Θεωρία

 

Για να δει κανένας τα γεγονότα του 1965 πρέπει να έχει μια συνολικότερη εικόνα για την δεκαετία του ’60. Πρόκειται για την δεκαετία που η κοινωνία παίρνει τις πρώτες της ανάσες σε σχέση με τη μετεμφυλιακή κατάσταση. 

 

Υπάρχει κάποια άνθηση της οικονομίας μέσα από την οποία εμφανίζονται για πρώτη φορά βιομηχανίες που παράγουν καταναλωτικά προϊόντα που απευθύνονται στην εσωτερική αγορά. Μέχρι τότε το ελληνικό κεφάλαιο απασχολούνταν είτε με μονοπωλιακές δραστηριότητες, όπως ο Μποδοσάκης, είτε σε κλάδους όπως η ναυτιλία, που δεν τους απασχολούσε η ελληνική αγορά. Αντίθετα, πλέον κάνουν την εμφάνιση τους βιομηχανίες όπως η Ιζόλα, η Πίτσος και η 3Δ που παράγει υφάσματα, αυτές οι βιομηχανίες αναζητούν αγοραστές στην ελληνική αγορά. Αυτή η μερίδα του κεφαλαίου δεν μπορεί να αποδεχτεί πλέον ότι η μισή ελληνική κοινωνία είναι εκτός αγοράς λόγω κοινωνικών φρονημάτων. 

 

Ταυτόχρονα, φοβίζει η ταχύτατη ανάκαμψη της αριστεράς μετά τον εμφύλιο. Όλη η σχετική αντικομουνιστική νομοθεσία, όπως το Γ’ ψήφισμα και νόμος 509 είναι ακόμα σε ισχύ. Πρόκειται για ένα καθεστώς που μόνο τυπικά είναι κοινοβουλευτικό, το οποίο αδυνατεί να κατανοήσει και να προσαρμοστεί στις νέες συνθήκες.

 

Ποιες είναι οι διεργασίες που συντελούνται εκείνη την εποχή στα πολιτικά κόμματα και πώς επηρεάζουν τις εξελίξεις;

Τα πολιτικά κόμματα παραμένουν στην μεσοπολεμική τους καταγωγή. Το 1956, επί πρωθυπουργίας Καραμανλή, η Δεξιά διασπάται, και ένα τμήμα του Λαϊκού Κόμματος κατέρχεται στις εκλογές μαζί με την ΕΔΑ, νομιμοποιώντας με αυτόν τον τρόπο πολιτικά την Αριστερά. Η ΕΔΑ έχει ως κεντρικό αίτημα τον εκδημοκρατισμό, το άνοιγμα των φυλακών και την κατάργηση των ψηφισμάτων απέχοντας από την συζήτηση για το ρόλο του βασιλιά. 

 

Εν τω μεταξύ, η άνοδος της ΕΔΑ σε αξιωματική αντιπολίτευση το 1958 δημιουργούσε την ανάγκη να βρεθεί μια νέα ισορροπία, η προσπάθεια από την πλευρά των Αμερικάνων είναι να στηθεί αστικός δικομματισμός. Ο ένας πόλος ήδη υπήρχε και ήταν τα δεξιά κόμματα τα οποία συγκροτήθηκαν στην ΕΡΕ. Από την άλλη, ήταν τα Βενιζελογενή κόμματα τα οποία ήταν διασπασμένα. 

 

Τότε δημοσιεύονται στο «Βήμα» δύο άρθρα του Δασκαλάκη, που ήταν οργανικά δεμένος με το αμερικάνικο σύστημα, νομικός σύμβουλος της πρεσβείας και της (σ.σ. “φιλανθρωπικής”) ΟΥΝΡΑ. Σε αυτά τα άρθρα επιχειρηματολογεί ότι η μόνη λύση μπροστά στον κομμουνιστικό κίνδυνο είναι η δημιουργία ενός δεύτερου αστικού πόλου από τα βενιζελογενή κόμματα. Φτάνει μάλιστα στο σημείο να προτείνει τίτλο και αρχηγό. Θα ήταν μια νέα Ένωση Κέντρου υπό την ηγεσία του  Γεώργιου Παπανδρέου! Ανεβαίνοντας στην εξουσία, ο Γ. Παπανδρέου προσπαθεί να κάνει ένα ήπιο αστικό εκσυγχρονισμό, ο οποίος όμως θα σηματοδοτούσε τον περιορισμό του ρόλου του παλατιού. 

 

Εν τω μεταξύ, οι προτάσεις βαθύτερου εκσυγχρονισμού που φέρνει ο Αντρέας Παπανδρέου, οι οποίες δεν ήταν τίποτα παραπάνω από τις προτάσεις του λόμπι Κένεντυ στην Αμερική, φοβίζουν πολύ το ντόπιο σύστημα.

 

 

Η αστυνομία και ο στρατός εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν την Αριστερά ως εσωτερικό εχθρό, ως μη Έλληνες, ως πράκτορες του διεθνούς Σλαβισμού και του τρισκατάρατου κομμουνισμού. Πρόκειται για εντελώς ανορθολογική προσέγγιση που δεν τους επιτρέπει να καταλάβουν τις προσπάθειες που κάνουν και οι ΗΠΑ και το συγκρότημα Λαμπράκη. Ειδικά ο στρατός, θεωρεί για τον εαυτό του, ότι από τη στιγμή που πολέμησε και έδωσε το αίμα του, αποτελεί και τον εγγυητή του εθνικού συστήματος, ότι δηλαδή ενσαρκώνει την εθνικοφροσύνη και επομένως έχει το δικαίωμα να παρεμβαίνει. Το παλάτι βρισκόταν επίσης σε εντελώς άλλο μήκος κύματος, ο Βασιλιάς αντιλαμβανόταν τον εαυτό ως φορέα του έθνους, υπεράνω των πολιτικών καταστάσεων, όπως περίπου ο Λουδοβίκος XIV. 

 

 

Η εθνικοφροσύνη ζει μια αντίφαση με το κυπριακό. Είναι υποχρεωμένη να διαχειριστεί ένα εθνικοαπελευθερωτικό κίνημα το οποίο της απαιτεί να αγωνιστεί για την Κύπρο, να αγωνιστεί δηλαδή εναντίον των Αμερικάνων και των Εγγλέζων, δηλαδή εναντίον αυτών που την έφεραν στην εξουσία. Παράλληλα,  το κυπριακό δίνει τη δυνατότητα στον κυνηγημένο αριστερό να βγει προς τα έξω με εθνικό πρόσημο στο λόγο του, από εκεί ξεκινάει και η φύτρα του σοσιαλπατριωτισμού, μιας αντίληψης που μας ταλαιπωρεί μέχρι σήμερα. 

 

 

Στη νεολαία γίνονταν σημαντικές διεργασίες, ιδιαίτερα στο φοιτητικό κίνημα. Ιδρύεται η ΕΦΕΕ το 1964, οργανώνονται πανσπουδαστικά συνέδρια ενώ εμφανίζεται και το σύνθημα «Προίκα στην Παιδεία και όχι στη Σοφία». Πρόκειται για την απάντηση των φοιτητών για την σκανδαλωδώς μεγάλη προίκα που δίνει το ελληνικό κράτος στη (σημερινή βασίλισσά της Ισπανίας) Σοφία.

 

Δεν πρόκειται για κάποια ελληνική ιδιαιτερότητα, παρόμοιες διεργασίες γίνονται σε όλον τον κόσμο. Δεν είναι τυχαίο εξάλλου, ότι στο προοίμιο του καταστατικού της ΕΦΕΕ γίνεται αναφορά στην απόφαση των φοιτητών της Γκρενομπλ το 1952 που έλεγε ότι «… ο φοιτητής είναι εργαζόμενος – διανοούμενος και δικαιούται μισθό».

 

 

Κάνει δυναμικά την εμφάνιση του το νέο εργατικό κίνημα. Η μαζική ανοικοδόμηση είχε μαζικοποιήσει τον κλάδο των οικοδόμων ο οποίος ήδη από το Δεκέμβρη του 1960 μπαίνει σε μια πολύ μαζική και εντυπωσιακή απεργία η οποία θα αποτελέσει και τον πρώτο σταθμό αυτού του νέου κύματος. Ταυτόχρονα εμφανίζεται και η προσπάθεια των 115 συνεργαζόμενων εργατικών σωματείων, τα οποία υπερβαίνουν την Μακρηθεωδορική διορισμένη ΓΣΕΕ και οικοδομούν έναν νέο εργατικό πόλο. 

 

 

Πρόκειται για μια κοινωνία που κάθε της μόριο βρίσκεται σε βρασμό. Αυτός ο κόσμος που βιώνει όλες τις αντιφάσεις και ταυτόχρονα ζει μια πολιτιστική αναγέννηση ενώ προσπαθεί να ξεφύγει από το πνιγηρό κλίμα του μετεμφυλιακού κράτους εξεγείρεται από την ωμή παρέμβαση του παλατιού και την καθαίρεση του Γ. Παπανδρέου. Βγαίνει μαζικά για 70 μέρες στους δρόμους με αντιβασιλικά συναισθήματα και συνθήματα που τα αντανακλούν όπως το «δεν σε θέλει ο λαός, παρ’ τη μανά σου και εμπρός». Με λίγα λόγια ο κόσμος στους δρόμους λέει αυτά που το πολιτικό σύστημα δεν τόλμησε να πει.

 

 

Η Ένωση Κέντρου εκτός από κάποιες λέσχες δεν είχε οργανωμένη βάση, τα υπόλοιπα κόμματα ήταν συνδυασμός ιδεολογικού μηχανισμού και πελατειακών σχέσεων, μόνον η ΕΔΑ είχε οργανωμένη βάση, και για αυτό κυριαρχεί μέσα στο κίνημα. Αυτό δεν σημαίνει ότι μπορούσε να ελέγξει και το κίνημα, εμφανίζονται για παράδειγμα συνθήματα τα οποία η ΕΔΑ δεν είχε πει ποτέ, εμφανίζονται διαδηλώσεις οι οποίες δεν είχαν καν καλεστεί από την ίδια. Δεν είναι υπερβολή να πούμε ότι το μαζικό κίνημα ήταν πιο μπροστά από την Αριστερά.

 

 

Αμέσως μετά τη δολοφονία του Πέτρουλα, το κράτος παίρνει το άψυχο κορμί του και προσπαθεί να το κηδέψει μυστικά, τότε είναι που ο Μίκης Θεοδωράκης εγκαλεί στη Βουλή τον υπουργό δημόσιας τάξης «Τούμπα δολοφόνε πας να θάψεις τον Πέτρουλα κρυφά από τους γονείς του». Μια μαζική κινητοποίηση των Λαμπράκηδων μπλοκάρει το νεκροτομείο το οποίο στεγάζονταν στην οδό Ακαδημίας, στο σημερινό κτίριο «Κωστή Παλαμά» του Πανεπιστημίου Αθηνών, ανατρέπει τα σχέδια της κυβέρνησης και επιβάλει ότι θα γίνει κανονικά η κηδεία του, η οποία μετατρέπεται σε λαϊκή κινητοποίηση.   

 

 

Μια εμφανής ομοιότητα είναι ότι εξωτερικά παράκεντρα με ερείσματα στο εσωτερικό προσπαθούν να επηρεάσουν την πολιτική ζωή. Τότε ήταν οι  Αμερικάνοι  σε συνεργασία με το συγκρότημα Λαμπράκη που έστησαν την Ένωση Κέντρου, σήμερα με παρόμοιο τρόπο στήνεται το «Ποτάμι» και οι «Πολίτες» στην Ισπανία.

 

 

Είναι η τρίτη φορά που η Ελλάδα αναφέρεται στην παγκόσμια ιστορία. Η πρώτη ήταν το 1821 και μετά ήταν το 1940. Με τα ίδια ακριβώς στοιχεία, μια πανίσχυρη συμμαχία, που την πρώτη φορά λέγεται Ιερά Συμμαχία και τη δεύτερη Άξονας δημιουργεί την αίσθηση ότι όλα έχουν τελειώσει. Τότε βρίσκει απέναντι της κάποιους «νεαρούς αλήτες» στη γωνιά της ανατολικής Μεσογείου που λένε «όχι δεν έχουν τελειώσει» και ανατρέπουν την κατάσταση. 

 

Το πρόβλημα είναι ότι τις δύο προηγούμενες φορές καταλήξαμε είτε στην ελέω Θεού βασιλεία είτε στη Βάρκιζα. Το 1965 η μεγαλειώδης έκρηξη του κινήματος εξαιτίας της απουσίας του πολιτικού υποκειμένου που θα έδινε την προοπτική κατέληξε σε πραξικόπημα. Σήμερα έχοντας αυτή την γνώση και την εμπειρία πρέπει και μπορούμε να καταλήξουμε σε μια μεγάλη νίκη. Χρειαζόμαστε ένα σαρωτικό «ΟΧΙ» που θα απλώσει την ελπίδα από τους δρόμους της Αθήνας μέχρι το συνδικάτο μετάλλου της Γερμανίας. Θα νικήσουμε!

---