Ογδόντα χρόνια συμπληρώνονται φέτος από τη μεγάλη εργατική εξέγερση το Μάη του 1936 στην Θεσσαλονίκη. Ήταν το κορυφαίο σημείο μιας διαδικασίας αγώνων, πολιτικών κι οικονομικών μαχών, που είχε ξεκινήσει από το 1932, στο σημείο δηλαδή που η παγκόσμια οικονομική κρίση είχε τις πιο σκληρές επιπτώσεις στην εργατική τάξη στην Ελλάδα και που το κίνημα έμοιαζε να βρίσκεται στη χειρότερη φάση του. Το 1936 ήταν, επίσης, και το σημείο που αυτό το κύμα «έσπασε» και αποτραβήχτηκε προσωρινά –τρεις μήνες μετά ο Μεταξάς και το Παλάτι, επέβαλαν τη δικτατορία τους, της «4ης Αυγούστου». 

 

Οι «μέρες του 1936» έγιναν ταινία του Αγγελόπουλου και «Επιτάφιος» του Ρίτσου. Όμως, η ίδια η εξέγερση, η γενική απεργία που την γέννησε και οι ρίζες της –για να μη μιλήσουμε για τα αίτια της ήττας της- στριμωχνόταν για πολλά χρόνια σε κάποια επετειακά αφιερώματα στις εφημερίδες. Γι’ αυτό το λόγο το βιβλίο του Δημήτρη Λιβιεράτου Κοινωνικοί Αγώνες στην Ελλάδα (1932-36) είναι τόσο πολύτιμο. Κυκλοφόρησε το 1994, αλλά το υλικό που περιλαμβάνει είχε ετοιμαστεί καιρό πριν. Ήταν συνέχεια της προσπάθειας του Δημήτρη Λιβιεράτου που είχε ξεκινήσει με το Ελληνικό Εργατικό Κίνημα (1918-1923) το 1976 και συνεχίστηκε με τους δυο επόμενους τόμους των Κοινωνικών Αγώνων, για τις περιόδους 1923-1927 και 1927-1931.

 

Ήταν μια κοπιαστική, υπομονετική δουλειά για να ολοκληρωθεί, αν ολοκληρώνεται ποτέ, αυτό το ψηφιδωτό. Αυτό που ξετυλίγεται στο νου μας διαβάζοντας αυτά τα βιβλία είναι το πανόραμα της ταξικής πάλης στην Ελλάδα εκείνα τα χρόνια. Πρωταγωνιστές δεν είναι οι «μεγάλες προσωπικότητες», αλλά οι «ανώνυμοι» εργάτριες και εργάτες, οι αγωνιστές που οι αγώνες τους καθόρισαν την πορεία των εξελίξεων εξίσου με την κρίση και τους καυγάδες των «από πάνω» και τις επιλογές των ηγεσιών της Αριστεράς. 

 

«Εκείνη την εποχή (το 1932) ως αποτέλεσμα της πάλης των εργατών γίνονται στα καράβια οι ‘επιτροπές καραβιών’. Είναι μια κατάκτηση, ένα βήμα, που σχεδόν καμιά άλλη ναυτιλία δεν το κατάφερε. Οι έλληνες ναυτεργάτες αρχίζουν να βρίσκονται στην πρωτοπορία των αγώνων. Οι επιτροπές φρόντιζαν για τη βελτίωση των συνθηκών εργασίας, της τροφοδοσίας, των σχέσεων μεταξύ εργαζομένων για τους μισθούς κλπ. 

 

Μόλις το καράβι έπιανε σ’ ένα λιμάνι, έρχονταν σ’ επαφή με τις άλλες επιτροπές των άλλων ελληνικών καραβιών που βρίσκονταν εκεί. Έκαναν κοινές συνελεύσεις και μετέδιδαν την πείρα τους. Έτσι κάθε επιτυχία σε ένα καράβι, εκτός της μεταδόσεώς της από τον ασύρματο και τα γράμματα, γινόταν και άμεσα γνωστή με τις τοπικές συνελεύσεις». 

 

Όταν τον Ιούνη του 1932 η ηγεσία της ΠΝΟ κάλεσε μια συγκέντρωση ανέργων στον Πειραιά, οι αγωνιστές της Ναυτεργατικής Ένωσης (που ελέγχονταν από το ΚΚΕ) δεν απείχαν, αλλά ξεσήκωσαν τους συγκεντρωμένους για να κάνουν πορεία στην Αθήνα.   Η αστυνομία τους χτύπησε, αλλά οι διαδηλωτές έφτασαν στο υπουργείο Ναυτικών και κέρδισαν μια σειρά σημαντικά αιτήματα, το σπουδαιότερο από αυτά ήταν η λειτουργία γραφείου ναυτικής εργασίας έτσι ώστε οι μισοί ναυτεργάτες να προσλαμβάνονται από αυτό και οι άλλοι μισοί από τον εφοπλιστή και τον πλοίαρχο. 

 

Από τις σελίδες των βιβλίων του Δ. Λιβιεράτου δεν ζωντανεύουν βέβαια μόνο οι εργατικοί αγώνες. Οι εργάτες και οι εργάτριες δεν παλεύουν σε συνθήκες που επέλεξαν. Στη δεκαετία του ’30 για παράδειγμα, ο συνδυασμός της πορείας της οικονομίας, των διεθνών εξελίξεων και των κοινωνικών αγώνων, προκάλεσε μια βαθιά πολιτική κρίση που έφτασε στο επίπεδο της στρατιωτικής αναμέτρησης ανάμεσα στα δυο μεγάλα αστικά πολιτικά στρατόπεδα, τους Λαϊκούς και τους Φιλελεύθερους.

 

Το τι κάνουν και με ποια στρατηγική οι ηγεσίες της Αριστεράς παίζει κρίσιμο ρόλο. Η στρατηγική των «σταδίων» και της συμμαχίας με την «δημοκρατική» αστική τάξη, έπαιξε αποφασιστικό ρόλο στην ήττα του Μάη του 1936. Ο Δ. Λιβιεράτος ανασύρει λεπτομέρειες αλλά «κρίσιμες»: πως για παράδειγμα η ηγεσία του ΚΚΕ προτίμησε τη «μεσολάβηση» Φιλελευθέρων βουλευτών της Θεσσαλονίκης αντί την κλιμάκωση της απεργίας μέχρι την ανατροπή της κυβέρνησης Μεταξά. 

 

Χωρίς τα βιβλία του Δ. Λιβιεράτου οι νέες γενιές των αγωνιστών/τριών με πολύ δυσκολία θα έβρισκαν πρόσβαση σε όλο αυτό τον πλούτο της ιστορίας των αγώνων της τάξης μας. Και αυτό δεν αφορά μόνο τους τέσσερις τόμους των Κοινωνικών Αγώνων. Πολλοί ερευνητές και διανοούμενοι σήμερα εκτιμούν το έργο του Παντελή Πουλιόπουλου, του πρώτου γραμματέα του ΚΚΕ που συγκρούστηκε με τον σταλινισμό και τάχτηκε στο πλευρό του Τρότσκι. Όμως, η βιογραφία που έγραψε ο Δ. Λιβιεράτος (Παντελής Πουλιόπουλος Ένας διανοούμενος Επαναστάτης) ζωντανεύει τον Πουλιόπουλο. 

 

Δεν ήταν «μόνο» ο   σημαντικότερος μαρξιστής θεωρητικός –το βιβλίο του Δημοκρατική ή Σοσιαλιστική Επανάσταση στην Ελλάδα είναι ότι καλύτερο έχει γραφτεί για τον ελληνικό καπιταλισμό γραμμένο για να καταρρίψει την στρατηγική των «σταδίων» που υιοθέτησε το ΚΚΕ από το 1934 και μετά. Στις σελίδες του βιβλίου βλέπουμε τον νεαρό Πουλιόπουλο να οργανώνει αντιπολεμικούς ομίλους φαντάρων στη Μικρασία, να υπερασπίζεται απεργούς εργάτες στα δικαστήρια και να στέκεται αλύγιστος διεθνιστής επαναστάτης μπροστά στο εκτελεστικό απόσπασμα τον Ιούνη του 1943 καλώντας τους ιταλούς φαντάρους, στη γλώσσα τους,   να στρέψουν τα όπλα ενάντια στους φασίστες αξιωματικούς τους. 

 

Ο Δ. Λιβιεράτος μπόρεσε να μας δώσει αυτή την «πολύτιμη» γέφυρα, γιατί είναι ο ίδιος κομμάτι της. Από τα νεανικά του χρόνια αγωνιστής κάτω από την σημαία του Τρότσκι, αξιωματικός του ΕΛΑΣ, εθελοντής στην Αλγερινή Επανάσταση, μέχρι πρόσφατα στους «μικρούς» και μεγάλους αγώνες δίνει το παρών. Όχι μόνο από το βήμα του Μαρξισμού που οργανώνει κάθε χρόνο το ΣΕΚ, αλλά και στις συνεδριάσεις και τις δραστηριότητες των συντρόφων στην αγαπημένη του γειτονιά, τα Πετράλωνα.