Ιστορία
100 χρόνια από την “Εξέγερση του Πάσχα"

Mπρένταν Μπήαν

Tα 100 χρόνια συμπληρώνονται αυτές τις μέρες από την “Εξέγερση του Πάσχα” στην Ιρλανδία τον Απρίλη του 1916. Ήταν Δευτέρα του Πάσχα όταν 1600 επαναστάτες κατέλαβαν το κέντρο του Δουβλίνου ανακηρύσσοντας την ανεξαρτησία της Ιρλανδίας που ως εκείνη τη στιγμή ήταν στην ουσία άλλη μια αποικία της Μεγάλης Βρετανίας.
 
Ο βρετανικός στρατός κατέστειλε βάναυσα την εξέγερση με πάνω από 3.500 συλληφθέντες και δεκάδες εκτελέσεις των ηγετών της όπως του σοσιαλιστή επαναστάτη Τζέιμς Κόννολι που καταδικάστηκε σε θάνατο με συνοπτικές διαδικασίες από το στρατοδικείο και εκτελέστηκε στις 12 Μάη του 1916.
 
Ο βρετανικός στρατός νίκησε του Ιρλανδούς επαναστάτες. Ωστόσο παρά την υπεροπλία τους, οι Βρετανοί χρειάστηκαν μια ολόκληρη εβδομάδα για να ανακαταλάβουν το κέντρο του Δουβλίνου. Το 1919 ξέσπασε ο “Πόλεμος για την ανεξαρτησία” που ανάγκασε τελικά την Βρετανία να αποσυρθεί από τις 26 καθολικές πολιτείες του νότου και τελικά τον Δεκέμβρη του 1922 να αναγνωρίσει το Κράτος της Ελεύθερης Ιρλανδίας.
 
Αποικιοκρατία
Κομμάτια της αριστεράς της εποχής χαρακτήρισαν την εξέγερση “αντιδραστικό πραξικόπημα”, όμως κανείς δεν πρέπει να ξεχνάει πως ήταν πρώτα και κύρια μια εξέγερση ενάντια στην αποικιοκρατία και τον ιμπεριαλισμό.
 
Όπως απάντησε ο Λένιν: “Όποιος περιμένει μια ξεκάθαρη σοσιαλιστική επανάσταση δεν πρόκειται να τη ζήσει ποτέ. Το να φαντάζεται κανείς πως η κοινωνική επανάσταση είναι εφικτή χωρίς εξεγέρσεις των μικρών λαών στις αποικίες, χωρίς επαναστατικά ξεσπάσματα κομματιών των μικροαστών, με όλες τους τις προκαταλήψεις, χωρίς την κινητοποίηση των μη συνειδητών προλεταριακών ή μισο-προλεταριακών μαζών ενάντια στην καταπίεση των γαιοκτημόνων, της εκκλησίας, της μοναρχίας, ενάντια στην εθνική καταπίεση -το να φαντάζεται κανείς όλα αυτά ισοδυναμεί με το να αρνείται την επανάσταση”.
 
Τον Απρίλη του 1916 όταν οι επαναστάτες στο Δουβλίνο ύψωναν τη σημαία της ανεξαρτησίας, η Ευρώπη βρισκόταν στο μέσο του Α' Παγκοσμίου Πολέμου. Η Ιρλανδική έκρηξη θα ήταν το προοίμιο των τεράστιων κοινωνικών εκρήξεων που θα ακολουθούσαν στη Ρωσία τον Φλεβάρη και τον Οκτώβρη του 1917, στην Γερμανία τον Οκτώβρη του 1918 και ξανά μετά το 1919 στην Γερμανία και στην Ιταλία.
 
Η εξέγερση του Πάσχα άνοιξε την εποχή των επαναστάσεων που έσπειρε τον πανικό στις άρχουσες τάξεις της Ευρώπης και γέμισε ελπίδα τους φτωχούς και τους καταπιεσμένους σε όλον τον πλανήτη.
 

O Mπρένταν Μπήαν και...

Υπήρξε μία σπουδαία προσωποποίηση της αγωνιστικότητας του λαού του αλλά και ένας από τους σημαντικότερους ποιητές, μυθιστοριογράφους, θεατρικούς συγγραφείς και διηγηματογράφους που «γέννησε» το «πράσινο νησί» του Αγίου Πατρικίου.
 
Ο Μπρένταν Μπήαν (Brendan Behan, 9 Φεβρουαρίου 1923 - 20 Μαρτίου 1964) δεν ήταν απλά ένας εξαιρετικός Ιρλανδός λογοτέχνης που έγραψε τόσο στα αγγλικά (τη μητρική του γλώσσα) όσο στη συνέχεια και σ’ εκείνη της πατρίδας του (gaelic), την οποία στη διάρκεια της σύντομης αλλά εξαιρετικά γεμάτης αγώνες και πολιτισμό ζωής του φρόντισε να μάθει.
 
Γιος του Στίβεν (μπογιατζή, που είχε ενεργό συμμετοχή στον αγώνα απελευθέρωσης της πατρίδας του από τον βρετανικό ζυγό) και της Καθλίν Μπήαν (επίσης σ’ όλη της τη ζωή εξαιρετικά δραστήριας πολιτικά γυναίκας, προσωπικής φίλης του δολοφονημένου ήρωα της ιρλανδικής επανάστασης Μάικλ Κόλινς), γαλουχήθηκε μέσα σε ένα δημοκρατικό, επαναστατικό και έντονα μαχητικό οικογενειακό περιβάλλον. Μάλιστα ήδη από τα 14 του χρόνια μπήκε ενεργά στον επαναστατικό δρόμο ως εθελοντής στο Fianna Eireann, το νεολαιίστικο κομμάτι του Ιρλανδικού Δημοκρατικού Στρατού (IRA) πριν ενταχθεί στον τελευταίο δύο χρόνια αργότερα. 
 
Λίγο καιρό μετά και αφού είχε ήδη εκπαιδευτεί στη χρήση εκρηκτικών συνελήφθη κατά την άφιξη του στην Αγγλία σε μία αποστολή με στόχο να ανατινάξει τους κάβους στο λιμάνι του Λίβερπουλ. Καταδικάστηκε (Φεβρουάριος 1940) σε τριετή εγκλεισμό σε αναμορφωτήριο και εξέτισε τα 2/3 της ποινής σε ανάλογο ίδρυμα του Σάφολκ. Το 1942 αφού είχε επιστρέψει στην πατρίδα του κρίθηκε ένοχος για φονική επίθεση εναντίον δύο αστυνομικών και αυτή τη φορά η ποινή που κλήθηκε να εκτίσει ήταν 14 χρόνια σε φυλακή. Έμεινε φυλακισμένος μέχρι το 1946 όταν και απελευθερώθηκε στο πλαίσιο γενικής αμνηστίας. Είχε ξεκινήσει τότε η αρχή του τέλους των ανάλογων δραστηριοτήτων και εμπειριών του με εξαίρεση μία μικρής διάρκειας ποινή για συνέργεια σε απόπειρα να αποδράσει από τη φυλακή σύντροφός του στον IRA. 
 
Παράνομη δράση
Στις αυτοβιογραφικές του νουβέλες «Στο σωφρονιστήριο» (1958) και «Εξομολόγηση ενός Ιρλανδού επαναστάτη» που δημοσιεύτηκαν ένα χρόνο μετά το θάνατό του, περιέγραψε τη συμμετοχή του στην παράνομη δράση των Ιρλανδών επαναστατών στη δεκαετία του 1930 και την έντονη σκληρότητα των αγγλικών στρατευμάτων απέναντι στο λαό του. Στα έργα του «φωτογραφίζει» επίσης με αφοπλιστικό ρεαλισμό τη ζωή στις αγγλικές φυλακές. Τα θεατρικά του «Ο μελλοθάνατος» (1956) και «Ένας όμηρος» (1958) στρέφονταν κατά της βίας αλλά και της αναισθησίας και της σκληρότητας που χαρακτηρίζουν τον αστικό κόσμο.
 
Μάλιστα, ήδη στα 13 του χρόνια έγραψε για τον πρόωρα χαμένο Κόλινς το περίφημο του ποίημα «The Laughing Boy» που αρκετά χρόνια αργότερα έγινε ένας από τους ύμνους της εργατιάς και της αριστεράς στην χώρα μας μέσα από τις νότες του Μίκη Θεοδωράκη. Τον Οκτώβριο του 1961 έφτανε στα χέρια του κορυφαίου Έλληνα συνθέτη, που τότε βρισκόταν στο Παρίσι, το εμπνευσμένο από τον απελευθερωτικό αγώνα του ιρλανδικού λαού θεατρικό έργο του Μπήαν «Ένας όμηρος». Περιείχε και μια σειρά ποιημάτων σε μετάφραση του σημαντικού λογοτέχνη και μαχητή της Εθνικής Αντίστασης Βασίλη Ρώτα και της Βούλας Δαμιανάκου.
 
Έργο και ποιήματα άρεσαν στον Θεοδωράκη, που προχώρησε αμέσως στη μελοποίησή τους με πρώτο εξ αυτών το «Γελαστό Παιδί» (1963 με ερμηνεύτρια την Ντόρα Γιαννακοπούλου) και τα υπόλοιπα είναι μουσική και όχι μόνον ιστορία για την χώρα μας.
Κατέχει πανάξια μία ξεχωριστή θέση μεταξύ εκείνων που στα έργα τους κατέγραφαν και χαρακτήριζαν τις πολιτικές και κοινωνικές εξελίξεις στην Ιρλανδία. Άτομο γεμάτο ένταση και ορμή , με ασυμβίβαστη ιδιοσυγκρασία και σχεδόν μόνιμη στενόχωρη έκφραση στο πρόσωπο και ένα μπουκάλι στο χέρι λύγισε από τις συνέπειες αυτού του πάθους του σε ηλικία μόλις 41 ετών.
Γιάννης Καπαγερίδης 
 

...το “Γελαστό Παιδί”

“Σκοτώσαν οι φασίστες το γελαστό παιδί”, έγραφε το πανό του συλλόγου δασκάλων Κερατσινίου πάνω από το σημείο που ο Ρουπακιάς κατ' εντολή της ηγεσίας της ΧΑ σκότωσε τον Παύλο Φύσσα. 
 
Λίγοι γνωρίζουν ωστόσο πως ο συγκεκριμένος στίχος έρχεται κατ' ευθείαν από εκείνη την ταραγμένη περίοδο της Ιρλανδικής εξέγερσης, του Ιρλανδικού Πολέμου της ανεξαρτησίας και αργότερα του Ιρλανδικού Εμφύλιου.
 
Το Γελαστό Παιδί είναι ο Μάικλ Κόλινς. Στην Ιρλανδική Εξέγερση του Πάσχα (1916), βρέθηκε στο αρχηγείο των επαναστατών στο Κεντρικό Ταχυδρομικό Γραφείο του Δουβλίνου (G.P.O.) με το όπλο στο χέρι δίπλα στους αρχηγούς της εξέγερσης Patrick Pearse και James Connolly. Όταν η εξέγερση συντρίφτηκε από τον Αγγλικό στρατό, ο Κόλινς συνελήφθη, αλλά γλύτωσε τη θανατική ποινή.
 
Στο κενό που προέκυψε μετά την καταδίκη και εκτέλεση των 15 ηγετών του «Πάσχα», ο εξαιρετικός οργανωτής Κόλινς αναδύθηκε σε ηγετική μορφή. 
 
Τον Ιανουάριο του 1919, ξέσπασε ο Ιρλανδικός Πόλεμος της Ανεξαρτησίας κατά τον οποίο ο Κόλινς ανέλαβε υψηλά στρατιωτικά και πολιτικά αξιώματα: Προϊστάμενος Αντικατασκοπείας του Ιρλανδικού Δημοκρατικού Στρατού - IRA, Πρόεδρος της Προσωρινής Κυβέρνησης, μέλος της Ιρλανδικής Αντιπροσωπείας στις διαπραγματεύσεις της Αγγλο-Ιρλανδικής Συνθήκης Ειρήνης, και μετά από αυτήν Διοικητής του Εθνικού Ιρλανδικού Στρατού 
 
Μετά την Συνθήκη Ειρήνης που προέβλεπε μερική ανεξαρτησία, οι Ιρλανδοί διασπάσθηκαν σε υποστηρικτές και αρνητές της Συνθήκης. Ακολούθησε ένας εξαιρετικά σκληρός εμφύλιος. Ο Κόλινς δολοφονήθηκε έξω απο το Κόρκ, «ένα πρωΐ στις 22 του Αυγούστου», 1922, από ενέδρα των απορριπτικών της συνθήκης. 
 
Στην Ελλάδα το «Γελαστό Παιδί» συνδέθηκε με τη δολοφονία του βουλευτή Γρηγόρη Λαμπράκη από τους παρακρατικούς το 1963 - πολύ περισσότερο όταν ο Κώστας Γαβράς το χρησιμοποίησε ως βασικό μουσικό μοτίβο στην ταινία του «Ζ», ενώ στο ίδιο τραγούδι, με τη φωνή της Φαραντούρη, ο στίχος «σκοτώσαν οι δικοί μας το γελαστό παιδί» έγινε «σκοτώσαν οι φασίστες το γελαστό παιδί». Φαραντούρη και Γιαννακοπούλου το περιελάμβαναν στις συναυλίες που έδιναν στη διάρκεια της δικτατορίας στο εξωτερικό. 
 
Ο Μίκης Θεοδωράκης μιλώντας για τον «Ομηρο» (στο βιβλίο του «Το χρέος»), το χαρακτηρίζει ως «αριστούργημα της Ιρλανδικής θεατρικής τέχνης», «υπόδειγμα σύγχρονου δραματικού έργου» και «τέλειο υπόδειγμα για τη σύγχρονη λαϊκή τραγωδία».
Κυριάκος Μπάνος