Ιστορία
Τζον Ριντ - Η Επανάσταση είναι συγκλονιστική
«Και γύρω απ' αυτούς ήταν η απέραντη Ρωσία, που αγκομαχώντας από τους πόνους, γεννούσε τον καινούριο κόσμο. Η υπηρέτρια, που προηγούμενα της φέρνονταν σαν να ήταν ζώο και δεν την πλήρωναν σχεδόν τίποτα, απόχτησε το αίσθημα της ατομικής της αξιοπρέπειας. Ένα ζευγάρι παπούτσια κόστιζε πάνω από εκατό ρούβλια κι επειδή οι αποδοχές της δεν ξεπερνούσαν συνήθως τα τριάντα πέντε ρούβλια το μήνα, η υπηρέτρια αρνούνταν να στέκεται στις ουρές και να χαλάει τα παπούτσια της. Αυτό όμως ήταν το λιγότερο. Στην καινούρια Ρωσία ο άνθρωπος - άντρας ή γυναίκα - απόχτησε δικαίωμα ψήφου, εκδόθηκαν εργατικές εφημερίδες που μιλούσαν για καινούρια και εκπληκτικά πράγματα, εμφανίστηκαν τα Σοβιέτ, εμφανίστηκαν τα επαγγελματικά συνδικάτα. Ακόμα κι οι αμαξάδες είχαν το επαγγελματικό τους συνδικάτο και τον αντιπρόσωπό τους στο Σοβιέτ της Πετρούπολης. Οι υπηρέτες και οι σερβιτόροι οργανώθηκαν και παραιτήθηκαν από τα φιλοδωρήματα. Στους τοίχους όλων των εστιατορίων κρέμονταν πινακίδες που έλεγαν: ‘Εδώ δεν παίρνουν φιλοδώρημα’ ή: ‘Αν κάποιος είναι υποχρεωμένος να δουλέψει σαν σερβιτόρος για να βγάλει το ψωμί του αυτό δε σημαίνει καθόλου, πως μπορούμε να τον προσβάλουμε με ελεημοσύνες’».
Αυτές οι γραμμές προέρχονται από την πένα του Τζον Ριντ, του Αμερικάνου επαναστάτη δημοσιογράφου που τον Οκτώβρη συμπληρώθηκαν 95 χρόνια από το θάνατό του. Και είναι μέρος του βιβλίου που τον έχει κάνει γνωστό σε γενιές αγωνιστών της Αριστεράς, το «Δέκα Μέρες Που Συγκλόνισαν τον Κόσμο». Σ’ αυτό ο Ριντ καταγράφει με απαράμιλλη ζωντάνια και κοφτερή ματιά τις μέρες πριν την κατάληψη της εξουσίας από τα σοβιέτ με επικεφαλής τους μπολσεβίκους τον Οκτώβρη του 1917.
Ο Τζον Ριντ έφτασε στην «κόκκινη Πετρούπολη» τον Αύγουστο του 1917, αμέσως μετά την αποτυχία του πραξικοπήματος του στρατηγού Κορνίλοφ. Οι μπολσεβίκοι είχαν παίξει πρωταγωνιστικό ρόλο στην κινητοποίηση των σοβιέτ, των εργοστασιακών επιτροπών, των επιτροπών των στρατιωτών που διέλυσε τους πραξικοπηματίες –τα στρατιωτικά τμήματα που διοικούσαν συνέλαβαν τους αξιωματικούς τους. Αυτό που ακολούθησε ήταν η κατάκτηση της πλειοψηφίας στα σοβιέτ από τους μπολσεβίκους και ο Οκτώβρης του 1917. Το ρεπορτάζ του Ριντ, γιατί αυτό είναι το βιβλίο, κόβει την ανάσα: από μια συνέλευση σε στρατώνα ή την «οχλαγωγία» της ολομέλειας του σοβιέτ σε μεταφέρει στα «τσάγια» της «καλής» κοινωνίας, δίπλα σε μια συζήτηση με τον Τρότσκι ή τον Λουνατσάρσκι διαβάζεις τις απόψεις των αξιωματικών του Γενικού Επιτελείου, βιομηχάνων που περιμένουν το χειμώνα και την
πείνα για «να βάλουν μυαλό» στους εργάτες.
Όμως, ο Ριντ δεν έκανε «αντικειμενική δημοσιογραφία» στην Πετρούπολη ούτε έγραψε το βιβλίο για να γίνει μπεστ-σέλερ (παρόλο που έγινε). Το έγραψε σαν κομμουνιστής, για να κάνει γνωστό στο εργατικό κίνημα της Αμερικής την αλήθεια για την Οκτωβριανή Επανάσταση και τους μπολσεβίκους. Η μικρή παμφλέτα Πως Λειτουργούν Τα Σοβιέτ (που κυκλοφορεί από το Μαρξιστικό Βιβλιοπωλείο) αντλεί από το ίδιο υλικό και δημοσιεύτηκε σαν άρθρο τον Οκτώβρη του 1918 στο περιοδικό Liberator που είχε στενές σχέσεις με τις ομάδες που θα συγκροτούσαν λίγους μήνες μετά το Κομμουνιστικό Κόμμα.
Έτσι κι αλλιώς ο Ριντ είχε σταματήσει να είναι «ουδέτερος» για πολλά χρόνια. Παιδί μιας ευκατάστατης οικογένειας αστών από το Πόρτλαντ του Όρεγκον, είχε μπροστά του μια ανέφελη και άνετη ζωή όταν πέρασε τις εισαγωγικές για το Χάρβαρντ το 1906. Κοινωνικός, όμορφος, με αθλητικές επιδόσεις, τα λεφτά του μπαμπά –τι άλλο να ζητούσε κανείς; Κι όμως, στον «Τζακ» -το χαϊδευτικό του- δεν αρκούσαν αυτά.
Όταν αποφοίτησε αποφάσισε να επισκεφτεί την Γηραιά Ήπειρο όπως φιλοδοξούσε να κάνει κάθε καλλιεργημένος ευκατάστατος Αμερικάνος –αλλά ο Ριντ έπιασε δουλειά σαν θερμαστής στο καράβι που τον μετέφερε εκεί για «να δει τη ζωή». Όταν γύρισε στη Νέα Υόρκη έγινε κεντρική φιγούρα ενός λογοτεχνικού περιοδικού του Masses –σημείο συνάντησης και ζύμωσης όλων των πολιτικών και λογοτεχνικών ριζοσπαστικών ρευμάτων της εποχής.
Η περήφανη τάξη
Και κάπου στο 1912 ο Ριντ συνάντησε την εργατική τάξη. Όχι την «αόρατη» τάξη που υποφέρει, αλλά την περήφανη τάξη που παλεύει. Ο Ριντ βρέθηκε να καλύπτει δημοσιογραφικά την απεργία των 25.000 υφαντουργών στο Λόρενς της Μασαχουσέτης –μετανάστριες οι περισσότερες, από 51 διαφορετικές χώρες. Σε εκείνη την απεργία πρωτακούστηκε το σύνθημα «Οι εργάτριες θέλουν ψωμί, αλλά θέλουν και τριαντάφυλλα». Ηγεσία της απεργίας ήταν οι Γουόμπλις οι Βιομηχανικοί Εργάτες του Κόσμου (IWW) και εκεί ο Ριντ γνώρισε δυο από τους ηγέτες τους τον θρυλικό «Μπιγκ» Μπιλ Χέιγουντ και τη φλογερή Ελίζαμπεθ «Γκέρλι» Φλιν.
Ήταν ζήτημα χρόνου να πέσει με τα μούτρα στην επόμενη μάχη –στη απεργία στο Πάτερσον του Νιου Τζέρσι το 1913. Ο Ριντ έχει αφήσει μια αθάνατη μαρτυρία αυτής της μάχης, ένα ακόμα άρθρο, με τον εύγλωττο τίτλο Πόλεμος στο Πάτερσον. Αυτή τη φορά δεν περιορίστηκε στο γράψιμο. Πήρε μέρος στις απεργιακές φρουρές, συνελήφθη και πέρασε κάποιες μέρες στη φυλακή. Όταν βγήκε επέστρεψε στη Νέα Υόρκη και με την παρότρυνση των συντρόφων από τους IWW κινητοποίησε τους καλλιτέχνες φίλους του για να ανεβάσουν μια θεατρική παράσταση με θέμα την απεργία στη Μάντισον Σκουέρ, την οποία παρακολούθησαν 20.000 συμπαραστάτες.
Από τα εργοστάσια του Νιου Τζέρσεϊ ο Ριντ βρέθηκε στο επαναστατημένο Μεξικό του 1913 ακολουθώντας το στρατό του Πάντσο Βίγια στην εκστρατεία του –το ομώνυμο βιβλίο με τη συλλογή των άρθρων του από αυτή την περίοδο αποζημιώνει ακόμα και σήμερα σαν ανάγνωσμα. Ο επαναστατικός πόλεμος στο Μεξικό που ήταν στην κορυφή της επικαιρότητας στις ΗΠΑ επισκιάστηκε το 1914 από τα γεγονότα στην Ευρώπη –τον Αύγουστο εκείνης της χρονιάς ξέσπασε η καταστροφή, ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος.
Ο Ριντ ανήκε στη μικρή μειοψηφία των ριζοσπαστών και σοσιαλιστών που δεν παρασύρθηκαν από το ρεύμα του πατριωτισμού και της πολεμοκαπηλείας. Γι’ αυτόν ο Πρώτος Παγκόσμιος ήταν ένας «πόλεμος των εμπόρων» -ο τίτλος ενός άρθρου του το 1914 το οποίο τέλειωνε με τη φράση: «Αυτός δεν είναι ο πόλεμός μας». Και αυτή η πεποίθηση έγινε ακόμα πιο δυνατή όσο ο Ριντ ζούσε από κοντά το σφαγείο σαν πολεμικός ανταποκριτής, πρώτα στη δυτική Ευρώπη και μετά στα Βαλκάνια και στην Ρωσία.
Όταν ξέσπασε η Επανάσταση στη Ρωσία τον Φλεβάρη, έστειλε κύματα ελπίδας σε εκατομμύρια εργάτες και καταπιεσμένους σε όλο τον κόσμο. Για ανθρώπους σαν τον Ριντ ήταν κάτι παραπάνω από ελπίδα. Η Ρωσική Επανάσταση έδειχνε το δρόμο για την κοινωνική απελευθέρωση σε όλο τον κόσμο.
Όταν ο Ριντ επέστρεψε στις ΗΠΑ τον Γενάρη του 1918 το νεοδημιουργημένο FBI τον περίμενε στο λιμάνι για να τον συλλάβει και να του κατασχέσει το αρχείο που μετέφερε για να γράψει το βιβλίο του. Η μια δίκη διαδεχόταν την άλλη, με πλήθη «αγανακτισμένων πολιτών» να βρίζουν τον «προδότη» και τον «πράκτορα».
Όπλο
Η δημοσιογραφία δεν ήταν πλέον επαρκές όπλο. Ο Ριντ έγινε μέλος της Αριστερής Πτέρυγας του Σοσιαλιστικού Κόμματος, της πτέρυγας που τασσόταν υπέρ των μπολσεβίκων. Στις 30 Αυγούστου του 1919 ξεκίνησε τις εργασίες του το συνέδριο του κόμματος και οι εκπρόσωποι της αριστεράς εκδιώχτηκαν –ανάμεσά τους και ο Ριντ. Αυτοί έσπευσαν αμέσως να ιδρύσουν το Κομμουνιστικό Εργατικό Κόμμα της Αμερικής (μια άλλη ομάδα κυρίως από τις «εθνικές ομοσπονδίες» του ΣΚ ίδρυσε την επόμενη μέρα το Κομμουνιστικό Κόμμα της Αμερικής).
Ο Ριντ έγινε ο εκδότης και διευθυντής της βασικής εφημερίδας του κόμματος, της Φωνής του Εργάτη και μέλος της ηγεσίας του. Δεν είχε πολλά «μαρξιστικά διαπιστευτήρια»: στην ιδρυτική σύσκεψη ένας γνωστός «μαρξιστής» διανοούμενος ο Λιούις Μπουντέν τον κορόιδεψε γιατί έκανε μια ανακριβή αναφορά στο Κομμουνιστικό Μανιφέστο –κι ο Ριντ εξαγριωμένος πήγε σπίτι του για να φέρει ένα αντίτυπο του Μανιφέστου και να αποδείξει ότι η αναφορά του ήταν σωστή.
Όμως παρόλα αυτά ο Ριντ δεν ήταν απλά ένας «ρομαντικός» διανοούμενος που κόλλησε στο κομμουνιστικό κίνημα για συναισθηματικούς λόγους (όπως υπονοεί η κατά τ’ άλλα θαυμάσια ταινία «Οι Κόκκινοι» του 1981 με πρωταγωνιστή τον Γουόρεν Μπίτι). Ο Ριντ ξαναπήγε στην Ρωσία για να αντιπροσωπεύσει το κόμμα του στο Δεύτερο Συνέδριο της Κομμουνιστικής Διεθνούς και εκεί δεν είχε πρόβλημα να διαφωνήσει με τους μπολσεβίκους για ζητήματα όπως η ένταξη στα συντηρητικά συνδικάτα της Αμερικάνικης Ομοσπονδίας Εργασίας (AFL).
Από το δεύτερο Συνέδριο της Κομιντέρν ο Ριντ βρέθηκε αντιπρόσωπος στο Συνέδριο των Λαών της Ανατολής στο Μπακού –την προσπάθεια των μπολσεβίκων να συσπειρώσουν όλα τα κινήματα στις αποικίες που πάλευαν ενάντια στον ιμπεριαλισμό και να κερδίσουν τους καλύτερους αγωνιστές τους στις ιδέες της ταξικής πάλης και του μαρξισμού. Εκεί αρρώστησε από τύφο και ξεψύχησε στις 17 Οκτώβρη του 1920 στη Μόσχα.
Θάφτηκε στη «νεκρόπολη των ηρώων της επανάστασης» στην Κόκκινη Πλατεία του Κρεμλίνου –εκεί που είχαν θαφτεί εκατοντάδες εργάτες και φαντάροι που είχαν πέσει στις μάχες του Οκτώβρη του 1917 στη Μόσχα. Αργότερα με το μαυσωλείο και τη μούμια του Λένιν αυτό το σημείο έγινε σύμβολο της κρατικής ισχύος της γραφειοκρατίας που έπνιξε την κληρονομιά του κόκκινου Οκτώβρη. Το 1920 όμως ο συμβολισμός ήταν διαφορετικός. Για τους μπολσεβίκους η Ρώσικη Επανάσταση ήταν η πρώτη πράξη της παγκόσμιας επανάστασης και ο Ριντ ήταν ήρωάς της.