Πολιτισμός

Το Κεφάλαιο του Καρλ Μαρξ ανοίγει καθημερινά την αυλαία της Μπιενάλε στην Βενετία. Η μέρα στην Αρένα, μια από τις κεντρικότερες αίθουσες της Μπιενάλε, ξεκινάει με την ανάγνωση αποσπασμάτων από το τρίτομο έργο του Μαρξ για τους 7 μήνες που διαρκεί η παγκόσμια έκθεση τέχνης και γίνεται κάθε διετία στη Βενετία από το 1895. 

 

Η ανάγνωση του Κεφαλαίου είναι ένα από τα τρία επίπεδα πάνω στα οποία αρθρώνεται η φετινή έκθεση, σύμφωνα με τον επιμελητή Okwui Enwezor. Οι διοργανωτές επιδιώκουν να καταγράψουν την ταραχώδη παγκόσμια πραγματικότητα παρουσιάζοντας μια όσο το δυνατό μεγαλύτερη ποικιλία καλλιτεχνικών -και όχι αμιγώς εικαστικών- μέσων, ακολουθώντας τη διαλεκτική μέθοδο του "διανοητικού" μοντάζ του Eisenstein. 

 

Η επιλογή των έργων στοχεύει στην ανασύνθεση αυτής ακριβώς της παγκοσμιοποιημένης πραγματικότητας. Ιδιαίτερη θέση έχει το έργο των Antje Ehmann και Harun Farocki "Δουλειά σε ένα πλάνο". Παρουσιάζοντας πάνω από ενενήντα άκοπα πεντάλεπτα πλάνα από ανθρώπους που δουλεύουν σε κάθε είδους δουλειά σε 15 πόλεις του κόσμου, από υπερσύγχρονα κτίρια δυτικού τύπου μέχρι εργάτριες σεξ στην Ασία, ερευνά τις συνθήκες εργασίας σε μια παγκοσμιοποιημένη οικονομία, αποτελώντας φόρο τιμής στους ανώνυμους εργάτες σε όλον τον κόσμο. Το αργυρό βραβείο πήρε ένας νέος καλλιτέχνης από την Νότια Κορέα, ο Im Heung-soon με το ντοκυμαντέρ "Εργοστασιακό συγκρότημα" που παρουσιάζει μαρτυρίες και συνεντεύξεις εργατριών στα εργοστάσια-κολαστήρια της Ασίας (sweatshops) τα τελευταία 40 χρόνια. Βλέπει κανείς πώς τόσοι άνθρωποι παρά την εξαντλητική δουλειά αδυνατούν να βελτιώσουν την ζωή τους, αλλά και τους συγκλονιστικούς αγώνες που έχουν δώσει. 

 

Τα ταραχώδη σημεία του πλανήτη εισχωρούν στους χώρους της Μπιενάλε. Απειλητικά-φασιστικά συνθήματα ακούγονται αιφνιδιαστικά από την πλατεία του Χάρκοβο στην Ουκρανία μέσα από το έργο του Mykola Ridnyi, ενώ η εγκατάσταση "Τώρα" της Chantal Akerman δημιουργεί έναν ανησυχαστικό τόπο, λες κι είσαι μέσα σε πεδίο πολέμου.

 

Αρκετές δουλειές είναι συλλογικές ή προέρχονται από κολλεκτίβες ακτιβιστών και καλλιτεχνών. Οι Abounaddara είναι ανώνυμοι καλλιτέχνες από την Συρία και δουλεύουν από το 2010. Δείχνοντας σκηνές της καθημερινής ζωής στην χώρα τους, διεκδικούν να σπάσουν το στερεότυπο που επικρατεί στα ξένα μέσα ενημέρωσης συρρικνώνοντας την εικόνα των Σύριων σε αδύναμα θύματα.

 

Το έργο της Μαρίας Παπαδημητρίου στο ελληνικό περίπτερο, αν και λιγότερο άμεσα πολιτικό, παρουσιάζει μια ανεπιτήδευτη, και γι' αυτό πολύτιμη, μαρτυρία ενός γουναρά από την βόρεια Ελλάδα μέσα απ' την οποία περνά μπροστά σου η ιστορία των Βαλκανίων του 20ου αιώνα. Το μικρό του μαγαζί έχει μεταφερθεί αυτούσιο με μια προβειά που σχεδόν την ακούς να στάζει και τις σακούλες του jumbo να κρέμονται κι αυτές απ' το ταβάνι. 

 

Η νέα οικονομική κρίση είναι βέβαια πανταχού παρούσα. Η ανατροπή της σημερινής συγκυρίας μοιάζει ακόμα πιο επιτακτική βλέποντας κανείς τις καθηλωτικές φωτογραφίες του Walker Evans. Όσοι δεν τον ξέρουν αξίζει να ρίξουν μια ματιά. Μαζί με την Dorothea Lange πραγματοποίησαν μια μοναδική καταγραφή πορτρέτων ανθρώπων που πάνω τους διαγράφονται οι συνέπειες του Κραχ του '29 στις ΗΠΑ.

 

Ο David Harvey δηλώνει στον Isaac Julien (ενορχηστρωτή της παρουσίασης του Κεφαλαίου στην Μπιενάλε), πως ο καπιταλισμός είναι σαν την βαρύτητα. Δεν τον βλέπεις αλλά ξέρεις ότι υπάρχει μέσω των συνεπειών του. Οι καταστροφικές του συνέπειες αλλά και οι αντιστάσεις που γεννά είναι το σαφέστατο στίγμα της φετινής Μπιενάλε.