Ιστορία
ΙΣΠΑΝΙΑ Φλεβάρης 1936 - Νίκη του Λαϊκού Μετώπου

Πανηγυρισμοί μετά τη νίκη στις εκλογές

Στις 16 Φλεβάρη του 1936 η Ισπανία πήγε στις κάλπες. Στις έξι ο «υπηρεσιακός» πρωθυπουργός Πορτέλα βγήκε στο ραδιόφωνο και ανακοίνωσε ότι η πιο πιθανή έκβαση είναι η νίκη της «κεντρο-δεξιάς». Στις 10 το βράδυ οι επίσημες ανακοινώσεις άρχισαν να αλλάζουν σε τόνο: η Καταλονία είχε ψηφίσει αριστερά. Τέσσερις μέρες μετά, ανακοινώθηκαν τα επίσημα αποτελέσματα. Το Λαϊκό Μέτωπο είχε την απόλυτη πλειοψηφία στο Κορτές (τη Βουλή) με 257 έδρες. Η εκλογική συνεργασία της Δεξιάς, με κορμό την CEDA –ένα ακροδεξιό κόμμα με στενούς δεσμούς με την Καθολική Εκκλησία- πήρε 139. Τα κόμματα του «κέντρου» πήραν 57, κυβερνούσαν με τη στήριξη της δεξιάς και μετά με τη συμμετοχή της τα δυο προηγούμενα χρόνια. 
 
Η διαφορά στις ψήφους δεν ήταν συντριπτική, το Λαϊκό Μέτωπο πήρε 700 χιλιάδες παραπάνω από τη Δεξιά. Ένα σημαντικό τμήμα των νέων ψήφων της οφειλόταν κατά πάσα πιθανότητα στην παρακίνηση της ηγεσίας της CNT, του μεγάλου αναρχικού συνδικάτου, προς τα μέλη της να πάνε αυτή τη φορά στις κάλπες και να μην απέχουν όπως στις προηγούμενες εκλογές του 1933. Και η κυβέρνηση που σχηματίστηκε δεν περιλάμβανε κανέναν υπουργό από το Σοσιαλιστικό Κόμμα (PSOE) και το Κομμουνιστικό Κόμμα (PCE). Ήταν μια κυβέρνηση «δημοκρατικών» αστών πολιτικών, που τα κόμματά τους είχαν υπογράψει την εκλογική συμμαχία του Λαϊκού Μετώπου όταν αυτό συγκροτήθηκε τον Γενάρη (οι διαπραγματεύσεις είχαν ξεκινήσει από τον Νοέμβρη του 1935). 
Από το επόμενο βράδυ των εκλογών οι φήμες οργίαζαν στη Μαδρίτη ότι ο στρατός θα κάνει πραξικόπημα για να ακυρώσει το αποτέλεσμά τους. Κάποιες πηγές αναφέρουν ότι πολιτικοί της δεξιάς ήρθαν σε επαφή με τον στρατηγό Φράνκο στο Μαρόκο ζητώντας του να κάνει πραξικόπημα, αλλά αυτός αρνήθηκε να προχωρήσει σε μια «κίνηση πανικού». Τέσσερις μήνες μετά, το πραξικόπημα έγινε, με τον Φράνκο επικεφαλής. 
 
Τι ήταν αυτό που προκάλεσε αυτή τη λύσσα και τον πανικό από τη μεριά της δεξιάς; Δυο μήνες μετά όταν το νέο Κορτές ξεκινούσε τις εργασίες του και ο πρωθυπουργός Μανουέλ Αθάνια διάβασε τις προγραμματικές του δηλώσεις, ο Κάλβο Σοτέλο, ηγέτης ενός μοναρχικού κόμματος δήλωσε ότι δεν είχε ιδιαίτερα σημαντικές αντιρρήσεις. Το πρόβλημα ήταν αλλού: «δεν μπορείτε να ελέγξετε τις σοσιαλιστικές και αναρχικές μάζες».
 
Το 1936 δεν έπεσε από τον ουρανό. Οι εργάτες και οι εργάτριες στις πόλεις και οι άκληροι αγρότες και εργάτες γης στα χωριά, είχαν περάσει ένα σκληρό σχολειό πέντε χρόνων, αγώνων, ελπίδων και απογοητεύσεων. Από μια άποψη η Ισπανική Επανάσταση ξεκίνησε το 1931. 
 
Στις 14 Απρίλη εκείνης της χρονιάς ο βασιλιάς Αλφόνσο 13ος αναγκάστηκε να φύγει από τη χώρα ύστερα από τη σαρωτική νίκη της αντιμοναρχικής συμμαχίας στους δήμους. Ήταν οι πρώτες, σχετικά ελεύθερες, εκλογές που είχαν γίνει από το 1923 όταν o αριστοκράτης στρατηγός Μιγκέλ Πρίμο ντε Ριβέρα επέβαλε δικτατορία με τη στήριξη της μοναρχίας. Στη συνέχεια ανακηρύχτηκε η αβασίλευτη Δημοκρατία (τυπικά η Δεύτερη) και το δημοκρατικό Σύνταγμα του 1931 γράφτηκε με πρότυπο το Σύνταγμα της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης στην Γερμανία –το πιο προοδευτικό στον καπιταλιστικό κόσμο. 
 
Οι πάντες καλωσόρισαν τη Δημοκρατία. Οι εργάτες και οι αγρότες περίμεναν ότι θα τους δώσει δικαιώματα, ελευθερία και ψωμί. Οι καπιταλιστές και οι γαιοκτήμονες σταθερότητα και απαλλαγή από τα καπρίτσια της μοναρχίας (οι Βάσκοι και οι Καταλανοί καπιταλιστές περίμεναν και ένα βαθμό αυτονομίας από τη Μαδρίτη). Οι στρατηγοί δίστασαν αλλά συναίνεσαν: Η Δημοκρατία, δηλαδή η κυβέρνηση δημοκρατών και σοσιαλιστών, θα εκσυγχρόνιζε τον στρατό –με τις απαραίτητες προαγωγές και τιμητικές συντάξεις. Δυο χρόνια μετά, κανείς δεν είχε πάρει αυτό που περίμενε. 
 
Ο πρώτος υπουργός Εργασίας, ο σοσιαλιστής Λάργκο Καμπαλέρο που ήταν και πρόεδρος του σοσιαλιστικού συνδικάτου UGT, νομοθέτησε κάποια μέτρα ανακούφισης για τους εξαθλιωμένους και σκληρά καταπιεσμένους εργάτες γης. Το αποτέλεσμα ήταν το συνδικάτο τους, η FNTT, να φτάσει σε λίγους μήνες το μισό εκατομμύριο μέλη –που τα διεκδικούσαν όλα: να φύγει η μισητή Γουάρντια Σιβίλ (η χωροφυλακή) ακόμα μεγαλύτερους μισθούς και τη γη. Όμως, η αγροτική μεταρρύθμιση που έκανε η κυβέρνηση ήταν τόσο δειλή που το 1935, μόλις 12.000 αγροτικές οικογένειες είχαν πάρει κλήρο.
 
Η μαχητικότητα δεν ήταν προνόμιο της υπαίθρου. Το 1933 οι «χαμένες» ώρες δουλειάς λόγω απεργιών είχαν τριπλασιαστεί σε σύγκριση με το 1931 και δεκαπλασιαστεί σε σύγκριση με το 1928.
 
Οι καπιταλιστές δεν έβρισκαν την πολυπόθητη σταθερότητα. Και κάθε δειλή μεταρρύθμιση της δημοκρατικής κυβέρνησης, όπως ο χωρισμός εκκλησίας-κράτους, ενώ δεν έθιγε ουσιαστικά τα προνόμια και κολλούσε σε ένα γραφειοκρατικό λαβύρινθο, εξαγρίωνε τους «από πάνω». Η φτώχεια, τα σκάνδαλα και οι ανεκπλήρωτες προσδοκίες έσπρωχναν κομμάτια της «μεσαίας τάξης» στην αναζήτηση «δυναμικών λύσεων».
 
Στις εκλογές του Δεκέμβρη του 1933, τα κυβερνητικά κόμματα ηττήθηκαν. Ως μεγαλύτερο κόμμα αναδείχτηκε η CEDA.
Αρχικά, αυτό το κόμμα δεν μπήκε στην νέα κυβέρνηση που την σχημάτισε το «Ριζοσπαστικό» κόμμα. Αλλά η άνοδός της σήμανε συναγερμό στο στρατόπεδο των εργατών. Η CEDA με δυσκολία έκρυβε την περιφρόνηση στη δημοκρατία, και τις συμπάθειές της στα «ισχυρά καθεστώτα» του Μουσολίνι και του Χίτλερ. 
 
Τον Φλεβάρη του 1934 ο καγκελάριος Ντόλφους της Αυστρίας, του «Χριστιανοκοινωνικού» Κόμματος, αδελφού κόμματος της CEDA, σύμμαχος του Μουσολίνι, έστειλε το στρατό να τσακίσει την πολιτοφυλακή του Αυστριακού σοσιαλδημοκρατικού κόμματος. Τον Γενάρη του 1933 το ισχυρότερο εργατικό κίνημα στον κόσμο, έπεσε αμαχητί όταν ο Χίτλερ διορίστηκε καγκελάριος στην Γερμανία. Οι εργάτες της Βιέννης και άλλων πόλεων πολέμησαν για τέσσερις μέρες. Ηττήθηκαν, αλλά ηλέκτρισαν την εργατική τάξη όλης της Ευρώπης. 
 
Στην Ισπανία η κυβέρνηση έκανε τα χατίρια της ακροδεξιάς. Ο υπουργός Εσωτερικών δήλωσε ότι οι απεργίες είναι «ζήτημα δημόσιας τάξης». Τον Ιούνη οι εργάτες γης στο νότο της Ισπανίας κατέβηκαν σε απεργία, για να διαμαρτυρηθούν για την πτώση των μεροκάματων. Η απεργία, κακο-οργανωμένη είναι αλήθεια, συντρίφτηκε. 
 
Στις αρχές του Οκτώβρη ήρθε η μεγαλύτερη πρόκληση. Η CEDA μπήκε στην κυβέρνηση. Τη διάθεση που επικρατούσε στην πλειοψηφία της εργατικής τάξης τη δείχνει ένα σύνθημα που λανσάρισε η Σοσιαλιστική Νεολαία: «Κάλλιο Βιέννη παρά Βερολίνο!». 
Ακόμα και η πιο δεξιά πτέρυγα της ηγεσίας του PSOE ψήφισε υπέρ της γενικής απεργίας και της ένοπλης εξέγερσης. Αλλά όπως συνήθως αυτά ήταν λόγια. Η απεργία απέτυχε, και η ένοπλη εξέγερση απλά δεν έγινε.
 
Υπήρχε μια εξαίρεση. Η Αστούρια, η περιοχή των ανθρακωρυχείων στη βορειοδυτική Ισπανία. Εκεί οι τοπικές οργανώσεις των σοσιαλιστών, των κομμουνιστών και των αναρχικών, σχημάτισαν μια Εργατική Επιτροπή και χιλιάδες ανθρακωρύχοι με λιγοστά τουφέκια και μπόλικο δυναμίτη κατέλαβαν το Οβιέδο, την πρωτεύουσα της επαρχίας. 
 
Η «Κομμούνα των Αστούριας» κράτησε δυο βδομάδες και πνίγηκε στο αίμα από το στρατό και τη Λεγεώνα των Ξένων. Εκατοντάδες δολοφονήθηκαν μετά την παράδοσή τους. Ενας σοσιαλιστής βουλευτής που δεν συμμετείχε στην εξέγερση βασανίστηκε τόσο άγρια που έχασε τα λογικά του. Αυτό δεν εμπόδισε το δικαστήριο να τον καταδικάσει σε θάνατο. Το κύμα της καταστολής απλώθηκε σε όλη την Ισπανία. Στα τέλη του χρόνου, 30 με 40 χιλιάδες πολιτικοί κρατούμενοι σάπιζαν στις φυλακές.
 
Ο Οκτώβρης του 1934 ήταν μια ήττα για την εργατική τάξη, η χειρότερη της «μαύρης διετίας». Όμως, δεν ήταν και αποφασιστική νίκη της άρχουσας τάξης. Όσο κυλούσε το 1935, το σύνθημα της Αστούριας «Αδέλφια Προλετάριοι Ενωθείτε!» με τα αρχικά των λέξεων UHP αγκάλιαζε την εργατική τάξη. Να ενωθούμε, για να λευτερωθούν οι φυλακισμένοι αγωνιστές, να γυρίσουν οι απολυμένοι στις δουλειές τους, να φράξουμε το δρόμο στο φασισμό. 
 
Αλλά πώς να ενωθούμε; Ποιοι και με ποιους; Ο Αθάνια, πρώην πρωθυπουργός και ηγέτης τώρα ενός μικρού κόμματος με τίτλο «Δημοκρατική Αριστερά», είχε δει τη δημοτικότητά του να ανεβαίνει ξανά, μιας και είχε γίνει στόχος της δεξιάς. Η πρότασή του ήταν απλή: επιστροφή στις «ηλιόλουστες» μέρες του 1931, με ένα εκλογικό συνασπισμό δημοκρατικών και σοσιαλιστών. 
 
Σε αυτή την πρόταση συμφωνούσε και η δεξιά πτέρυγα των Σοσιαλιστών. Όσο για την αριστερή πτέρυγα, με επικεφαλής τον Καμπαλέρο, μιλούσε μεν για «προλεταριακή επανάσταση» αλλά δεν είχε να πει κάτι συγκεκριμένο: ο ορίζοντάς της ήταν οι εκλογές. 
Το Κομμουνιστικό Κόμμα της Ισπανίας είχε λιγότερα από 10 χιλιάδες μέλη, μια μικροσκοπική δύναμη με τα εκατομμύρια των σοσιαλιστικών και αναρχικών συνδικάτων. Όμως, μπορούσε να δείξει τις επιτυχίες του «αδελφού» κόμματος στην Γαλλία. Εκεί το Λαϊκό Μέτωπο είχε συμπεριλάβει το «δημοκρατικό» αστικό κόμμα, τους Ριζοσπάστες. Είχε κερδίσει στις τοπικές εκλογές, κι έβαζε πλώρη για την κυβέρνηση. Το ίδιο έπρεπε να γίνει στην Ισπανία. 
 
Το αποτέλεσμα ήταν μια συμμαχία που συγκέντρωνε τις ελπίδες της εργατικής τάξης που πήγαινε ολοταχώς αριστερά, αλλά ταυτόχρονα αποτελούσε ένα «γιγάντιο φρένο» σε αυτή την πορεία, όπως έγραφε ο Τρότσκι τον Απρίλη του 1936. Κι όχι μόνο αυτό. Στην Γαλλία η συμμαχία με το Ριζοσπαστικό Κόμμα ήταν ταξική συνεργασία με ένα κόμμα της άρχουσας τάξης. Το Ισπανικό Λαϊκό Μέτωπο, έγραφε ο Τρότσκι δεν ήταν καν αυτό: «τη θέση της αστικής τάξης την έχει καταλάβει η σκιά της». Οι «δημοκράτες αστοί σύμμαχοι» δεν αντιπροσώπευαν καμιά πραγματική κοινωνική δύναμη. 
 
Ο Τρότσκι συνόψισε το γιατί: «Ο αστός είναι δημοκράτης όσο η δημοκρατία προστατεύει την ατομική ιδιοκτησία. Κι ο εργάτης αξιοποιεί την Δημοκρατία για να ανατρέψει την ατομική ιδιοκτησία. Με άλλα λόγια: η Δημοκρατία χάνει κάθε αξία για τον αστό τη στιγμή που αποκτάει αξία για τους εργάτες». 
 
Οι μήνες που ακολούθησαν επιβεβαίωσαν τα συμπεράσματα και τις προειδοποιήσεις του Τρότσκι.