Ιστορία

Ακριβώς 50 χρόνια πριν, στις 15 Ιούλη του 1965, ο τότε βασιλιάς απέλυσε τον πρωθυπουργό της Ένωσης Κέντρου Γεώργιο Παπανδρέου, παρότι είχε εκλεγεί με ποσοστό 53%. Με τη συμφωνία του στρατού και της ΕΡΕ (της σημερινής ΝΔ) διόρισε μια κυβέρνηση “αποστατών”, που μέσα σε μια νύχτα μεταπήδησαν από το κόμμα του Παπανδρέου στην καμαρίλα του Παλατιού. Ήταν ένα πραξικόπημα. Αλλά ήταν και η αφορμή για το ξεκίνημα μιας από τις μεγαλύτερες εκρήξεις της εργατικής τάξης και της νεολαίας, που για 70 μέρες και νύχτες συγκλόνισαν την Ελλάδα με τις καθημερινές διαδηλώσεις, τις συγκρούσεις με τις δυνάμεις καταστολής και τις απεργίες τους. 

 

Αυτός ο κόσμος είπε το δικό του ΟΧΙ, είχε τους δρόμους της Αθήνας στα χέρια του, έριξε δυο κυβερνήσεις, απαιτούσε την αλλαγή του πολιτειακού καθεστώτος και την κατάργηση της βασιλείας, ριζοσπαστικοποιόταν και άλλαζε ο ίδιος μέρα με τη μέρα μέσα στο καμίνι της εξέγερσής του, αλλά τελικά προδόθηκε από την ίδια την ηγεσία του, την ΕΔΑ που τότε ήταν το κυρίαρχο κόμμα της αριστεράς. Ένας ελληνικός “πρώιμος Μάης 68” που ηττήθηκε. Σε λιγότερο από δυο χρόνια μετά, ακολούθησε η επιβολή της στρατιωτικής δικτατορίας στις 21 Απρίλη 1967.

 

 

Έχει τεράστια σημασία –ειδικά στις σημερινές δραματικές εξελίξεις– να αξιοποιούμε την παράδοση του εργατικού κινήματος και της αριστεράς που είναι γεμάτη από πολιτικά διδάγματα, θετικά και αρνητικά. Γι’ αυτό, το νέο βιβλίο για τα “Ιουλιανά 1965” που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις του Μαρξιστικού Βιβλιοπωλείου (σε δεύτερη έκδοση επικαιροποιημένη και συμπληρωμένη) είναι κάτι παραπάνω από πολύτιμο. Οι συγγραφείς του –ο Δημήτρης Λιβιεράτος, ο Λέανδρος Μπόλαρης και η Μαρία Στύλλου– πετυχαίνουν να αποδώσουν με τον καλύτερο τρόπο τρεις πλευρές της μεγάλης έκρηξης: τη ζωντάνια που πηγάζει από μια άμεση μαρτυρία των 70 συγκλονιστικών ημερών του Ιούλη, την ανάλυση για τις ρίζες της εργατικής εξέγερσης και το ρόλο της τότε ηγεσίας του, και τη σχέση και τη σύνδεση με τα καθήκοντα του κινήματος και της αριστεράς σήμερα.

 

Ο ιστορικός του εργατικού κινήματος Δημήτρης Λιβιεράτος συμμετείχε ο ίδιος στα Ιουλιανά. Το ημερολόγιο των αγώνων, που το έγραψε τον Οκτώβρη του 1965, παρακολουθεί μέρα με τη μέρα όλες τις κινητοποιήσεις και είναι η πιο τρανταχτή απόδειξη ότι την ιστορία την γράφει ο κόσμος από τα κάτω κι όχι οι “επώνυμοι” πολιτικοί. Στις σελίδες του χρονικού του για τα Ιουλιανά περιγράφει με μια αμεσότητα που φέρνει ρίγη τις πρώτες αυθόρμητες διαδηλώσεις μόλις το ραδιόφωνο αναγγέλλει την απόλυση του Παπανδρέου, τις συγκρούσεις με την αστυνομία, τη δολοφονία του φοιτητή Σωτήρη Πέτρουλα και τους εκατοντάδες χιλιάδες λαού που μετέτρεψαν την κηδεία του σε συλλαλητήριο οργής, την πολιτική γενική απεργία που έκλεισε κάθε χώρο δουλειάς, τη φλεγόμενη πρωτεύουσα των οδοφραγμάτων. Στις 27 Ιούλη, τη μέρα της γενικής απεργίας, η ηγεσία της ΕΔΑ προέτρεπε τον κόσμο να διαλυθεί ήσυχα μετά τη συγκέντρωση στην πλατεία Δημαρχίας (Κοτζιά). Αλλά:

 

“Οι εργάτες προχωράνε προς την Ομόνοια και από κει στην οδό Πανεπιστημίου, αδιαφορώντας για τις συνεχείς σειρές των «εφόρων» [της περιφρούρησης της ΕΔΑ] που τους εκλιπαρούν να γυρίσουν πίσω. Αυτοί ήρθαν για να διαδηλώσουν τη θέληση τους και όχι να μπαφιάσουν από λόγια στην πλατεία. Μια τεράστια εργατοθάλασσα ανεβαίνει ορμητικά προς το Σύνταγμα με συνθήματα «Δημοψήφισμα»,  «Ο Σωτήρης ζει», «Η Αυλή να μαντρωθεί». Τα μαγαζιά κλείνουν, τα τελευταία μέσα συγκοινωνίας σταματάνε, τα ταξιά εξαφανίζονται, η απεργία επιβάλλεται. Η τεράστια διαδήλωση γίνεται η μεγαλύτερη και μαχητικότερη απεργιακή φρουρά που έχει δει μέχρι σήμερα η Ελλάδα. 

 

Όλη η ηγεσία της ΕΔΑ και τα συνδικαλιστικά στελέχη προσπαθούν να συγκρατήσουν τον κόσμο. Η εργατιά της Αθήνας επιβάλλει τη θέληση της, διαδηλώνει επί ώρες, συντρίβει εμπόδια και δεσμά που την κρατάγανε χρόνια. Αν η διαδήλωση δεν γινόταν, η απεργία θα πέρναγε απαρατήρητη. Το μεσημέρι όλα τα μαγαζιά θα ήταν ανοιχτά και η συγκοινωνία θα είχε λειτουργήσει με τους ελάχιστους απεργοσπάστες, σκορπώντας την απογοήτευση. Η διαδήλωση όμως επέβαλε την απεργία, και ήταν η μεγάλη εργατική νίκη. Κανένας δεν δούλεψε το απόγευμα, και το βράδυ ομάδες νεαρών διαδηλωτών γυρίζουν το κέντρο της Αθήνας με τα συνθήματά τους και τα πανό τους”.

 

 

Η πρώτη κυβέρνηση των “αποστατών” κατέρρευσε. Στις 20 Αυγούστου, η δεύτερη κυβέρνηση του Παλατιού επιχειρεί να χτυπήσει με την αστυνομία μια διαδήλωση που καλούσε η Ομοσπονδία Τύπου:

 

“Η αστυνομία επιτίθεται μέχρι τις 10 το βράδυ στην οδό Σταδίου, στο ύψος της πλατείας Κλαυθμώνος… Επί πέντε ώρες η Αθήνα θα γίνει πεδίο μάχης. Τα μηχανοκίνητα της αστυνομίας διατρέχουν τους δρόμους της πολιτείας ρίχνοντας συνέχεια δακρυγόνες βόμβες, για να διαλύσουν τους διαδηλωτές. Η επιμονή όμως είναι τρομερή. Οι συγκρούσεις πολλαπλασιάζονται μέχρι τις δυο μετά τα μεσάνυχτα. Οι διαδηλωτές αρχίζουν να στήνουν οδοφράγματα σε ολόκληρο το κέντρο της Αθήνας... Το βράδυ της 28 προς 29 Αυγούστου γκρεμοτσακίζεται και η δεύτερη αυλική κυβέρνηση του Τσιριμώκου”.

 

Πώς όμως το εργατικό κίνημα και η νεολαία έφτασαν στο σημείο να δίνουν με τέτοια αποφασιστικότητα μάχες, έχοντας να αντιμετωπίσουν όχι μόνο την καταστολή της δεξιάς, αλλά και τις “πυροσβεστικές” πιέσεις της ηγεσίας της ΕΔΑ; Όπως κάθε μεγάλη “στιγμή” της εργατικής τάξης, κάθε μεγάλο ΟΧΙ, τα Ιουλιανά δεν έπεσαν από τον ουρανό. Ο Λέανδρος Μπόλαρης αναλύει διεξοδικά στο βιβλίο τις ρίζες της έκρηξης του Ιούλη 1965. Το πώς η ίδια η άνθηση του ελληνικού καπιταλισμού έφερε την εμφάνιση μιας νέας εργατικής τάξης και μιας νεολαίας που δημιούργησε ένα εκρηκτικό μίγμα για να περάσει η ελληνική κοινωνία από την ήττα της Αντίστασης και του Εμφύλιου στις απεργίες και τις διαδηλώσεις των αρχών της δεκαετίας του 1960. Ο ενθουσιασμός από την εκλογική επιτυχία της ΕΔΑ στις εκλογές του 1958, οι μαχητικές απεργίες των οικοδόμων, η κίνηση των “115 σωματείων”, οι φοιτητικές διαδηλώσεις για “15% για την Παιδεία”, οι εκατοντάδες χιλιάδες κόσμος στην κηδεία του δολοφονημένου Γρηγόρη Λαμπράκη ήταν το εφαλτήριο για τα Ιουλιανά. Πώς ανταποκρίθηκε η ηγεσία της ΕΔΑ; Γράφει ο Λέανδρος Μπόλαρης:

 

“Όταν οι διαδηλωτές των Ιουλιανών έβαλαν αυθόρμητα στο κέντρο της οργής τους το Παλάτι (που συμβόλιζε στα μάτια τους όλη τη μεταπολεμική τάξη πραγμάτων στην Ελλάδα) και απαιτούσαν να φύγει η μοναρχία, φωνάζοντας στις διαδηλώσεις το σύνθημα «Δημοψήφισμα», η ηγεσία της ΕΔΑ όχι μόνο δεν το υιοθέτησε αλλά χρησιμοποίησε τον οργανωτικό μηχανισμό της για να το εξαφανίσει. 

 

Χρειάστηκε να περάσουν πολλές καυτές εβδομάδες διαδηλώσεων για να κάνει την πρώτη εβδομάδα του Σεπτέμβρη μερικές δειλές κριτικές στην ηγεσία της Ένωσης Κέντρου και τον Γ. Παπανδρέου για τις κινήσεις συμβιβασμού με το Παλάτι. Το πλαίσιο που κινούνταν η ηγεσία της ΕΔΑ ήταν η ανάγκη για την αποκατάσταση της «συνταγματικής τάξης» που είχε παραβιάσει το Παλάτι… 

 

 

Μια τέτοια πολιτική όχι μόνο το κίνημα δεν μπορούσε να ενισχύσει, αλλά δε μπορούσε καν να το υπερασπίσει απέναντι στην απειλή του πραξικοπήματος. Το Γενάρη του 1966, καλούσε «να συμφωνηθεί και να διακηρυχθεί από τα πολιτικά κόμματα ότι δεν θέτουν πολιτειακό», δηλαδή δεν αμφισβητούν τη Μοναρχία. Φυσικά, το μόνο κόμμα που δήλωνε ανοιχτά την προτίμησή του στην αβασίλευτη δημοκρατία ήταν η ΕΔΑ. Και όμως, εγκατέλειπε αυτή τη στοιχειώδη δημοκρατική διεκδίκηση, ελπίζοντας να οικοδομήσει ένα μέτωπο από όλα τα κόμματα για… την προστασία της δημοκρατίας! Χωρίς μια πολιτική δύναμη που να δίνει νικηφόρα προοπτική, το κίνημα υποχώρησε το 1966”.

 

Το νήμα που συνδέει τα Ιουλιανά του ’65 με τον Ιούλη του 2015 ξετυλίγει το κείμενο της Μαρίας Στύλλου. Ποιες είναι οι ομοιότητες και ποιες οι διαφορές μέσα στον μισό αιώνα που πέρασε; Είναι αλήθεια ότι ο καπιταλισμός έχει αλλάξει, επιχειρηματολογεί, όπως και η εργατική τάξη από την εποχή των οικοδόμων του 1965. Όμως, σε ποια κατεύθυνση; Σε αντίθεση με τα μέσα της δεκαετίας του ’60, ο καπιταλισμός σήμερα είναι βυθισμένος μέσα στην πιο βαθιά κρίση του. Και η εργατική τάξη όχι μόνο δεν έχει διαλυθεί αλλά έχει ενισχυθεί και αριθμητικά και ποιοτικά. Δεν υπάρχουν, λοιπόν, υποστηρίζει, αντικειμενικοί παράγοντες που να μας κάνουν να πιστέψουμε ότι οι εξεγέρσεις ανήκουν στο παρελθόν. Έχει, επομένως σημασία να σταθούμε στον υποκειμενικό παράγοντα, στο ρόλο της αριστεράς και τις στρατηγικές επιλογές της:

 

“Και στα Ιουλιανά του 1965 και σήμερα, κυρίαρχο μέσα στην αριστερά είναι το ρεύμα που στηρίζει τις ελπίδες του στην κατάκτηση της κυβέρνησης και τον έλεγχό της σαν βήμα για την προώθηση αλλαγών προς όφελος της εργατικής τάξης. Τότε ήταν η ΕΔΑ, σήμερα είναι ο ΣΥΡΙΖΑ. Ωστόσο, χωρίς συνολική στρατηγική σύγκρουσης οι κυβερνήσεις της αριστεράς δεν μπορούν καν να εφαρμόσουν τις υποσχέσεις και τα προγράμματα που είχαν πριν εκλεγούν…”.

 

 

Στις μέρες μας ζούμε πραξικοπήματα που μπορεί να μην έχουν πια την έδρα τους σε μηχανισμούς του Παλατιού, αλλά στα νέα άδυτα της ΕΚΤ και των κεντρικών τραπεζών που γίνονται ορμητήρια εκβιασμών ενάντια σε μια εκλεγμένη κυβέρνηση της αριστεράς. Γι’ αυτό, καταλήγει η Μαρία Στύλλου, χρειάζεται να στηρίξουμε την εργατική τάξη και τους αγώνες της και ταυτόχρονα να δυναμώσουμε την επαναστατική αριστερά.

 

“Τον Ιούλη του 1965 η επαναστατική αριστερά ήταν σχεδόν ανύπαρκτη. Ο κόσμος που πάλευε στους δρόμους και στις απεργίες και συναντούσε την άρνηση της ΕΔΑ να στηρίξει τα προχωρήματά του δεν είχε μια εναλλακτική πολιτική δύναμη που να τον βοηθήσει στην πάλη για την ανατροπή. Σήμερα, τα πράγματα είναι διαφορετικά. Η επαναστατική αριστερά είναι πολύ μεγαλύτερη. Η γενιά που έζησε τα Ιουλιανά, η γενιά που έζησε το Πολυτεχνείο έχουν αφήσει πολύτιμη κληρονομιά την οποία πολλοί αγωνιστές και αγωνίστριες προσπαθούν να αξιοποιήσουν. Μέσα στις μάχες της εποχής των Μνημονίων και της πιο βαθιάς κρίσης του καπιταλισμού διαμορφώνεται ένα ρεύμα αντικαπιταλιστικό που αναβιώνει τη στρατηγική της ανατροπής αυτού του συστήματος. Ο ρόλος του για την επόμενη περίοδο μπορεί να είναι κρίσιμος και καθοριστικός”.