“Είστε και φαίνεστε” είναι ο τίτλος της τρίτης κατά σειρά παιδικής παράστασης που ανεβάζει η “Συντεχνία του Γέλιου” βασισμένης σε ένα ακόμα έργο του Φόλκερ Λούντβιχ, ιδρυτή του Θεάτρου Grips στο Βερολίνο σε μετάφραση και διασκευή του Βασίλη Κουκαλάνι.

 

Πέντε παιδιά από “τα πίσω θρανία” βιώνουν τις σχέσεις ανταγωνιστικότητας που επιβάλει το σχολείο και η κοινωνία. Οι τέσσερις από αυτούς, ο Μπίλιας, η Φρέτα, ο Ζήκος και η Ντάνη όποτε είναι θυμωμένοι με τον δάσκαλο, το σχολείο ή την κοινωνία ξεσπάνε πάνω στον Ζαχαρία, το “Γυαλάκια” του σχολείου κάνοντας την ζωή του ανυπόφορη.

 

Η ζωή του Ζαχαρία είναι ανυπόφορη και λόγω της οικογενειακής του κατάστασης. Μητέρα καθαρίστρια που εργάζεται ασταμάτητα, πατέρας εργάτης και ένα οικογενειακό περιβάλλον τα βάρη του οποίου δεν βοηθάνε καθόλου την αυτοπεποίθηση του Ζαχαρία.

Στον αντίποδα η ύπαρξη του κ. Λουλούδη, του προοδευτικού αλλά φοβισμένου αναπληρωτή δασκάλου που είναι αναγκασμένος να ακολουθεί τις διαταγές του διευθυντή και του εκπαιδευτικού συστήματος αν θέλει να κρατήσει τη θέση του, φαντάζει σαν να μην διαφέρει από τους κοινωνικούς εκβιασμούς που βιώνουν και οι μαθητές στον μικρόκοσμο του σχολείου. 

 

Όταν ανακοινώνεται πως κάποιοι πρέπει να μείνουν στην ίδια τάξη γιατί δεν υπάρχουν δάσκαλοι και χώρος για περισσότερα παιδιά την επόμενη χρονιά, η αδικία που τους πνίγει γίνεται λαϊκό δικαστήριο με κατηγορούμενο το δάσκαλο. Το “Είστε και Φαίνεστε” φαντάζει σαν να διερευνά την ατομική στάση του καθενός μπροστά στο μπούλινγκ και την αδικία, όμως προχωράει πολύ πέρα από αυτό, στην συλλογική απάντηση ενάντια στην κοινωνική αδικία. 

 

“Πρόκειται για την στερέωση και στην Ελλάδα ενός νέου, χειραφετημένου και κοινωνικού θεάτρου για παιδιά και νέους. Τίποτα δεν χρειάζεται να μείνει όπως είναι αν είμαστε ενωμένοι και λειτουργούμε με αγάπη και αυθάδεια”, τονίζει μεταξύ άλλων ο Βασίλης Κουκαλάνι στην συνέντευξη που έδωσε στον Κυριάκο Μπάνο με αφορμή την έναρξη των παραστάσεων.

 

 

Το έργο γράφτηκε στη διετία 1971-73. Πρόκειται για μια παράσταση που απεικονίζει και στηρίζει σκηνικά πρόσωπα που τα καθορίζει η ταξική τους προέλευση. Ειδικά σε αυτό το έργο η παρουσία της μητέρας-εργάτριας με τους πολλαπλούς της ρόλους, δείχνει τι σημαίνει η αλλοτρίωση της συμμετοχής στην κοινωνία του υπερκέρδους και της υπεραξίας και οι ψυχολογικές επιπτώσεις που έχει αυτή η θέση στην κοινωνική πυραμίδα.

 

Σε σχέση με τις προηγούμενες παραστάσεις εδώ τα παιδιά δεν αντιπροσωπεύουν το καλό, τις αρετές αλλά μπορούν να έχουν άσχημες συμπεριφορές, ελαττώματα, να λένε ψέματα, να εξαπατούν ο ένας τον άλλον, να είναι βίαια, να θυμώνουν, να είναι άδικα.

 

Είναι και αυτά μέρος μιας συμπεριφορικής αλυσίδας η οποία περιέχει την απογοήτευση, την επιθετικότητα, τον ανταγωνισμό. 

 

Γενικά το έργο έχει αναφορά στο σχολείο και τις σχέσεις που δημιουργούνται μέσα σε αυτό. Το σχολείο είναι η πρώτη βασική κοινωνική αναφορά που έχουν τα παιδιά. Δείχνει πώς η ανταγωνιστική λογική του σχολείου επιδρά στα παιδιά. Δημιουργεί αποξένωση, φόβο, ατομικότητα. Ο Δάσκαλος έχει καλές προθέσεις αλλά είναι έρμαιο ενός συστήματος που δεν του δίνει χώρο να είναι αποτελεσματικός και -όπως και οι μαθητές- κρίνεται και αξιολογείται και αυτός.

 

Η παιδαγωγική ιδέα του “δικαστηρίου των μαθητών” είχε προϋπάρξει από τον ριζοσπάστη εκπαιδευτικό Πολωνοεβραίο Γιάνους Κόρτζακ που ίδρυσε το πρωτοποριακό ορφανοτροφείο το “Σπίτι των Ορφανών” και τελικά πέθανε στους θαλάμους αερίων το 1942 μαζί με τα παιδιά του. Είχε μιλήσει για μαθητικά συμβούλια και την ανάγκη των παιδιών να παρεμβαίνουν συλλογικά στην εκπαιδευτική εμπειρία. 

 

 

“Δεν θα γράψουμε διαγώνισμα, θα κάνουμε απεργία” ή “Θα καταλάβουμε το σχολείο και θα γίνω εγώ διευθυντής”. Είναι μέσα στα ζητήματα που με απασχολούν. Πώς αυτά τα πράγματα δεν θα τα συζητάμε σαν κλισέ αλλά θα βγαίνουν σαν αποστάγματα της ίδιας της εμπειρίας των παιδιών. 

 

Και αυτό έχει καταφέρει το Grips και ο Λούντβιχ, ριζοσπαστικές μαρξιστικές ιδέες να τις φέρει στην κοινωνία ως αναντίρρητες πραγματικότητες.

 

Η μετατόπιση από την άρνηση, “καλός δάσκαλος είναι μόνο αυτός που λείπει”, στην αντίσταση δεν έρχεται σαν ένας ηθικοπλαστικός διδακτισμός, σαν μια θεωρητική αναζήτηση, αλλά σαν πρακτικό συμπέρασμα. Οδηγούνται σταδιακά από τα μικρά καθημερινά ζητήματα του σχολείου, ποιος φταίει για το διαγώνισμα, για το μάθημα που δεν αρέσει, στα μεγάλα “γιατί τα λεφτά πάνε σε υποβρύχια;”, “Γιατί δεν έχουμε όσους δασκάλους χρειαζόμαστε;”. “Ποιός τελικά θα κάνει το μάθημα;”.

 

Κάποιοι λένε πως το “Είστε και φαίνεστε” έχει ιδιαιτερότητες και μπορεί να φανεί σχετικά βίαιο και προκλητικά συναισθηματικό επειδή τα παιδιά βλέπουν την βία και την απομόνωση του ενός. Εγώ δεν το πιστεύω αυτό. Πιστεύω πως οι μεγάλοι έχουμε μάθει να διαχειριζόμαστε τα παιδιά με παραμυθάκια γιατί δεν είμαστε συμφιλιωμένοι με αυτές τις πλευρές της ζωής και με αυτά τα ερωτήματα.

Τα παιδιά ξέρουν μια χαρά να κατατάσσουν και την αδικία και τη βία και την απογοήτευση. Τα δέχονται ως ένα πράγμα που είναι μέρος της ζωής αλλά δεν είναι ένα μόνιμο δεδομένο υπάρχει η δυνατότητα της αλλαγής.

 

 

Με αυτή την τρίτη παράσταση προσπαθούμε πλέον να δημιουργήσουμε ένα ρεπερτόριο του χειραφετημένου θεάτρου για παιδιά που έχει τις ρίζες του στο Grips. Αυτός είναι και ο λόγος που ανεβάζουμε αυτές τις παραστάσεις ξανά. Για 3η φορά το Νουριάν, και ξανά τη “Τζέλα, Λέλα”. 

 

Πιστεύω στη διαρκή επανάληψη αυτών των έργων γιατί αυτό που χαρακτηρίζει αυτό το θέατρο είναι η χρηστικότητά του. Είναι και τα τρία εργαλεία χειραφέτησης. 

 

Και τα τρία αυτά έργα βλέπουν τον κόσμο μέσα από τα μάτια του κοινού που είναι η εργαζόμενη τάξη και θέλει να αντιπροσωπεύσει αυτή την τάξη. Και δείχνουμε ότι η κίνηση αυτής της τάξης είναι η πιο συναρπαστική κοινωνικά, στις απόψεις της, στις ιδέες της, στις προτάσεις της. Π.χ. όταν μαθητές, δάσκαλοι, γονείς καταλάβουν ότι μπορούν να δράσουν μαζί, μπορούν να είναι ασταμάτητοι.

 

Μπορεί να έχουν μια συλλογικότητα και μια χαρά που μπορεί να ξεπεράσει και να γελοιοποιήσει όλα τα άλλα εμπόδια και την καταπίεση. 

 

Στην συγκεκριμένη παράσταση ανοίγουμε την συζήτηση για ένα σχολείο της κοινωνίας, της κοινότητας, της γειτονιάς. Για ένα σχολείο που “αφήνει τα παιδιά να ονειρεύονται”, για να παραφράσω τον δάσκαλο Σελεστέν Φρενέ. 

 

Σε όλες τις παραστάσεις τα παιδιά, και ο Νουριάν, και η Τζέλα, η Λέλα, ο Κόρνας και ο Κλεομένης και οι καινούριοι φίλοι μας -ο Μπίλιας, η Φρέτα, ο Ζήκος, η Ντάνη και ο Ζαχαρίας- δεν θα είναι οι ίδιοι μετά από αυτές τις εμπειρίες. Αλλάζουν συμπεριφορές και συνειδήσεις. 

 

 

Όταν ξεκινήσαμε τον Νουριάν πολλοί αναρωτήθηκαν πώς τολμάμε να μιλάμε σε παιδιά για τέτοια θέματα. Άλλοι μας σνόμπαραν όταν εξηγήσαμε πως επιζητούμε την κινηματική παρουσία της παράστασης. Παίξαμε στην ημέρα του μετανάστη στο Γκάζι. Ξαναπαίξαμε την επόμενη χρονιά. Παίξαμε στην Αθήνα-Πόλη Αντιφασιστική στις 19 Γενάρη μέσα στο ΕΜΠΡΟΣ, μετά οργανώσαμε όλοι μαζί το Αντιφασιστικό Φεστιβάλ Παραστατικών Τεχνών για δυο χρονιές και πρέπει να ανοίξουμε την συζήτηση και για την φετινή διοργάνωση. Αναζητήσαμε την κινηματική μας ταυτότητα και θέση. 

 

Το ίδιο θέλουμε να κάνουμε και με το “Είστε και φαίνεστε”. Είναι μια παράσταση με εύκολα, για μεταφορά, σκηνικά που θέλουμε να παιχτεί μέσα σε σχολεία ή ακόμα καλύτερα μέσα σε μαθητικές καταλήψεις. Για να ανοίξει την συζήτηση του τι σχολείο θέλουμε και εντέλει τι κοινωνία θέλουμε. 

 

Μπορεί να έχεις μια παράσταση κοινωνικό εργαλείο, όμως μέσα στην κρίση πολλοί είναι αυτοί που δεν έχουν την δυνατότητα να έρθουν. 

 

Γι' αυτό χρειαζόμαστε ένα ρεύμα, ένα κίνημα αλληλεγγύης που να έχει την προοπτική να επιτελέσει έργο. Που να έχει παρουσία και σε ένα κινηματικό επίπεδο. Σήμερα μπροστά στο μεγαλύτερο προσφυγικό κύμα που έχει χτυπήσει την Ευρώπη αυτό είναι πολύ σημαντικό ζητούμενο. Με ποιους τρόπους θα καταφέρουμε να χρησιμοποιήσουμε τους θεατρικούς δημιουργούς για να αφυπνίσουμε συνειδήσεις. Τις τελευταίες μέρες σκέφτομαι π.χ. πως θα μπορούσαμε να κυκλοφορήσουμε μια επιστολή ενάντια στο φράχτη που να βάλουμε τους δημιουργούς να την υπογράψουν και να την διαβάσουν στα θέατρα. 

 

Πρέπει να βρούμε τρόπους να έρθουμε ενάντια στο κατεστημένο που θέλει να συνεχίσει να αποκοιμίζει τις συνειδήσεις, απέναντι στο πελατειακό και δημοσιοσχεσίτικο παιχνίδι που απορρέει μέσα από τον υπερελιτισμό κάποιων ή το βρώμικο λαϊκισμό κάποιων άλλων, και την μεγάλη δημιουργική παραγωγή που βλέπουμε γύρω μας να την μετατρέψουμε σε εργαλείο πολυφωνίας και κοινωνικής εγρήγορσης.