Το κίνημα που απέκρουσε την ιμπεριαλιστική επέμβαση στο Σουέζ το 1956, μετά την εθνικοποίηση της διώρυγας από το καθεστώς του Νάσερ, είχε στο κέντρο του την Αιγυπτιακή αριστερά. Οι οργανώσεις της έπαιξαν πρωταγωνιστικό και δυσανάλογο με το μέγεθός τους ρόλο στην πάλη ενάντια στη γαλλο-βρετανο-ισραηλινή εισβολή.
Στην πραγματικότητα, χωρίς τη δράση των κομμουνιστών, ο Νάσερ δε θα μπορούσε να επικρατήσει στην αναμέτρηση με τους αποικιοκράτες. Μπορεί ο ίδιος και οι αξιωματικοί του να δήλωναν ότι “αγωνίζονται για λογαριασμό του αιγυπτιακού λαού” και σε αυτόν να στράφηκαν όταν η αιγυπτιακή αεροπορία και στρατός καταστράφηκαν από τους βομβαρδισμούς και τη χερσαία απόβαση των ιμπεριαλιστών, αλλά δεν είχαν πραγματικές ρίζες μέσα στους εργάτες και τους φτωχούς για να τους ξεσηκώσουν.
Ήταν οι αγωνιστές και οι αγωνίστριες της αριστεράς που μπήκαν μπροστά για να οργανώσουν την αντίσταση, πολλοί κατευθείαν από τις φυλακές του καθεστώτος. Σε όλες τις εργατογειτονιές και ιδιαίτερα στο Πορτ Σάιντ βοήθησαν τους εργάτες και τις εργάτριες να πάρουν τα όπλα που μοίραζε η κυβέρνηση του Νάσερ και να φτιάχνουν ομάδες για να πολεμήσουν τους αποικιοκράτες εισβολείς.
Η νίκη του κινήματος ήταν μια πρώτης τάξης ευκαιρία για την αριστερά να κατακτήσει ένα διακριτό ρόλο και να οργανώσει την εργατική αντίσταση στις επιθέσεις που θα ξεκινούσε ο Νάσερ τα επόμενα χρόνια. Αντί γι' αυτό όμως, το 1965, οι ηγεσίες αυτών των οργανώσεων -που δύο χρόνια μετά την ήττα των ιμπεριαλιστών το '56 είχαν ενοποιηθεί σε ένα ενιαίο Κομμουνιστικό Κόμμα- αποφάσιζαν την αυτοδιάλυση του κόμματος και την ένταξή τους στην “Αραβική Σοσιαλιστική Ένωση” του Νάσερ, του μοναδικού νόμιμου κόμματος. Ήταν ένα τραγικό λάθος και η αιτία βρισκόταν στη στρατηγική τους.
Η πρώτη απόπειρα ίδρυσης κομμουνιστικού κόμματος στην Αίγυπτο το 1922 συντρίφτηκε από την καταστολή του καθεστώτος ενάντια σε ένα κύμα απεργιών και καταλήψεων εργοστασίων που ξέσπασε τον Φλεβάρη-Μάρτη του 1924. Η αριστερά ανακάμπτει είκοσι χρόνια αργότερα: μια πληθώρα αριστερών οργανώσεων κάνει την εμφάνισή της από τα μέσα της δεκαετίας του '40. Η μεγαλύτερη ήταν το Δημοκρατικό Κίνημα Εθνικής Απελευθέρωσης, το Χαντίτου (από τα αρχικά του στα αραβικά). Στην ακμή του, τις παραμονές του κινήματος των Ελεύθερων Αξιωματικών το 1952, είχε περίπου 2000 μέλη. Η “Εργατική Πρωτοπορία” ήταν μια άλλη οργάνωση, μικρότερη, αλλά με περισσότερες σχέσεις με τα εργοστάσια.
Παρά τις βαθιές διαφωνίες τους, όλες αυτές οι οργανώσεις μοιράζονταν μια κατά βάση ίδια στρατηγική που καθόριζε την πολιτική τους. Η επανάσταση στην Αίγυπτο υποστήριζαν, θα ήταν εθνικοαπελευθερωτική, θα απάλλασε τη χώρα από την αποικιοκρατία, τον ιμπεριαλισμό, τα φεουδαρχικά δεσμά και αυτό το “στάδιο” του αγώνα δεν επέτρεπε στην εργατική τάξη να προχωρήσει και να πάρει την εξουσία στα χέρια της. Οι εργάτες έπρεπε να υποτάσσουν τα ταξικά τους συμφέροντα στο γενικότερο εθνικό και στις συμμαχίες με την “πατριωτική αστική τάξη”.
Η κατάληψη της εξουσίας από τους Ελεύθερους Αξιωματικούς τον Ιούλη του 1952 έθεσε μερικά σκληρά διλήμματα στους κομμουνιστές. Τι ήταν το νέο καθεστώς και ποια στάση έπρεπε να κρατήσουν απέναντί του; Το Χαντίτου αρχικά το υποδέχτηκε ως μια προοδευτική εξέλιξη. Ακόμα και όταν ο στρατός κατέστειλε την απεργία των εργατών στο Καφρ ελ Νταβάρ τον Αύγουστο, η εφημερίδα του κυκλοφόρησε με τίτλο: «Ο Δρόμος του Στρατού και του Λαού: Εθνικό Μέτωπο Ενάντια στον Ιμπεριαλισμό και τους Προδότες». Αλλά όταν η ΕΣΣΔ διακήρυξε αρχικά ότι το καθεστώς των Ελεύθερων Αξιωματικών ήταν μια “φασιστική δικτατορία”, χρειάστηκε να αλλάξουν γραμμή. Κι όταν το ίδιο καθεστώς έκανε βήματα προσέγγισης στην Ρωσία, από το 1955 και μετά, πάλι χρειάστηκε να διακηρύξουν ότι είναι ένα προοδευτικό καθεστώς.
Φυλακές
Η ιμπεριαλιστική επέμβαση στο Σουέζ οδήγησε το καθεστώς του Νάσερ σε ανοίγματα προς την ΕΣΣΔ, αλλά ο Νάσερ αρνήθηκε να νομιμοποιήσει τις κομμουνιστικές οργανώσεις – και σύντομα οι κομμουνιστές έπαιρναν ξανά το δρόμο για τη φυλακή.
Αυτές οι αντιφάσεις, η λογική των σταδίων και η αφοσίωση στη Μόσχα, αφόπλιζαν την αριστερά απέναντι σε ένα καθεστώς που εφάρμοζε πεντάχρονα πλάνα, συμμαχούσε με την ΕΣΣΔ και μιλούσε για σοσιαλισμό. Η αυτοδιάλυση του κόμματος ήταν η “λογική” κατάληξη αυτής της στρατηγικής. Τραγική “λεπτομέρεια”: οι περισσότεροι από τους κομμουνιστές ηγέτες έπαιρναν αυτή την απόφαση ενώ βρίσκονταν στις φυλακές του Νάσερ... Όσοι αγωνιστές διαφώνησαν, βρέθηκαν απόλυτα απομονωμένοι στην πιο βαθιά παρανομία.
Στην αδυναμία των κομμουνιστών στην Αίγυπτο -και συνολικά στη Μέση Ανατολή- να διαμορφώσουν μια ανεξάρτητη στρατηγική συνέβαλε και η πολιτική των κομμουνιστικών κομμάτων στην Ευρώπη. Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα ήταν το γαλλικό Κομμουνιστικό Κόμμα και η στάση του στο εθνικοαπελευθερωτικό κίνημα της Αλγερίας που είχε ξεσπάσει το 1954. Συντασσόμενο με την πατριωτική υστερία της γαλλικής αστικής τάξης που έβλεπε την Αλγερία ως “προέκταση της Γαλλίας”, έφτασε να στηρίζει την κυβέρνηση του “Δημοκρατικού Μετώπου” του Γκι Μολέ. Τον Φλεβάρη του 1956, οι βουλευτές του ΓΚΚ ψήφισαν υπέρ των “έκτακτων εξουσιών” που είχε ζητήσει η κυβέρνηση για να αντιμετωπίσει την “κρίση στην Αλγερία”. Ο Ζακ Ντικλό, ο κοινοβουλευτικός εκπρόσωπος του κόμματος, υποστήριξε ότι οι “έκτακτες εξουσίες” θα ανοίξουν το δρόμο για την …ειρηνική επίλυση του “αλγερινού προβλήματος”.
Δεν ήταν η πρώτη φορά που το ΓΚΚ γινόταν ουρά του γαλλικού ιμπεριαλισμού. Λίγα χρόνια νωρίτερα, το 1945, στο Σετίφ της Αλγερίας η γαλλική κυβέρνηση είχε απαντήσει με σφαγές σε διαδηλώσεις υπέρ της Αλγερινής ανεξαρτησίας. Το ΓΚΚ, που συμμετείχε τότε στην Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας, κατήγγειλε τις διαδηλώσεις ως έργο της “χιτλερικής πέμπτης φάλαγγας”. Ο Σαρλ Τιλόν, μέλος του ΠΓ του κόμματος, δεν σκέφτηκε καν να παραιτηθεί από τη θέση του Υπουργού Αεροπορίας όταν τα γαλλικά αεροπλάνα πολυβολούσαν χωριά. Λίγους μήνες μετά, τον Σεπτέμβρη, έμενε ατάραχος στη θέση του όταν ο γαλλικός στρατός με τη βοήθεια τον Βρετανών αποβιβαζόταν στη Σαϊγκόν του Βιετνάμ.
Παράλυση
«Αμέσως μετά τον πόλεμο στη Γαλλία σχηματίστηκε η Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας», περιγράφει ο Δημήτρης Λιβιεράτος στο βιβλίο του “Η Αλγερινή Επανάσταση”, «στην οποία συμμετείχε το ΚΚ και ενέκρινε τη δράση κατά των αποικιακών επαναστάσεων, όπως στην Ινδοκίνα και τα γεγονότα της Αλγερίας το 1945. Το κύριο επιχείρημα κατά της απελευθέρωσης των αποικιών ήταν ότι σύντομα το ΚΚ θα πάρει την εξουσία στη Γαλλία, ανεβάζοντας το ποσοστό των ψήφων του συνεχώς, οπότε το ζήτημα της ανεξαρτησίας των αποικιών λυνόταν αυτομάτως…”.
Ήταν μια πολιτική που παρέλυε τους κομμουνιστές τόσο στις αποικίες όσο και στο εσωτερικό της χώρας. Ωστόσο, μια σειρά αγωνιστές του ΓΚΚ, ιδιαίτερα της νεολαίας, που ασφυκτιούσαν με τη γραμμή του κόμματος ακόμα και όταν το τελευταίο άρχισε να μιλάει για “ειρήνη στην Αλγερία”, πρωτοστατήσανε σε κινητοποιήσεις, από ανταρσίες εφέδρων μέχρι διαδηλώσεις σε πανεπιστήμια και στους δρόμους. Πολλοί από αυτούς αποδεσμεύτηκαν από το κόμμα και στράφηκαν στην επαναστατική αριστερά, αναζητώντας εναλλακτική στρατηγική απέναντι στον πατριωτισμό, τα στάδια και την αυτοσυγκράτηση της εργατικής τάξης. Ο Μάης του 1968 τους έδωσε την ευκαιρία να δυναμώσουν αυτή την εναλλακτική.
Η επαναστατική αριστερά στην Αίγυπτο αναγκάστηκε να είναι περιορισμένη για πολύ περισσότερα χρόνια. Η Αραβική Άνοιξη της έδωσε την ευκαιρία να δείξει ότι υπάρχει άλλος δρόμος από τα καταστροφικά λάθη που χαράμισαν την ευκαιρία του 1956. Και αυτόν τον αγώνα συνεχίζει και τώρα.