Στο επίπεδο της κορυφής –στους θεσμούς όπως η βασιλεία, στα κόμματα κλπ– η αφορμή για τη σύγκρουση ήταν η καταπάτηση του αστικού συντάγματος που είχε τσαλακωθεί από τον Κωνσταντίνο. Στην ουσία ήταν μια κρίση του τρόπου διαχείρισης της εξουσίας στην Ελλάδα, που εκφράστηκε με τη σύγκρουση ανάμεσα στο παλάτι, τη δεξιά και το παρακράτος από την μια πλευρά και μερίδα της Ένωσης Κέντρου και την ΕΔΑ από την άλλη.

 

Βασικό χαρακτηριστικό των Ιουλιανών ήταν η σύγχυση που υπήρχε στην κορυφή. Ακόμα και το παλάτι αρχικά ήταν διατεθειμένο να δεχθεί κάποιες από τις αλλαγές του Γεωργίου Παπανδρέου. Όμως, η προσαρμογή δεν ήταν εύκολη. Δεν μπορούσε εύκολα να παραμεριστεί μια ολόκληρη παράδοση του παλατιού και των αξιωματικών του στρατού σε ωμές παρεμβάσεις, καθορισμό των πολιτικών εξελίξεων με τη βία κλπ.

 

 

Μέσα σε αυτή τη σύγχυση το αίτημα των αλλαγών από τα κάτω, όπως το έβαζε ο κόσμος στους δρόμους, επιτάχυνε τη σύγκρουση

Τι ήταν τα Ιουλιανά σαν ξέσπασμα από τα κάτω;

 

Τα Ιουλιανά από την πλευρά του κόσμου ήταν κάτι το μοναδικό.

 

Μοναδικό σε ένταση. Ο αυθορμητισμός των κινητοποιήσεων δεν είχε ανάλογό του μέχρι τότε. Για ν’ αποδώσουμε το κλίμα των ημερών φτάνει να πούμε ότι σε όλες σχεδόν τις καθημερινές πορείες προς την πλατεία Συντάγματος, οι μάζες των διαδηλωτών –και όχι λίγοι “θερμόαιμοι”– ήθελαν να φτάσουν ως το παλάτι. Με μεγάλο κόπο οι κάθε φορά επικεφαλής συγκρατούσαν το πλήθος.

 

Μοναδικό σε διάρκεια. Ο αναβρασμός κρατούσε μήνες. Ο κόσμος πήγαινε σπίτι του για διάλειμμα, είχε κάνει σπίτι του το πεζοδρόμιο.

 

Μοναδικό σε μορφή. Στις διαδηλώσεις κυριαρχούσε η αισιόδοξη μαχητικότητα, το κέφι, ο χλευασμός του βασιλιά, το ξεφτίλισμα των “αποστατών”. Μέσα στις διαδηλώσεις, αυτή η δύναμη ήταν το απρόσμενο στοιχείο που οδηγούσε τις συγκρούσεις πέρα από τα προδιαγεγραμμένα των ηγεσιών.

 

Τα Ιουλιανά ήταν μοναδικά σε τόλμη. Μπορεί στο κάθε άτομο ξεχωριστά, που ήταν μεγαλωμένο μέσα στην ήττα του Εμφύλιου και τους κατατρεγμούς της αριστεράς, να υπήρχε φόβος. Όμως, μέσα στις μαζικές κινητοποιήσεις για πρώτη φορά ο καθένας αισθάνθηκε δυνατός. Όταν ο κόσμος ήταν όλος μαζί γινόταν πολύ τολμηρός.

 

Μοναδικά σε ενότητα. Ο άμεσος στόχος –η σύγκρουση με το παλάτι κι ότι αυτό συμβόλιζε– ένωνε τους οπαδούς της Ένωσης Κέντρου με τον κόσμο της ΕΔΑ. Δεν ήταν λίγοι αυτοί που πολιτικοποιήθηκαν μέσα στα γεγονότα επειδή ένοιωσαν προσβεβλημένοι από τον βασιλιά και αηδιασμένοι από την εικόνα των αποστατών βουλευτών της Ε.Κ.

 

Τελευταίο, αλλά καθόλου λιγότερο σημαντικό, είναι το ότι στα Ιουλιανά η πρωτοπορία του αγώνα ανήκε στους εργαζόμενους. Οι εργαζόμενοι καταλάβαιναν εκείνες τις μέρες ότι ήταν οι ίδιοι που κινούσαν τα νήματα της πολιτικής. Ο Παπανδρέου έκανε όλο ελιγμούς και ήταν έτοιμος για υποχωρήσεις. Αλλά ο κόσμος, από τη στιγμή που βγήκε στους δρόμους, δεν είχε καμιά διάθεση να γυρίσει πίσω. 

 

Οι εργαζόμενοι με την αταλάντευτη στάση τους, δεν ήταν μόνο το κέντρο της οργάνωσης των κινητοποιήσεων. Μπορούμε να πούμε ότι ήταν και η ιδεολογική πρωτοπορία των Ιουλιανών –αν και αυτό δεν εκδηλώθηκε με κάποια συγκεκριμένη πλατφόρμα. Πολλοί από τους στόχους που άρχισαν να μορφοποιούνται αργότερα –στη χούντα, στη Μεταπολίτευση– έχουν τις ρίζες τους στους αγώνες των Ιουλιανών.

 

Το 1965 είναι η καμπή που το εργατικό κίνημα ξεφεύγει από την ταύτιση με την Αντισταση και την μετεμφυλιακή περίοδο και αρχίζει να καλπάζει προς τα εμπρός. Από τους εργαζόμενους τότε, μπήκαν οι βάσεις για την κατάργηση της βασιλείας το 1974. Ή για τις αλλαγές στο συνδικαλισμό, που δεν μπορούσε πια να μείνει με τους διορισμένους από τη δεξιά, όπως ήταν μέχρι τότε.

 

 

Όπως τα Ιουλιανά δεν μπορούν αν αποσυνδεθούν από τη γενικότερη συγκυρία πριν και μετά, έτσι και η δράση της αριστεράς δεν είναι ανεξάρτητη από τη γενικότερη τακτική και στρατηγική της όλη την ίδια περίοδο.

 

Η ηγεσία της αριστεράς στα Ιουλιανά βρέθηκε πίσω από τις διαθέσεις του κόσμου. Αυτή η αντίδρασή της δεν ήταν στιγμιαία, αλλά έχει τα ίδια προβλήματα με το πώς αντέδρασε πριν, στη δολοφονία του Λαμπράκη, αλλά και μετά, στην αντίσταση στη δικτατορία και στη Μεταπολίτευση. Η ηγεσία της αριστεράς είχε πρόβλημα ανεξάρτητης πολιτικής και δράσης απέναντι στις αστικές πολιτικές δυνάμεις.

 

Υπάρχει μια αντίληψη που λέει ότι αυτό ήταν συνέπεια των αδυναμιών του ίδιου του εργατικού κινήματος που “στην Ελλάδα ήταν ενσωματωμένο στις επιλογές των κυρίαρχων τάξεων”. Η γνώμη μου είναι ότι το κίνημα μπορούσε να έχει αυτόνομη δική του πολιτική. Αυτή που δεν είχε αυτόνομη πολιτική ήταν η ηγεσία του –ακόμα και το 1945 ο Ζαχαριάδης έλεγε ότι οι …Άγγλοι ήταν σύμμαχοι.

 

Έτσι και στα Ιουλιανά. Η ΕΔΑ και το ΚΚΕ δεν έβαλαν ξεχωριστούς στόχους που να ανταποκρίνονται στα αιτήματα του εργατικού κινήματος. Καθόριζαν τις άμεσες ενέργειές τους σαν ουρά των καταστάσεων που επέλεγαν οι αστικές πολιτικές δυνάμεις. Γι’ αυτό, οι επιλογές τους δεν ήταν δυναμικές αλλά, ακόμα πιο σημαντικό, δεν προετοίμαζαν τον κόσμο σε ανεξάρτητες μορφές δράσης και οργάνωσης –αν και οι εργαζόμενοι αυθόρμητα έβαζαν τους δικούς τους στόχους, έξω από τη σκιά των συμμαχιών με κάποιες προοδευτικές αστικές δυνάμεις.

 

 

Αυτό έχει να κάνει με τα παραπάνω. Οι εργαζόμενοι δεν μπορούσαν να σταματήσουν τους αγώνες τους μόνο και μόνο επειδή δεν υπήρχαν οι όροι της τελειότερης έκβασής τους προς όφελος των κοινωνικών-ταξικών συμφερόντων τους. Μια τέτοια αναστολή των αγώνων δεν έγινε ποτέ στην ιστορία.

 

Το ερώτημα, λοιπόν, που μπαίνει είναι αν θα μπορούσαν στα Ιουλιανά να μπουν τα θεμέλια για αποδέσμευση του αριστερού κινήματος από την παραδοσιακή αριστερά, που έδειξε διστακτικότητα και “υπερβολικό ρεφορμισμό”.

 

Η ίδια η ΕΔΑ, όσο αντιφατικό κι αν φαίνεται, έκρυβε ένα δυναμισμό που οφειλόταν στο σχετικά χαλαρό έλεγχο της ηγεσίας. Χαλαρό, σε σχέση με τον έλεγχο ενός μονολιθικού κόμματος, όπως αν ήταν το ΚΚΕ. Έτσι, ήταν πιο εύκολη η απελευθέρωση περισσότερο ριζοσπαστικών δυνάμεων από την ίδια την ΕΔΑ.

 

Τα Ιουλιανά ήταν καταλυτικά για την εμφάνιση τέτοιων κεντρόφυγων δυνάμεων που αναζητούσαν ένα μεγαλύτερο ριζοσπαστισμό, τουλάχιστον στη δράση. Η ανάπτυξή τους και η πολιτική και οργανωτική τους διαμόρφωση θα ήταν σημαντική και για την έκβαση των Ιουλιανών και για το μέλλον της αριστεράς.

 

Όμως, η γνώμη μου είναι ότι κάτι τέτοιο, έτσι γρήγορα, δεν θα μπορούσε να γίνει μέσα στα Ιουλιανά. Εκεί μπήκαν οι αμφισβητήσεις, αλλά έπρεπε να ακολουθήσει ένας δεύτερος γύρος: η αντίσταση στη χούντα, η εξέγερση του Πολυτεχνείου, οι αγώνες της Μεταπολίτευσης, σε συνδυασμό και με τη νομιμοποίηση του ΚΚΕ, για να βαθύνει η αμφισβήτηση και να ανδρωθεί μια πιο ριζοσπαστική αριστερά.

 

Τα Ιουλιανά ήταν το σημείο καμπής σε αυτή την αναζήτηση. Μέσα από τέτοιες κινητοποιήσεις, μέσα από την πείρα, τα λάθη, τις ήττες και τις επιτυχίες, δημιουργούνται οι όροι για την επίτευξη –κάθε φορά από διαφορετική αφετηρία– των άμεσων και των μακροπρόθεσμων κοινωνικών στόχων των εργαζομένων.