Ιστορία
80 χρόνια από τον Μάη του ’36 - To κίνημα έχει τον ιστορικό του
Θεσσαλονίκη, Μάιος 1936. Μια μεγάλη εξέγερση. Κορυφαία στιγμή του Μεσοπολέμου. Από το 1918 και περισσότερο μετά το 1922 που ολοκληρώθηκε το μεγάλο κύμα προσέλευσης των προσφύγων στην Ελλάδα, η εργατική τάξη δίνει κάθε μέρα αγώνες για επιβίωση. Αλλά και βελτίωση της θέσης των εργαζομένων, αντιμετωπίζοντας ένα άγριο αντεργατικό καθεστώς.
Δεν υπάρχει απεργία, διαδήλωση, οποιαδήποτε εκδήλωση, χωρίς θύματα. Νεκρούς τραυματίες, φυλακισμένους, εξόριστους. Αυτή η περίοδος, κατά τη γνώμη μου, ήταν η πιο σημαντική στην ιστορία της χώρας μας. Με πληθυσμό περίπου τότε εξήμισι εκατομμύρια. Σ’ αυτόν είχε ενσωματωθεί το προσφυγικό κύμα των περίπου ενάμισι εκατομμυρίου ανθρώπων.
Εποχή όπου η εργατική τάξη πολλαπλασιάζεται με μια άνοδο της βιομηχανίας, τη μεγαλύτερη συμμετοχή της αγροτιάς στην παραγωγική αγορά. Οι πρόσφυγες σιγά-σιγά καταλαβαίνουν ότι δεν υπάρχει επιστροφή στις χαμένες πατρίδες. Ενσωματώνονται στην εργατική τάξη, στο προχωρημένο αγροτικό κίνημα. Θα αποτελέσουν τη στέρεη βάση του Κινήματος Αντίστασης τα χρόνια της Κατοχής 1941-44.
Το 1936 δεν ήταν μόνο η εξέγερση της Θεσσαλονίκης. Δεν ήταν μόνο η τριήμερη εξουσία της εκλεγμένης Επιτροπής. Ολόκληρη η Βόρεια Ελλάδα εξεγείρεται. Μακεδονία, Θράκη ουσιαστικά ακολουθούν το παράδειγμα της Θεσσαλονίκης. Η μεταξική κυβέρνηση αντιμετωπίζει το συμβιβασμό σαν ήττα της εργατικής τάξης. Τρομοκρατία, σκλήρυνση του καθεστώτος των ανακτόρων και τελικά θα κηρύξει τη Δικτατορία της 4ης Αυγούστου.
Τρεις μέρες η Θεσσαλονίκη ήταν σε εξέγερση. Στην εξουσία των απεργιακών επιτροπών. Αυτές ήταν η πραγματική εξουσία. Όμως, το τότε κόμμα της εργατικής τάξης, το ΚΚΕ, δεν έστειλε κανένα στέλεχος να καθοδηγήσει. Δεν κοινοποίησε μια ριζοσπαστική γραμμή που θα ανέτρεπε το καθεστώς Μεταξά. Προσκολημένο στη γραμμή της συνεργασίας με ένα μέρος της αστικής τάξης και το κόμμα των Φιλελευθέρων. Άφησε την ευκαιρία της Θεσσαλονίκης να διαλυθεί. Αυτή η γραμμή που είχε σαν συνέχεια τους συμβιβασμούς και συνεργασίες της Κατοχής που οδήγησαν στην παράδοση του Λαϊκού Κράτους που είχε δημιουργηθεί στα Βουνά. Εκεί που κυριαρχούσε ο ΕΛΑΣ, ο Λαϊκός Στρατός με ηγέτη τον Άρη Βελουχιώτη.
Δημήτρης Λιβιεράτος.
“Εκείνη τη μέρα και τη νύχτα της 9ης προς 10 Μαΐου και την επόμενη 11 Μαΐου δεν υπάρχει καμιά επίσημη εξουσία στη Θεσσαλονίκη. Στην πραγματικότητα εξουσία είναι η απεργιακή επιτροπή. Η Κεντρική Απεργιακή Επιτροπή εξελέγη από τις εργοστασιακές, σωματειακές και τοπικές απεργιακές επιτροπές όλης της Θεσσαλονίκης. Αποτελέσθηκε τελικά από σαράντα περίπου πρόσωπα τα οποία συνεδρίαζαν συνεχώς… Στις 10 Μαϊου κόλλησε ανακοινώσεις σε όλη την πόλη ότι την επόμενη θα κηρυχτεί πανελλαδική απεργία για την υποστήριξη της Θεσσαλονίκης. Συγκρότησε απεργιακή φρουρά για την άμυνα των διαδηλώσεων”.
Δ. Λιβιεράτος, Οι Κοινωνικοί Αγώνες στην Ελλάδα (1932-1936)
Ογδόντα χρόνια συμπληρώνονται φέτος από τη μεγάλη εργατική εξέγερση το Μάη του 1936 στην Θεσσαλονίκη. Ήταν το κορυφαίο σημείο μιας διαδικασίας αγώνων, πολιτικών κι οικονομικών μαχών, που είχε ξεκινήσει από το 1932, στο σημείο δηλαδή που η παγκόσμια οικονομική κρίση είχε τις πιο σκληρές επιπτώσεις στην εργατική τάξη στην Ελλάδα και που το κίνημα έμοιαζε να βρίσκεται στη χειρότερη φάση του. Το 1936 ήταν, επίσης, και το σημείο που αυτό το κύμα «έσπασε» και αποτραβήχτηκε προσωρινά –τρεις μήνες μετά ο Μεταξάς και το Παλάτι, επέβαλαν τη δικτατορία τους, της «4ης Αυγούστου».
Οι «μέρες του 1936» έγιναν ταινία του Αγγελόπουλου και «Επιτάφιος» του Ρίτσου. Όμως, η ίδια η εξέγερση, η γενική απεργία που την γέννησε και οι ρίζες της –για να μη μιλήσουμε για τα αίτια της ήττας της- στριμωχνόταν για πολλά χρόνια σε κάποια επετειακά αφιερώματα στις εφημερίδες. Γι’ αυτό το λόγο το βιβλίο του Δημήτρη Λιβιεράτου Κοινωνικοί Αγώνες στην Ελλάδα (1932-36) είναι τόσο πολύτιμο. Κυκλοφόρησε το 1994, αλλά το υλικό που περιλαμβάνει είχε ετοιμαστεί καιρό πριν. Ήταν συνέχεια της προσπάθειας του Δημήτρη Λιβιεράτου που είχε ξεκινήσει με το Ελληνικό Εργατικό Κίνημα (1918-1923) το 1976 και συνεχίστηκε με τους δυο επόμενους τόμους των Κοινωνικών Αγώνων, για τις περιόδους 1923-1927 και 1927-1931.
Ήταν μια κοπιαστική, υπομονετική δουλειά για να ολοκληρωθεί, αν ολοκληρώνεται ποτέ, αυτό το ψηφιδωτό. Αυτό που ξετυλίγεται στο νου μας διαβάζοντας αυτά τα βιβλία είναι το πανόραμα της ταξικής πάλης στην Ελλάδα εκείνα τα χρόνια. Πρωταγωνιστές δεν είναι οι «μεγάλες προσωπικότητες», αλλά οι «ανώνυμοι» εργάτριες και εργάτες, οι αγωνιστές που οι αγώνες τους καθόρισαν την πορεία των εξελίξεων εξίσου με την κρίση και τους καυγάδες των «από πάνω» και τις επιλογές των ηγεσιών της Αριστεράς.
«Εκείνη την εποχή (το 1932) ως αποτέλεσμα της πάλης των εργατών γίνονται στα καράβια οι ‘επιτροπές καραβιών’. Είναι μια κατάκτηση, ένα βήμα, που σχεδόν καμιά άλλη ναυτιλία δεν το κατάφερε. Οι έλληνες ναυτεργάτες αρχίζουν να βρίσκονται στην πρωτοπορία των αγώνων. Οι επιτροπές φρόντιζαν για τη βελτίωση των συνθηκών εργασίας, της τροφοδοσίας, των σχέσεων μεταξύ εργαζομένων για τους μισθούς κλπ.
Μόλις το καράβι έπιανε σ’ ένα λιμάνι, έρχονταν σ’ επαφή με τις άλλες επιτροπές των άλλων ελληνικών καραβιών που βρίσκονταν εκεί. Έκαναν κοινές συνελεύσεις και μετέδιδαν την πείρα τους. Έτσι κάθε επιτυχία σε ένα καράβι, εκτός της μεταδόσεώς της από τον ασύρματο και τα γράμματα, γινόταν και άμεσα γνωστή με τις τοπικές συνελεύσεις».
Όταν τον Ιούνη του 1932 η ηγεσία της ΠΝΟ κάλεσε μια συγκέντρωση ανέργων στον Πειραιά, οι αγωνιστές της Ναυτεργατικής Ένωσης (που ελέγχονταν από το ΚΚΕ) δεν απείχαν, αλλά ξεσήκωσαν τους συγκεντρωμένους για να κάνουν πορεία στην Αθήνα. Η αστυνομία τους χτύπησε, αλλά οι διαδηλωτές έφτασαν στο υπουργείο Ναυτικών και κέρδισαν μια σειρά σημαντικά αιτήματα, το σπουδαιότερο από αυτά ήταν η λειτουργία γραφείου ναυτικής εργασίας έτσι ώστε οι μισοί ναυτεργάτες να προσλαμβάνονται από αυτό και οι άλλοι μισοί από τον εφοπλιστή και τον πλοίαρχο.
Από τις σελίδες των βιβλίων του Δ. Λιβιεράτου δεν ζωντανεύουν βέβαια μόνο οι εργατικοί αγώνες. Οι εργάτες και οι εργάτριες δεν παλεύουν σε συνθήκες που επέλεξαν. Στη δεκαετία του ’30 για παράδειγμα, ο συνδυασμός της πορείας της οικονομίας, των διεθνών εξελίξεων και των κοινωνικών αγώνων, προκάλεσε μια βαθιά πολιτική κρίση που έφτασε στο επίπεδο της στρατιωτικής αναμέτρησης ανάμεσα στα δυο μεγάλα αστικά πολιτικά στρατόπεδα, τους Λαϊκούς και τους Φιλελεύθερους.
Στρατηγική
Το τι κάνουν και με ποια στρατηγική οι ηγεσίες της Αριστεράς παίζει κρίσιμο ρόλο. Η στρατηγική των «σταδίων» και της συμμαχίας με την «δημοκρατική» αστική τάξη, έπαιξε αποφασιστικό ρόλο στην ήττα του Μάη του 1936. Ο Δ. Λιβιεράτος ανασύρει λεπτομέρειες αλλά «κρίσιμες»: πως για παράδειγμα η ηγεσία του ΚΚΕ προτίμησε τη «μεσολάβηση» Φιλελευθέρων βουλευτών της Θεσσαλονίκης αντί την κλιμάκωση της απεργίας μέχρι την ανατροπή της κυβέρνησης Μεταξά.
Χωρίς τα βιβλία του Δ. Λιβιεράτου οι νέες γενιές των αγωνιστών/τριών με πολύ δυσκολία θα έβρισκαν πρόσβαση σε όλο αυτό τον πλούτο της ιστορίας των αγώνων της τάξης μας. Και αυτό δεν αφορά μόνο τους τέσσερις τόμους των Κοινωνικών Αγώνων. Πολλοί ερευνητές και διανοούμενοι σήμερα εκτιμούν το έργο του Παντελή Πουλιόπουλου, του πρώτου γραμματέα του ΚΚΕ που συγκρούστηκε με τον σταλινισμό και τάχτηκε στο πλευρό του Τρότσκι. Όμως, η βιογραφία που έγραψε ο Δ. Λιβιεράτος (Παντελής Πουλιόπουλος Ένας διανοούμενος Επαναστάτης) ζωντανεύει τον Πουλιόπουλο.
Δεν ήταν «μόνο» ο σημαντικότερος μαρξιστής θεωρητικός –το βιβλίο του Δημοκρατική ή Σοσιαλιστική Επανάσταση στην Ελλάδα είναι ότι καλύτερο έχει γραφτεί για τον ελληνικό καπιταλισμό γραμμένο για να καταρρίψει την στρατηγική των «σταδίων» που υιοθέτησε το ΚΚΕ από το 1934 και μετά. Στις σελίδες του βιβλίου βλέπουμε τον νεαρό Πουλιόπουλο να οργανώνει αντιπολεμικούς ομίλους φαντάρων στη Μικρασία, να υπερασπίζεται απεργούς εργάτες στα δικαστήρια και να στέκεται αλύγιστος διεθνιστής επαναστάτης μπροστά στο εκτελεστικό απόσπασμα τον Ιούνη του 1943 καλώντας τους ιταλούς φαντάρους, στη γλώσσα τους, να στρέψουν τα όπλα ενάντια στους φασίστες αξιωματικούς τους.
Ο Δ. Λιβιεράτος μπόρεσε να μας δώσει αυτή την «πολύτιμη» γέφυρα, γιατί είναι ο ίδιος κομμάτι της. Από τα νεανικά του χρόνια αγωνιστής κάτω από την σημαία του Τρότσκι, αξιωματικός του ΕΛΑΣ, εθελοντής στην Αλγερινή Επανάσταση, μέχρι πρόσφατα στους «μικρούς» και μεγάλους αγώνες δίνει το παρών. Όχι μόνο από το βήμα του Μαρξισμού που οργανώνει κάθε χρόνο το ΣΕΚ, αλλά και στις συνεδριάσεις και τις δραστηριότητες των συντρόφων στην αγαπημένη του γειτονιά, τα Πετράλωνα.