αλλά δεν έχασαν τον έλεγχο. Η απάντησή τους ήταν μια εκστρατεία καταστολής που από τη μια είχε τα χαρακτηριστικά πολεμικής εκστρατείας και από την άλλη του ρατσιστικού πογκρόμ.
Μεγάλες στρατιωτικές μονάδες εκστράτευσαν σε όλη τη ορεινή βόρεια Κωνσταντίνη. Από όπου περνούσαν, πέρα από τους εμπρησμούς και τις εκτελέσεις, φρόντιζαν να ταπεινώσουν τους χωρικούς. Σε ένα χωριό ανάγκασαν πέντε χιλιάδες ανθρώπους να ζητήσουν γονατιστοί συγγνώμη από τη γαλλική σημαία. Αεροπλάνα πολυβολούσαν τα πιο απομονωμένα χωριά. Η Κεράτα, μια παράκτια κωμόπολη βομβαρδίστηκε από τα πυροβόλα των 155 χιλιοστών του καταδρομικού Duguay-Trouin.
Και δίπλα στις στρατιωτικές μονάδες οι πολιτοφυλακές των εποίκων ξεχύνονταν για να «δώσουν ένα μάθημα» στους «βρωμο-άραβες». Στην Γκουελμά, μια γειτονική κωμόπολη του Σετίφ, η σφαγή ήταν εφιαλτική. Στη διαδήλωση της 8 Μάη, η «πολιτοφυλακή» διέλυσε με πυροβολισμούς το πλήθος. Η συνέχεια ήταν η δολοφονία ενός Αλγερινού εμπόρου και πολιτικού φίλου του Αμπάς. Το πτώμα του κρεμάστηκε στην κεντρική πλατεία για παραδειγματισμό. Στην Γκουελμά ζούσαν 4.000 έποικοι και 16.500 Αλγερινοί. Μέχρι τα τέλη του Μάη είχαν δολοφονηθεί 1.500, το 1/4 σχεδόν του ενήλικου πληθυσμού. Κανείς δεν τιμωρήθηκε γι’ αυτές τις σφαγές.
Ακόμα και σήμερα ο ακριβής αριθμός των δολοφονημένων Αλγερινών παραμένει ανεξακρίβωτος. Μια επιτροπή που αναγκάστηκε να συγκροτήσει η γαλλική κυβέρνηση εκτίμησε ότι οι νεκροί έφτασαν τους 1.500, μια προφανώς πολύ «τσιγγούνικη» εκτίμηση. Πηγές από τις βρετανικές στρατιωτικές μονάδες που στάθμευαν ακόμα στην Αλγερία εκτιμούσαν ότι οι νεκροί ήταν 6.000-7.000. Αργότερα αραβικές πηγές ανέβασαν τον αριθμό στις 15.000-20.000 νεκρούς που μάλλον είναι ακριβέστερος.
Σημασία
Η «αντιφασιστική νίκη των λαών» στην Ευρώπη συνέπεσε με μια αντι-αποικιακή εξέγερση στην Αλγερία. Δεν ήταν καθόλου δεδομένο ότι η Αριστερά εκείνης της εποχής έβγαζε τα σωστά συμπεράσματα από αυτό το γεγονός. Το γαλλικό Κομμουνιστικό Κόμμα κατήγγειλε τα γεγονότα ως έργο της «χιτλερικής πέμπτης φάλαγγας» και συγκεκριμένα των «χιτλερικών πρακτόρων» που ηγούνταν των αλγερινών οργανώσεων. Ο Σαρλ Τιλόν, μέλος του ΠΓ του κόμματος, δεν σκέφτηκε καν να παραιτηθεί από τη θέση του Υπουργού Αεροπορίας όταν τα γαλλικά αεροπλάνα πολυβολούσαν χωριά. Λίγους μήνες μετά, τον Σεπτέμβρη, έμενε ατάραχος στη θέση του όταν ο γαλλικός στρατός με τη βοήθεια τον Βρετανών αποβιβαζόταν στη Σαϊγκόν του Βιετνάμ.
Ο Τζον Κάβελ, ο βρετανός πρόξενος στο Αλγέρι, δεν είχε ανάγκη να αναπαράγει τέτοια ψέματα όταν ανέφερε στους ανωτέρους του στο υπουργείο Εξωτερικών στις 12 Ιούνη: «Είναι μάλλον ασφαλές να εκτιμήσουμε ότι το αλγερινό εθνικιστικό κίνημα ανασχέθηκε, αλλά δεν θα ήταν συνετό να πιστέψουμε ότι σκοτώθηκε. Η ανελέητη καταστροφή χωριών κι η άνευ διακρίσεως σφαγή γυναικών και παιδιών δεν θα ξεχαστεί ποτέ. Προς το παρόν το κίνημα αναγκαστικά θα περάσει στην παρανομία και θα κάνει την εμφάνισή του με άλλη μορφή».
Η Αλγερινή Επανάσταση ξεκίνησε τον Νοέμβρη του 1954. Όμως, η αρχή της έγινε στο Σετίφ τον Μάη του 1945.