Στις 24 Οκτώβρη του 1956 μετά από τρεις μέρες παζαριών, σε μια βίλα στις Σέβρες της Γαλλίας, οι εκπρόσωποι της Βρετανίας, της Γαλλίας και του Ισραήλ άνοιξαν μια σαμπάνια για να γιορτάσουν τη συμφωνία τους, την υπογραφή του μυστικού “Πρωτόκολλου των Σεβρών”. Δυο βδομάδες αργότερα, το Πορτ Σαΐντ, το αιγυπτιακό λιμάνι - είσοδος από τη Μεσόγειο προς τη Διώρυγα του Σουέζ φλεγόταν. Οι δυο κεντρικοί δρόμοι, γεμάτοι ξύλινες παράγκες, είχαν πάρει φωτιά από άκρη σε άκρη.
Στους δρόμους κείτονταν άταφα τα πτώματα ξυπόλυτων στην πλειονότητά τους ανθρώπων. Τα καροτσάκια των πλανόδιων μανάβηδων αντί για φρούτα και λαχανικά κουβαλούσαν τα νεκρά σώματα έξω από την πόλη προς το νεκροταφείο. Κάποιοι είχαν σκοτωθεί από τους βομβαρδισμούς, που είχαν προηγηθεί για πέντε μέρες. Αλλά το μακελειό συνεχίστηκε όταν στις 6 Νοέμβρη έγινε η απόβαση των Βρετανών πεζοναυτών. Υπήρξαν Αιγύπτιοι που αντιστεκόμενοι σαρώθηκαν από τα τανκς στη μέση του δρόμου. Σχεδόν παράλληλα, Γάλλοι αλεξιπτωτιστές έπεφταν, στο Πορτ Φουάντ, ακριβώς απέναντι, στην άλλη όχθη της Διώρυγας.
Υπήρχε και ένας πικρός συμβολισμός. Το 1882 με παρόμοιο τρόπο, από το Πορτ Σαΐντ, η Βρετανία εισέβαλε στην Αίγυπτο, μετατρέποντάς την σε αποικία. Από τότε μέχρι το 1956 είχε μεσολαβήσει η επανάσταση του 1919 που έδωσε στην Αίγυπτο τυπική ανεξαρτησία, το 1936 χρονιά που οι Βρετανοί αναγκάστηκαν να αποσύρουν όλα τους τα στρατεύματα από τη χώρα πλην αυτών που “προστάτευαν” τη Διώρυγα, και τελικά το 1954 χρονιά που υπέγραψαν τη συμφωνία για την οριστική τους αποχώρηση εντός δύο ετών. Τον Ιούνη του ‘56 η αιγυπτιακή σημαία υψώθηκε στη Διώρυγα. Τώρα, απειλούσαν να ανιστρέψουν αυτή τη διαδικασία. Οι παλιοί αποικιοκράτες επέστρεφαν.
Ο πόλεμος στο Σουέζ είχε ξεκινήσει μερικές βδομάδες νωρίτερα, με την φαινομενικά άσχετη εισβολή του Ισραήλ στη χερσόνησο του Σινά. Ακόμη κι αν δεν ήταν γνωστό τότε τι προέβλεπε το “Πρωτόκολλο”, η συνεργασία με τους ιμπεριαλιστές ήταν προφανής. Η Γαλλία τα τελευταία χρόνια τροφοδοτούσε γενναία το Ισραήλ με οπλισμό: τανκς, κανόνια, πυροβόλα και, το πιο σημαντικό, άφθονα πολεμικά αεροσκάφη. Οι αγγλικές βάσεις στην Κύπρο και στη Μάλτα έκαναν ειδικό χώρο για να χωρέσουν και τα γαλλικά αεροσκάφη που όλο και πλήθαιναν πηγαίνοντας προς τον Οκτώβρη του ‘56. Σήμερα πλέον, αν και οι Αγγλογάλλοι ήθελαν να το εξαφανίσουν, έχουμε στα χέρια μας το ίδιο το Πρωτόκολλο που οργάνωνε το σχέδιο: το Ισραήλ θα επιτιθόταν στην Αίγυπτο καταλαμβάνοντας τη χερσόνησο του Σινά, με τη υποστήριξη των Γάλλων. Αυτό θα έδινε αφορμή στους Άγγλους να επέμβουν για να φέρουν την “ειρήνη”, να χωρίσουν τα δύο εμπόλεμα μέρη και να προστατεύσουν την ασφάλεια της Διώρυγας.
Τι ήταν όμως αυτό που έφερε τόσο κοντά τους τρεις συνωμότες των Σεβρών; Ήταν ο φόβος ότι το κύμα των αγώνων και των κινημάτων στη Μέση Ανατολή θα ξεγύμνωνε τους παραδοσιακούς άρχοντες της περιοχής από ό,τι τους είχε απομείνει μετά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η ανεξαρτησία της Ινδίας το 1947 είχε αφήσει την Αυτοκρατορία ανεπανόρθωτα τραυματισμένη. Η Μέση Ανατολή όμως δεν ήταν η μακρινή Ινδία. Οι Αγγλογάλλοι πίστευαν ότι μπορούσαν να διατηρήσουν τον έλεγχό τους.
Αντιαποικιακοί αγώνες
Αυτό που δεν περίμεναν ήταν η έκρηξη των αντιαποικιακών αγώνων στη δεκαετία του ‘50 κάτω από τη σημαία του αραβικού εθνικισμού. Η εθνικοποίηση της διώρυγας του Σουέζ από τον Γκαμάλ Αμπντέλ Νάσερ το 1956 ήταν η σταγόνα που ξεχείλισε το ποτήρι.
Στα τέλη του Ιούλη, ο Νάσερ μιλούσε σε ένα τεράστιο πλήθος στην Αλεξάνδρεια, όταν μετά από σχεδόν δυο ώρες στο βήμα αναφέρθηκε στον Φερντινάν ντε Λεσέπς, τον Γάλλο διπλωμάτη που ηγήθηκε της κατασκευής της Διώρυγας του Σουέζ. Η λέξη Λεσέπς ήταν ο κωδικός που έπρεπε να ακούσουν από το ραδιόφωνο οι αιγύπτιοι πράκτορες που είχαν σταλεί στο Σουέζ για να πάρουν τον έλεγχο της Διώρυγας. Η αγγλογαλλική εταιρεία ήταν ένα “κράτος εν κράτει” όπως το αποκαλούσαν οι Αιγύπτιοι, οι υπάλληλοι ήταν όλοι Ευρωπαίοι. Οι αιγύπτιοι πράκτορες τους ανακοίνωσαν ότι πλέον δουλεύουν για την αιγυπτιακή κυβέρνηση και τους ζήτησαν να συνεχίσουν τη δουλειά τους χωρίς αλλαγές. Ο Νάσερ την ίδια στιγμή ανακοίνωνε στο πλήθος τα νέα.
Τα γεγονότα προκάλεσαν ρίγη σε ολόκληρη τη Μέση Ανατολή. Το αραβικό πεζοδρόμιο βρήκε στον Νάσερ το σύμβολο ενός ηγέτη που δεν διστάζει να τα βάλει όχι μόνο στα λόγια αλλά και στην πράξη με τους ιμπεριαλιστές. Τα καθεστώτα μαριονέτες τρόμαξαν ακόμη περισσότερο. Το καθεστώς του Νάσερ ήδη πριν από την εθνικοποίηση είχε προκαλέσει αναταραχή.
Ήρθε στην εξουσία το 1952 ανατρέποντας τον βασιλιά Φαρούκ, αφήνοντας την Αίγυπτο χωρίς τοποτηρητή των αγγλικών συμφερόντων. Η ανατροπή του Φαρούκ πάτησε πάνω σε μια σειρά αγώνων που είχαν ξεκινήσει ήδη στη διάρκεια του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου, κατά της αγγλικής κατοχής. Στα τέλη της δεκαετίας το ‘40 η εργατική τάξη της Αιγύπτου οργανώνεται και δίνει μάχες για τα δικαιώματά της, οι οποίες σε πολλές περιπτώσεις παίρνουν χαρακτήρα “εθνικό”, κόντρα στα αφεντικά των ξένων εταιρειών που λειτουργούν σαν μικροί αποικιοκράτες. Τα υποτιθέμενα ανεξαρτησιακά κόμματα ξεφτιλίζονται στα μάτια του κόσμου, ανίκανα να αντιπαρατεθούν είτε με τις ντόπιες ελίτ, είτε με τους πρέσβεις και τους πρόξενους.
“Κακό παράδειγμα”
Η νέα κυβέρνηση των “Ελεύθερων Αξιωματικών” δεν είναι αντιμπεριαλιστική με το καλημέρα. Ο Νάσερ προσπαθεί να πάρει δάνεια από τις ΗΠΑ και τη Βρετανία για να προχωρήσει σε μέτρα ανάπτυξης, όπως το φράγμα του Ασουάν. Όμως οι ιμπεριαλιστές δεν εμπιστεύονται το νέο καθεστώς. Οι αγροτικές μεταρρυθμίσεις, αν και διστακτικές, έδιναν “κακό παράδειγμα” στις υπόλοιπες χώρες. Αλλά δυο επιπλέον κινήσεις ήταν αυτές που άρχισαν να προκαλούν μεγαλύτερη ανησυχία..
Αφενός, ο Νάσερ έδινε υποστήριξη στις οργανώσεις των Παλαιστίνιων φενταγίν που πρωτοπροσπαθούσαν να οργανώσουν την αντίσταση απέναντι στο Ισραήλ, μετά την καταστροφή του 1948. Η πολιτική αυτή ενισχύει την κρίση στην Ιορδανία, το πιο εύθραυστο από τα καθεστώτα εκείνη την εποχή. Ο βασιλιάς Χουσεΐν της Ιορδανίας έχει “κληρονομήσει” εκατοντάδες χιλιάδες Παλαιστίνιους στο βασίλειό του (το Ισραήλ δεν είχε αρπάξει ακόμη τη Δυτική Όχθη του Ιορδάνη -ανήκε στην Ιορδανία) και δυσκολεύεται να ισορροπήσει ανάμεσα στις πιέσεις των Άγγλων για μεγαλύτερη συνεργασία κατά του αραβικού εθνικισμού και τις πιέσεις του πεζοδρομίου.
Μια σειρά διαδηλώσεις το ‘55 - ‘56 τον αναγκάζουν να διώξει τους πιο αγγλόφιλους από τους υπουργούς του και τελικά η Ιορδανία δεν συμμετέχει στο “Σύμφωνο της Βαγδάτης”. Το Σύμφωνο αυτό που είχαν στήσει οι Άγγλοι το 1955 σε συνεργασία με το Ιράκ, το Ιράν, το Πακιστάν και την Τουρκία προσπαθούσε να συντονίσει τη δράση των πιο δυτικόφιλων μουσουλμανικών χωρών. Ο συντηρητικός πρωθυπουργός της Αγγλίας, Άντονι Ήντεν, που ανέλαβε τον Απρίλη του ‘55 διαδεχόμενος τον Τσόρτσιλ, πανικοβάλλεται βλέποντας τα σίγουρα χαρτιά να του φεύγουν μέσα από τα χέρια του. Του γίνεται έμμονη ιδέα να ξεφορτωθεί τον Νάσερ. “Όχι να τον αδρανοποιήσουμε και τέτοιες αηδίες, θέλω να τον καταστρέψουμε, το κατάλαβες;”, φωνάζει κάποια στιγμή στον Υπουργό του των Εξωτερικών.
Οι Γάλλοι από την άλλη μεριά έχουν τη δική τους εμμονή με τον Νάσερ. Εκτός από βοήθεια στους φενταγίν, το καθεστώς της Αιγύπτου έδινε υποστήριξη στο αλγερινό ΕΑΜ (το FLN). Ηγέτες του είχαν βρει καταφύγιο στο Κάιρο, ενώ τους παρέχονταν όπλα και υποστήριξη. Το Νοέμβρη του 1954 ξεκίνησαν οι συγκρούσεις στην Αλγερία, που έμελλε να εξελιχθούν σε μεγάλης κλίμακας πόλεμο μέχρι που η Αλγερία κέρδισε την ανεξαρτησία της το 1962. Όμως, η γαλλική κυβέρνηση (με πρωθυπουργό Ριζοσπάστη, υπουργό Εσωτερικών τον Μιτεράν και υποστήριξη του Κομμουνιστικού Κόμματος) είχε την αυταπάτη ότι αν τελείωνε με τον Νάσερ θα έσωζε την Αλγερία. Η γαλλική αποικιοκρατία την ίδια στιγμή μάζευε τα μπογαλάκια της από την Ινδοκίνα -οι αντάρτες Βιετμίνχ είχαν νίκησει τον Αύγουστο του ‘54.
Το Ισραήλ είχε τα δικά του σχέδια για την περιοχή, όμως με πρωτεργάτη τον Σιμόν Πέρες, απεσταλμένο του πρωθυπουργού Μπεν Γκουριόν, εκμεταλλεύεται τις ανάγκες των δυο παλιών αποικιοκρατών για να προσφέρει της υπηρεσίες του, παίρνοντας σε αντάλλαγμα οπλισμό που θα του ήταν πολύ χρήσιμος τα επόμενα χρόνια. Ο Πέρες είχε διατρανώσει ότι “κάθε Γάλλος που σκοτώνεται στην Αλγερία, όπως και κάθε Αιγύπτιος που σκοτώνεται στη Λωρίδα της Γάζας, είναι ένα βήμα προς την ενίσχυση των δεσμών μεταξύ Γαλλίας και Ισραήλ”.
Όταν η αγγλική αντιπροσωπεία έφυγε από τις Σέβρες, οι Γάλλοι και οι Ισραηλινοί παρέμειναν στη βίλα και άνοιξαν άλλη μια σαμπάνια. Για να γιορτάσουν μεταξύ τους ένα μυστικό. Το Ισραήλ θα παραλάμβανε έναν αντιδραστήρα, μετατρεπόμενο στην μόνη πυρηνική δύναμη της Μέσης Ανατολής. Με τις σαμπάνιες ωστόσο δεν κράτησαν ούτε την Αλγερία, ούτε την Αίγυπτο και το Σουέζ. Η αντίσταση των Αιγύπτιων οδήγησε σε φιάσκο τη συνωμοσία και θα άλλαζε για πάντα τις ισορροπίες στη Μέση Ανατολή.