Ιστορία

Εκτός από εξαιρετικός επιστήμονας που αμφισβητούσε το επιστημονικό κατεστημένο της εποχής ο Άλμπερτ Αϊνστάιν υπήρξε και αυστηρός κριτής του καπιταλισμού και συνειδητός σοσιαλιστής. Παρακάτω παραθέτουμε αποσπάσματα από άρθρο του που δημοσιεύτηκε το 1949 με τίτλο «Γιατί σοσιαλισμός;» (Monthly Review τ.1). 

 

«Η πραγματική πηγή του κακού είναι, κατά τη γνώμη μου, η οικονομική αναρχία της καπιταλιστικής κοινωνίας. Έχουμε μπροστά μας μια τεράστια κοινότητα παραγωγών που ακατάπαυστα πασχίζουν να στερήσουν ο ένας από τον άλλο τους καρπούς της συλλογικής τους εργασίας – όχι με τη βία, αλλά με την πιστή συμμόρφωση σε ένα σύστημα νομικών κανόνων. Είναι σημαντικό να συνειδητοποιήσουμε ότι τα μέσα παραγωγής – δηλαδή το σύνολο των παραγωγικών δυνατοτήτων που είναι απαραίτητες για να παραχθούν τα καταναλωτικά αλλά και νέα κεφαλαιουχικά αγαθά – μπορούν, βάσει νόμου, και ως επι το πλείστων είναι, ατομική ιδιωτική περιουσία».

 

Για την ανάπτυξη της τεχνολογίας στην οποία είχε συμβάλει τα μέγιστα και την αδυναμία του καπιταλισμού να την μετατρέψει σε πραγματική εξέλιξη της κοινωνίας: «Η τεχνολογική πρόοδος συχνά οδηγεί σε αύξηση της ανεργίας αντί για τη διευκόλυνση της εργασίας για όλους. Το κίνητρο του κέρδους, σε συνδυασμό με τον ανταγωνισμό μεταξύ των καπιταλιστών, ευθύνεται για την αστάθεια στη συσσώρευση και τη χρήση του κεφαλαίου, η οποία με τη σειρά της οδηγεί σε όλο και χειρότερες υφέσεις. Ο χωρίς όρια ανταγωνισμός σπαταλά μεγάλες ποσότητες εργασίας, ακρωτηριάζοντας έτσι την κοινωνική συνείδηση των ατόμων».

 

Η κριτική του δεν περιορίστηκε όμως στον τρόπο οργάνωσης της παραγωγής αλλά επεκτάθηκε και στις αναπόφευκτες συνέπειες που αυτή έχει και για το πολιτικό σύστημα: «Το ιδιωτικό κεφάλαιο τείνει να συγκεντρώνεται σε όλο και λιγότερα χέρια, εν μέρει εξαιτίας του ανταγωνισμού μεταξύ των καπιταλιστών και εν μέρει επειδή η τεχνολογική ανάπτυξη και ο εντεινόμενος καταμερισμός της εργασίας ενθαρρύνουν το σχηματισμό μεγαλύτερων παραγωγικών μονάδων σε βάρος των μικρότερων. Το αποτέλεσμα της ανάπτυξης αυτής είναι μια ολιγαρχία του κεφαλαίου, η τεράστια δύναμη της οποίας δεν μπορεί να ελεγχθεί αποτελεσματικά ακόμα και στα πλαίσια μιας δημοκρατικά οργανωμένης, στη σφαίρα της πολιτικής, κοινωνίας. Αυτό συμβαίνει, γιατί τα μέλη των νομοθετικών οργάνων επιλέγονται από πολιτικά κόμματα τα οποία σε μεγάλο βαθμό χρηματοδοτούνται ή επηρεάζονται με άλλους τρόπους από τους καπιταλιστές, οι οποίοι διαχωρίζουν, για πολύ πρακτικούς λόγους, το εκλογικό σώμα από τους νομοθέτες. Το αποτέλεσμα είναι οι αντιπρόσωποι του λαού να μην υπερασπίζονται ικανοποιητικά τα συμφέροντα των μη προνομιούχων κομματιών του πληθυσμού.

Ακόμη, κάτω από τις υπάρχουσες συνθήκες, οι καπιταλιστές αναπόφευκτα ελέγχουν, άμεσα ή έμμεσα, τις κύριες πηγές πληροφόρησης (τύπο, ραδιόφωνο, εκπαίδευση)».

 

Για τον ίδιο τον Αϊνστάιν ο δρόμος για να προχωρήσει η ανθρωπότητα προς τα εμπρός ήταν ένας, ο σοσιαλισμός: «Είμαι πεισμένος ότι μόνο ένας δρόμος υπάρχει για να εξαλειφθεί όλο αυτό το θανατηφόρο κακό, κι αυτός δεν είναι άλλος από την εγκαθίδρυση μιας σοσιαλιστικής οικονομίας, μ’ ένα εκπαιδευτικό σύστημα το οποίο θα είναι προσανατολισμένο στην επίτευξη κοινωνικών στόχων. Σε μια τέτοια οικονομία, η ίδια η κοινωνία θα κατέχει τα μέσα παραγωγής και θα τα διαχειρίζεται βάση σχεδίου. 

 

Μια σχεδιασμένη οικονομία, η οποία θα προσαρμόζει την παραγωγή στις ανάγκες της κοινωνίας, θα κατανέμει την εργασία που πρέπει να γίνει σε αυτούς που είναι ικανοί να εργαστούν και θα εγγυάται τα προς το ζην σε κάθε άνδρα, γυναίκα και παιδί. Η παιδεία, εκτός από την ανάπτυξη των έμφυτων ικανοτήτων του κάθε ατόμου, θα προσπαθεί να αναπτύξει την έννοια της ευθύνης για το συνάνθρωπο αντί για την εξύμνηση της εξουσίας και της επιτυχίας, όπως γίνεται στη σημερινή κοινωνία».

 

Κατά την εποχή στην οποία γράφτηκε το κείμενο αυτό η έννοια του σοσιαλισμού ήταν λίγο-πολύ συνυφασμένη με τα καθεστώτα του κρατικού καπιταλισμού, ο «δικός μας Αϊνστάιν» πήρε αποστάσεις από τις απόψεις που ταύτιζαν τον κεντρικό σχεδιασμό με τον σοσιαλισμό και προβληματιζόταν για τις εξουσίες της γραφειοκρατίας: «Ωστόσο, πρέπει να θυμόμαστε ότι μια σχεδιασμένη οικονομία δεν σημαίνει απαραίτητα σοσιαλισμός. Η σχεδιασμένη κοινωνία, αυτή καθεαυτή, μπορεί να συνοδεύεται από την πλήρη υποδούλωση της προσωπικότητας. Η επίτευξη του σοσιαλισμού προϋποθέτει την επίλυση ορισμένων εξαιρετικά δύσκολων κοινωνικοπολιτικών προβλημάτων: για παράδειγμα, πώς είναι δυνατόν, λαμβάνοντας υπόψη την εκτεταμένη συγκέντρωση της πολιτικής και οικονομικής εξουσίας, να αποτραπεί η γραφειοκρατία απ’ το να γίνει παντοδύναμη και υπερφίαλη; Πώς μπορούν να προστατευτούν τα ατομικά δικαιώματα και ταυτόχρονα να υπάρχει εγγύηση ενός δημοκρατικού αντίβαρου στην εξουσία της γραφειοκρατίας;».

 

Τέλος, δεν παρέλειψε να απαντήσει και σε μια από τις πιο δύσκολες ερωτήσεις που ταλανίζει εκατομμύρια ανθρώπους: «Ο άνθρωπος μπορεί να βρει νόημα στη ζωή, την τόσο σύντομη και γεμάτη κινδύνους, μόνο αφιερώνοντας τον εαυτό του στην κοινωνία».

---

 

 

Τι σημαίνουν τα “βαρυτικά κύματα”;